"Eigenaardige vinken"

Ineens was het er weer, die "vreemde emotie" waarover ik het al eens heb gehad (1). Je kan het niet echt "ontroering" noemen, want het heeft in feite niets met verdriet te maken. Ik zoek en tast naar woorden; "getroffen" is wat in me op komt; ik voelde me weer "getroffen", en het uitte zich in die fysische symptomen die we meestal bij ontroering aantreffen: een verdikking in de keel, een prikkend gevoel bij de ogen. "Aangrijpend" is ook weer een kandidaat, maar toch...

Soit. Ik struikel over de volgende bladzijde uit een boek, om precies te zijn, een stuk van de inhoudsopgave, dat al behoorlijk oud is. Het is een reisverslag uit 1839; dat wil zeggen, dit jaar 175 jaar oud. Ik zou zeggen, bekijk het maar eens goed, en probeer maar eens of je "het" ook voelt...

(Noot, het heeft niets met het in geel aangeduide titeltje te maken.)



Laten we eerlijk zijn: de kans dat je hebt gezien wat ik zo "treffend" vond is niet groot. Misschien, als je me wat kent, heb je wel al een beetje aangevoeld waar de wind vandaan komt. Laat me checken; heb je niet het getal "1859" in je voelen opkomen toen je er naar keek, en vlug even nagekeken, van "nee, er staat wel degelijk '1839' en '175 jaar oud', dus dat was het blijkbaar niet"?

Maar dat was het wel.

Kom, kijk er nog eens goed naar. Het is dus, 1839, en dus wel degelijk 20 jaar voor 1859. Het is een echt reisverslag van één van die mensen die door Patrick O'Brian zo prachtig op papier is gezet: ik weet zeker dat Stephen Maturin, ergens op zijn omzwervingen op het fregat van Jack Aubrey, ook voet op de Galapagos heeft gezet, en zich ook liep te verbazen over de fauna. Dat was de manier waarop de onderzoekers van destijds de wereld rondvaarden, en zo was het ook nog in 1839.

Wat die fauna betreft, het subtiteltje dat van de tweede naar de derde lijn springt heet "ornithology - curious finches". Nu zou je, ook als je me helemaal niet kent, wel de puzzelstukken bij elkaar moeten zien vallen: Galapagos, vinken, en ik heb zelfs het jaartal 1859 weggegeven...

1859 is het jaar waarin Charles Darwin zijn Origin of Species publiceert. 1839 is het jaar waarin hij als jonge onderzoeker zijn verslag publiceert van de vele reizen die hij als één van die "naturalists" op een zeilschip heeft meegemaakt. 20 jaar voor The Origin, dus. En wat zien we staan, daar temidden van vele, vele andere subtiteltjes en al die andere hoofdstukken? Daar temidden van al die andere dingen die zijn aandacht hebben getrokken is er een titeltje voor "curious finches".

En ik, ik voel me alsof ik het nagalmen hoor van een enorme gong, die 175 jaar geleden heeft geslagen, en nu nog altijd blijft klinken. Zoiets vind ik altijd heel erg, uimmmm... "treffend"?


----------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2013/03/witte-rook.html

Hayek versus het "atomisme"

Richard Feynman heeft gezegd (heb ik me laten vertellen) dat het grootste inzicht van de mens is dat de wereld bestaat uit atomen. Dus veel zullen we daar niet van moeten afdingen. Maar misschien toch een beetje? Friedrich Hayek heeft gezegd (heb ik met mijn eigen ogen zien staan) dat de obsessie met de successen van de natuurkunde leiden tot absurde situaties, wanneer inzichten en technieken die daar helemaal niet geschikt voor zijn van de natuurkunde worden overgeplant in de sociale wetenschappen.

Daarover is werkelijk heel veel, heel interessant materiaal te vinden in Scientism and the Study of Society (1), maar ik zit momenteel te lezen in The Fatal Conceit, en dat blijft ondanks een paar zeer bizarre sneren (2) (en het feit dat het boek een stuk zou verbeteren door geregeld het woord "socialisme" weg te laten) werkelijk een uitstekend boek. Bijvoorbeeld, wanneer Hayek uitlegt dat het voor de mathematisch-natuurkundige geest altijd zeer moeilijk is geweest te begrijpen dat "waarde" niet afhangt van "intrinsieke" eigenschappen van de dingen, maar wel van hun relatieve schaarste, en dus van heel concrete omstandigheden, op die plaats, in die periode, in die samenleving, met die mogelijkheden... En dat bijgevolg dezelfde klont van dezelfde atomen in een heel andere context een heel andere waarde kan hebben.

Of dat het mogelijk is met een relatief kleine inspanning ("transport"; "handel",...) enorm veel waarde te creëren, terwijl evenveel waarde creëren door noeste arbeid vaak een enorme fysieke inspanning vereist. Dat zou dan de verklaring zijn waarom zoveel tijdperken en beschavingen altijd neerkeken op handel: het leek wel magie, en in ieder geval leek het een onverdiend resultaat.

Het leuke is dat hij die inzichten de basis van de economie van de "Oostenrijkse School" noemt! Kijk, ik heb nu eenmaal heel weinig economische vorming, en om op die manier van de meester zelf een basisbeginsel mee te krijgen, als een terzijde bij een ander heel boeiend onderwerp; dat geeft me altijd het gevoel dat ik een eind vooruit ben geholpen. Waar het werkelijk fascinerend wordt is dat de economie bijgevolg een heel subjectieve component krijgt, waarin iets geen waarde heeft om wat het is, maar om wat iemand er mee kan doen. Het is juist niet zoals een atoom, dat eeuwig, onveranderlijk zijn eigenschappen dankt aan zichzelf. Het is alleen maar een brandpunt van menselijk mogelijkheden, menselijke contacten, en zonder dat netwerk van menselijke relaties heeft het even weinig betekenis ("waarde") als een letter zonder woord; of als een woord, geïsoleerd uit een zin.

Dat is ook precies waar het conflict met radicale vormen van liberalisme vandaan komt. Denk aan de goudstandaard! De aanhangers zijn ervan overtuigd dat goud intrinsieke waarde heeft. Ze herhalen elke dag zo vaak dat "goud al zes millennia zijn waarde behoudt"; je zou haast gaan geloven dat ze denken dat het waar wordt als ze het maar voldoende vaak herhalen. Maar wat Hayek nu juist komt zeggen is dat goud helemaal geen waarde op zich heeft, omdat het allemaal afhankelijk is van de rol die het speelt in het sociaal netwerk. Sterker nog, ik weet zeker dat ik op een wip terug vind dat hij zegt dat je van goud minstens even goed kan zeggen dat het waarde heeft omdat je er een geldsysteem op kan baseren, als (zoals het gewoonlijk gezegd wordt) dat geld waarde heeft omdat het op goud gebaseerd is.

(En dan vooral niet vergeten toevoegen dat Hayek ook vindt dat goud een slechte basis is om je geldsysteem op te baseren, maar aangezien het meestal ook de enige basis was...)

Dat inzicht vind ik zo bewonderenswaardig omdat het voor een liberaal veel gemakkelijker is om juist wel een atomist te zijn. De samenleving, dat is dan een verzameling individuen die alleen maar toevallig een geheel vormen, en wat zich op het vlak van dat individu afspeelt is veel belangrijker dan dat collectief. En waarde, dat is iets dat intrinsiek bestaat, zoals ik een klomp goud, en dat heeft verder niets te maken met de manier waarop het in sociale relaties past. Natuurlijk, voor de liberaal die eigenlijk alleen maar een religieus dogma aanhangt is dat allemaal heiligschennis (3). Maar voor mijn soort filosofie klinkt het als muziek in de oren.

----------------------------------
(1)Uitgegeven als eerste deel van The Counter-Revolution of Science, 1979
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2013/10/the-counter-revolution-of-science.html 
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2014/02/maar-maar-maar-friedrich.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2014/02/en-het-was-niet-eens-alles.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2013/09/als-hayek-niet-rechts-genoeg-is.html

Sociobiologie!

Dat prachtig onderwerp van destijds, die enorme controverses, debatten op de vroegste versies van internetfora... Ik struikel er ineens, heel toevallig over, en meteen komt een quasi heimwee in me op. De heethofden van destijds zijn gezette mensen van middelbare leeftijd geworden, het establishment is gepensioneerd - en wie weet het zelfs maar nog? Ach, de boeken van Dawkins, van Gould, van Ridley en Wilson; het was slaande ruzie zoals vandaag over de rol van de overheid in de economie, maar toen ging het over de mate waarin allerlei onderwerpen uit de cultuur - het huwelijk, het rollenpatroon, geweldpleging - genetisch bepaald waren.

En er waren believers en non-believers! Ikzelf was ("ben") bij de believers. Alleen ezels (zo spraken wij op strenge toon) zagen niet in dat natuurlijk een hoop van die elementen doodeenvoudig genetisch bepaald waren. Hey, nu zie je ongeveer overal in het dierenrijk dat de vrouwtjes veel meer instaan voor de zorg om het nakomelingschap dan de mannetjes, en nu moeten wij zomaar geloven dat dat bij de mens alleen maar zo is als gevolg van een wreed kapitalistisch-patriarchaal komplot! Dat wat de mens gemaakt heeft (wéér dat komplot) door de mens ook weer kan afgeschaft worden! Enzovoort!

Alleen ezels, dus, konden zoiets geloven. Langharig werkschuw en vooral: links tuig; dat was het.

En nadat de ezels aldus vakkundig geneutraliseerd waren gingen we verder met de studie van de sociobiologie; de studie van hoe onze genen tot in onze cultuur doorwerkten.

Nu hadden de ezels natuurlijk ook wel een punt. Iedereen die me nog van vroeger kent en die me hier bezig ziet over "complexe wetenschappen" denkt misschien "hoe, dat is toch precies wat dat langharig werkschuw tuig je destijds probeerde te vertellen?". Wel, dan hebben ze gelijk! Eén van de manieren (maar om ook niet te overdrijven, "één", zoals in "temidden van een aantal andere") waarop ik oog ben beginnen krijgen voor multi-causale verschijnselen, was precies als gevolg van dat soort debatten, waarin sommige ezels nu eenmaal minder ezel waren dan de andere...

Achteraf bezien kijk er meewarig glimlachend op terug: even meewarig om mezelf als om de anderen. Iedereen weet nu toch dat er geen sprake van mono-causaliteit is? Iedereen weet anderzijds toch ook dat genen natuurlijk één van die factoren zijn die hier een rol spelen? Zeker, zeker, nog maar een paar maand geleden zat ik in een kleine uitwisseling waarin iemand verklaarde dat al die verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes door een Dawkins haarfijn werden uitgelegd, maar dat het bij de mens toch helemaal anders was (1). Ja, want de cultuur had dat allemaal veranderd! En dus kon ik vragen hoe precies de natuur het hele dierenrijk van een soort "natuur" had voorzien, waarna de cultuur het hele zaakje had afgeschaft, om vervolgens... uitgerekend diezelfde patronen (broedzorg, geweldpleging...) in al die culturen opnieuw te doen  verschijnen!

Nietwaar?

Maar omgekeerd; waarom hadden we het eigenlijk zo moeilijk om nu eens gewoon te zeggen dat er natuurlijk ook heel veel andere factoren in het spel waren? Was het omdat die gesprekspartners nu eenmaal zo ongeveer het licht van de zon ontkenden, wanneer ze de rol van de biologie helemaal afschaften? Nu deden ze dat ook wel, tenminste sommigen deden dat, maarreh... Misschien hadden zij het wel zo moeilijk om de rol van de genen onder ogen te zien omdat "wij" wel leken te ontkennen dat er ook nog andere factoren in het spel waren? Want sommigen aan onze kant deden dat toch ook?

Sociobiologie... Een generatie is gepasseerd. Ik kan het mis hebben, ik volg dat allemaal niet genoeg, maar al die hoogoplopende emoties - en ik denk dat geen kat er vandaag zelfs nog maar van weet.

--------------------------------
(1) http://filosofie.be/blog/over-de-ethiek-van-de-seculiere-samenleving/3605/eerbetoon-aan-moeder-anna/

En het was niet eens alles!

Iemand heeft de vorige post (1), waarin ik niet bekom van mijn verbazing over een enorm oppervlakkige opmerking van de anders zo diepzinnige Hayek, met een "flauw" bekroond. Ik zal maar aannemen dat het een toevallige passant betrof, die via één of ander trefwoord hier terecht is gekomen. Alle andere lezers die zich interesseren voor de rol van vrije markten in de ontwikkeling van die enorme welvaart die we bereikt hebben, hebben immers al lang afgehaakt! Niet geloven dat de staat altijd en overal slecht is, om tien jaar geleden van mijn opinie over de Irakoorlog (2) maar te zwijgen - en mijn grootste fout was natuurlijk dat Bush het intussen zelf ook door heeft - maakt niet dat je die lezers vaak terug ziet. En daarbij, zij scoorden altijd "dom" als ik iets aanhaalde dat Paul Krugman had gezegd en later nog waar was ook...

Goed. Vrolijkmakerij voorbij, nu serieus. In feite was het niet eens een oppervlakkige opmerking van Hayek, maar een hele oppervlakkige passage. En laat me dat corrigeren! Het was een verstommend, mondopenvallend, ver - bij - ste - rend oppervlakkige passage.

Ik kan me niet voorstellen hoe Hayek ooit zoiets uit zijn pen heeft gekregen, of dat hij het daarna heeft laten staan.

Dat andere stukje waar ik precies even hard hoofdschuddend naar zit te kijken, gaat als volgt. Keynes (zegt Hayek)...

"(...) justified some of his economic views, and his general belief in a management of the market order, on the ground that 'in the long run we are all dead' (i.e., it does not matter what long-range damage we do; it is the present moment alone, the short run - consisting of public opinion, demands, votes, and all the stuff and bribes of demagoguery - which counts)." (Hayek, The Fatal Conceit, chapter 4 §4)

Maar dat is toch adembenemend dwaas? Dat is toch gewoon het domste, het platste rechts aan het woord? Dat is toch geen millimeter hoger van niveau dan met een uitgestreken gezicht beweren dat Keynes niet kon lezen, of niet kon tellen, of dacht dat de Aarde plat was?

Oh, je mag dat "flauw" en "dom" scoren zoveel je wil, hoor. Ik signaleer alleen maar iets dat je meer dan waarschijnlijk zelf meteen zou inzien, zolang het maar iets soortgelijks was dat door iemand als Krugman over iemand als Hayek zelf werd gezegd. Als iemand wil geloven dat Keynes er één of andere "après nous le déluge" filosofie op nahield, en dat hij werkelijk dacht dat "no matter what long range damage we do", we doen vandaag maar op - wel, iemand die iets wil geloven, die zal het ook geloven.

Maar dat Hayek dit soort intellectuele blubber uit zijn klavier krijgt: dat kan ik maar niet begrijpen.

---------------------------------------
POSTSCRIPT

Bij wijze van oefening voor de lezer die in de verleiding is om met "dom's" en "flauw's" te gaan strooien geef ik even een heel klein beetje meer context mee:

“But this long run is a misleading guide to current affairs. In the long run we are all dead. Economists set themselves too easy, too useless a task if in tempestuous seasons they can only tell us that when the storm is past the ocean is flat again.”

De oefening voor den lezer is niet zich tot Keynes te bekeren. De oefening is wel voor zichzelf te formuleren waarom dit iets heel anders is dan "après nous le déluge". En als het lukt (héél, heel moeilijk is het nu ook weer niet), toch eens te blijven stilstaan bij wat voor mensen ons die blubber proberen wijs te maken. Maar het moet niet, hoor!

--------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2014/02/maar-maar-maar-friedrich.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/search/label/Irak

Maar... Maar... Maar, Friedrich!

Ik zit te lezen in The Fatal Conceit van Friedrich Hayek. Iemand had het me aangeraden omdat ik nogal geïnteresseerd ben in "complexe onderwerpen" en de manier waarop we omgaan met het feit dat onze kennis onvermijdelijk beperkt is; dat soort dingen. En vermits ik al wist dat Hayek daar één en ander over wist, en de persoon in kwestie me uitgerekend dat aanraadde... En daar ging ik.

En ja hoor! Zo kennen we onze Friedrich! Het eerste hoofdstuk vond ik zonder meer "diep". Vijf sterren op mijn schaal van kwotering! OK, OK, het is allemaal "diep" op mijn niveau; Hayek zelf schrijft er op een toon van "dat ik daar nog moet aan herinneren" over, maar voor mij was het heel erg goed. Een mini "aha-erlebnis", zeg maar, zoiets van "nu snap ik eindelijk waarom (...)". De realiteit is dat ik het tweede hoofdstuk dan weer heel licht vond, een beetje "als ik maar genoeg duw en trek aan het verhaal van de oude geschiedenis, dan pers ik er de liberale axioma's wel uit". Maar dat lijkt me wel normaal, dat je af en toe je mond open doet over iets waar je met al je ontzagelijke geleerdheid en inzicht nu eenmaal niet zoveel kennis van hebt, en dus een beetje kort door de bocht... Ach, wie zonder zonde is...

En daarbij ging het na een paar flauwe momenten weer veel beter en vond ik het weer een heel erg inzichtelijk boek. En toen, in feite niet eens "zomaar opeens", maar soit; dan opeens... krijgen we dit:

"Keynes also argued against the moral tradition of the 'virtue of saving', refusing, along with thousands of crank economists, to admit that a reduction of the demand for consumers' goods is generally required to make an increase of the production of capital goods (i.e., investment) possible." (Hayek, The Fatal Conceit, chapter 4, §4)

Maar... Maar...

Dat is toch positief zwak! Dat is toch echt ont - zet - tend flauw? Hier gaat het over een inzicht dat zo triviaal is dat ik het begrijp, nee, erger nog, dat ik het zelf had kunnen bedenken, en nu gaan we doen alsof Keynes daar niet aan gedacht heeft, het niet onder ogen wilde zien, in termen van "refused to admit"?

Ik heb al vaak varianten op het thema "Einstein heeft niet begrepen dat (...)", maar dat was op het niveau van crackpots, van creationisten die de fouten uit Darwin beweren te halen en meestal niet eens weten wat die gezegd heeft.

Als ik even diabolisch ironisch (1) maar serieus mag doen, hier is een uitstekend artikel over hoe sparen en investeren natuurlijk met elkaar samenhangen, terwijl toch Hayeks woord "generally" in het citaat hierboven het verstandigste van heel het stuk is:

http://www.slate.com/articles/business/the_dismal_science/1998/08/babysitting_the_economy.html

Ik kan me niet voorstellen dat Hayek een stuk als het citaat hierboven uit zijn pen gekregen heeft. Zelfs als het een ongelukkige formulering was, ik kan niet begrijpen dat hij het niet heeft zien staan en gecorrigeerd heeft; dat er geen uitgever over gevallen is, dat er geen latere correctie gekomen is. Het is het soort uitspraken dat je van dom rechts, werkelijk niet meer dan dat, zou verwachten; het soort citaat dat ze ongetwijfeld allemaal met open ogen geloven - en als op het einde niet alleen zijzelf maar ook Hayek er als een complete zotskap uitziet, dan zullen ze geen flauw idee hebben waaraan dat ligt. Senior moment? Opwellend gevoel van frustratie en nooit meer opnieuw onder controle gekregen? Beats me.

Wel... niemand is perfect, natuurlijk.

------------------------------------------
Update, de volgende dag. Ik heb er maar een follow-up post bijgemaakt:

http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2014/02/en-het-was-niet-eens-alles.html

------------------------------------------
(1) de ironie gaat alleen maar over de auteur van dat uitstekend stuk, hoor.

Verkouden

Sinds een week ben ik verkouden. Een beetje maar, niets van die echt stekende keelpijn die ik soms kan hebben, alleen een paar dagen ruwe keel, en weer weg. Ook de continugieterij om de staafabrieken het nakijken  te geven bleef tot een bescheiden stroompje beperkt. En vooral, die loden vermoeidheid, dat lege hoofd, die futloosheid - het is me allemaal bespaard gebleven, gewoon een tikje meer vermoeid dan anders, beetje minder actief...

Kortom, ik ben gewoon gaan werken.

Maar vroeger, toen ik nog mooi en jong was, toen ging ik altijd werken, verkouden, griep, bijnadoodervaring, allemaal niet van belang. Dat blijft natuurlijk niet zo, en dus merk je op een dag dat je wel degelijk sneller beter wordt als je toch maar eens een dagje blijft rusten. Terwijl nu, zonder sufheid, weinig keelpijn (cetera) ik toch maar ga, zonder veel nadeel, en...

... een week later is het nog altijd niet over.

En het toppunt is, nu lees ik ergens in de krant (niet bijgehouden, sorry) dat als iedereen met verkoudheidssymptomen zou thuis blijven, het aantal griepgevallen met tientallen percenten zou zakken.

GVD! Zo voel je pas echt dat je stilaan op de leeftijd van de ouwe zakken begint te komen! Vroeger kon je jezelf stoer en sterk voelen omdat je nooit ziek was, en weten dat je geen profiteur was die zichzelf een hoop extra dagen vakantie bezorgde (en ik heb er één gekend, hé, die het aantal dagen dat je ziek kon zijn gewoon bij haar dagen vakantie optelde) en tegenwoordig ben je er zo één van de oude stempel die niet eens beseft dat hij alleen maar de rest besmet!

De jeugd van tegenwoordig...

De Belgische goudvoorraad: verkopen die hap!

Waarschijnlijk zal ik niet de enige zijn die op één of andere manier over "de Belgische goudvoorraad" (1)  struikelt, en er vervolgens blijft over piekeren. Waarom heeft België in godsnaam een voorraad goud? Waarom moet die in godsnaam zo groot zijn dat die zelfs 9 miljard euro "waard" is? Waarbij "waard", zoals het hoort, alleen maar betekent "wat iemand anders er voor wil geven". Kortom, we zitten op een berg glanzend gelig metaal - was het Hayek die het een barbaars relikwie noemde? - je kan er in feite bijna niets nuttigs mee doen (ik heb gehoord dat het een veel betere geleider dan koper is) en tegelijk is onze staatsschuld zo groot dat alleen al de interesten de begroting onder druk zetten. En tenslotte is er wel "iemand" die er 9 miljard euro voor wil geven.

En dus: verkopen die hap!

En het volgende dat er gebeurt is dat je de staatsschuld voor 9 miljard kan verkleinen, en vanaf die dag verdien je elk jaar de interest die je er niet meer op hoeft te betalen. Dus, als de rente op de staatsschuld voor een aannemelijke looptijd 1% is, dan verdien je 90 miljoen euro per jaar. Maar als de rente 2% is is het al 180 miljoen, en als het 5% was, dan levert het 450 miljoen per jaar op.

Natuurlijk is het al voorgekomen dat staten goud verkopen, waarna de goudprijs stijgt als een raket. Heel jammer, dat wel. Alleen: als dat de enige reden is die je kan bedenken om toch maar op dat goud te blijven zitten, dan heb je meteen gezegd dat die enige reden neerkomt op de hoop dat later iemand anders er nog meer voor wil geven. Waar is toch die definitie van "zeepbel" als je die nodig hebt?

Of een andere manier om ongeveer hetzelfde te zeggen. Als het een absoluut slecht idee is om heel de rommelboel te verkopen - op basis waarvan weten we in feite dat we een voorraad van 9 miljard nodig hebben? Hoe weten we dat het geen 10 miljard moet zijn? Of 8 miljard? Stel dat we hadden ontdekt dat we een goudvoorraad van 18 miljard hadden - zou het dan wel een goed idee geweest zijn om er 9 miljard van te verkopen? Of zien we onder ogen dat we helemaal niet wisten dat het 9 miljard is, noch waarom het 9 miljard zou moeten zijn? En omgekeerd, als ik nu zou voorstellen om integendeel voor 9 miljard extra schuld uit te geven, en daarop weetikveel welke interest te betalen, om met de opbrengst goud (!) te kopen - zou dat dan een goed idee zijn? (Zo ja: ook voor 10 miljard? Voor 100 miljard? voor 1,000 miljard? Waar ligt de grens? Volgens welk criterium?)

Waarschijnlijk niet, zou ik denken. Maar als het geen goed idee is om voor 9 miljard euro geld te ontlenen om er goud mee te kopen - hoe kan het dan tegelijk geen goed idee zijn om voor 9 miljard goud te verkopen en daarmee schulden af te lossen?

--------------------------------------
(1) http://www.speelsmaarserieus.blogspot.be/2014/01/de-goudvoorraad-van-belgie-dat-zal-wel.html

De omgekeerde wet van vraag en aanbod

Je kent dat, de "wet van vraag en aanbod"? Als er voor een gegeven prijs meer mensen willen kopen dan er mensen zijn die willen verkopen, dan zal je de prijs zien stijgen. Dus er is één visser met één vis en er zijn twee huisvrouwen met een familie, en je zal zien dat de visser handenwrijvend naar huis zal kunnen. Maar als er twéé vissers zijn, en er is maar één mama met een familie, en het is 30 graden in de schaduw en de ijskast is nog niet uitgevonden - wel, één van de twee zal zijn vis nog aan de straatstenen niet kwijt kunnen.

Stap 2, iets heel anders! Thermodynamica! Denk aan een gas. We verwachten van een gas dat de bestanddelen zich gelijkmatig zullen verspreiden over de beschikbare ruimte. Of denk aan een vloeistof; een bak helder water, en aan de rand kap je een flesje blauwe kleurstof uit. We verwachten dat het blauw zich geleidelijk vermengt met het water; dat de mate waarin het blauw al wel of nog niet doorheen het volume verspreid is zelfs een goede maat is voor de hoeveelheid tijd, verstreken sinds je dat flesje leeg goot. Natuurlijk is het mogelijk dat alle blauwe moleculen zich samentrekken in één hoekje, maar geef toe dat je enorme ogen zou opzetten als je het nog echt zag gebeuren ook.

En toch. In sommige condities komt iets dergelijks voor. Neem nu, het universum. We hebben er vrij goed zicht op dat het universum in het begin een erg gelijkmatige verdeling vertoonde van alle materie binnen een bepaald volume. Nogal zoals een gas, zeg maar. Alleen is wat er nu gebeurt heel erg anders dan wat je met een gas zou verwachten. In plaats van nog gelijkmatiger verdeeld te raken zie je de materie integendeel bij elkaar klonteren, in sterren, met tussen de sterren lege ruimte, en de sterren zelf klonteren samen in melkwegen, en tussen de melkwegen nog veel legere ruimte. Dat betekent heus niet dat de kosmologie in strijd is met de entropiewet, hoor. Er is gewoon een extra conditie, namelijk dat elk atoom materie een heel kleine hoeveelheid zwaartekracht uitoefent op al de rest, en dat die kracht universeel aantrekt. Dus als in een gewoon gas één of andere fluctuatie een paar moleculen doet klonteren raken ze al snel weer uiteengedreven. Maar onder condities van een universeel aantrekkende zwaartekracht maakt een klontering het alleen maar waarschijnlijker dat er nog meer zal geklonterd worden, wat op zijn beurt maakt dat - enzovoort etcetera, en hier zit je naar een computerscherm te kijken.

Wat goed genoeg is voor de kosmologie zal ook wel lukken met de wet van vraag en aanbod. Het komt voor, dat verschijnsel dat iets daalt in prijs, maar dat er daardoor geen evenwicht herstellende mechanismen optreden, zodat een stijgende vraag ("zo goedkoop!") en een dalend aanbod ("daar geef ik het niet voor weg!") de prijs weer stabiliseert. Neem nu, de financiële markten. Het komt best wel voor dat één of ander aandeel (of een staatsobligatie, of de munt van een land) in waarde daalt, maar daarom helemaal geen kopers aantrekt of verkopers doet afhaken - wel integendeel. Bijvoorbeeld is de kredietwaardigheid van het land niet zo goed als gehoopt, en nu moet het vier in plaats van drie percent betalen. En vaak is daarmee de kous af - maar soms... ook niet. Mathematisch is een hogere rente betalen hetzelfde als een daling van de waarde van de bestaande obligaties. Soms trekt dat niet zozeer kopers aan als wel aandacht, en mensen vragen zich af: hoezo, is dat land dan niet meer kredietwaardig? Wel, misschien; zeer waarschijnlijk zelfs, is het land precies kredietwaardig voor een rente van vier percent - maar dat blijft natuurlijk maar een inschatting. Dus kan de dalende prijs mensen ertoe aanzetten om juist niet meer te kopen, en zelfs anderen ertoe aanzetten om maar snel te gaan verkopen. En dan daalt de prijs nog verder, en nu steken de twijfels pas goed de kop op en beginnen de markten pas goed te verkopen en dalen de prijzen pas echt opvallend snel en...

Zeg niet dat het niet kan gebeuren, want het deel van de crisis dat zich ruwweg in 2011 afspeelde was precies dat. En wat ik in de periode daarvoor "vleesmolen effect" (1) noemde was een ander voorbeeld van hetzelfde mechanisme.

In de kosmologie is het een bekend fenomeen dat onder de juiste condities een gas precies het omgekeerde doet van wat je zou verwachten. In de economie weet ik dat niet; de "omgekeerde wet van vraag en aanbod" is maar de naam die ik er maar snel zelf aan geef. Maar het lijkt me wel bepaalde dingen te verklaren. De goudprijs die stijgt (voor en tot 2011, welteverstaan) zodat de verkopers juist niet meer willen verkopen, en de kopers juist des te sneller op de kar willen springen... En in feite welke andere vorm van financiële zeepbel ook.

------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2011/10/herkapitalizering-van-de-banken.html

De onschuldige die gestraft wordt versus de schuldige die vrijuit gaat

Wéér één van die onderwerpen die me zo van weerzin vervullen dat ik ze maar helemaal niet volg: het geval Amanda Knox. Ik weet er helemaal niets van, dus over de zaak ga ik mijn mond niet opendoen. Misschien heel even over wat je weet als je al die dingen niet leest, maar ook niet kan vermijden dat je voortdurend die titels ziet verschijnen: een ijselijke moord, twee studenten die in het beste geval op het verkeerde moment op de verkeerde plaats zijn en ontzettend de schijn tegen hebben, en anders zijn het kille moordenaars die misschien wel hun straf zullen ontlopen.

Want dat is wat nu al jaren de krantenkoppen haalt. De verdedigers schreeuwen hun onschuld uit, en wijzen op hoe ontzettend het is als onschuldige in dat soort molen terecht te komen. Laat staan dat je nog eens 26 jaar in een gevangenis terechtkomt. Maar voelt het niet een beetje aan als "jullie kunnen niets bewijzen? Daarnaast de familie van het slachtoffer die in alle talen gerechtigheid eist - maar hebben ze er bij stil gestaan dat het niet is omdat je een verdachte aanwijst, dat je ook een schuldige straft?

Bijvoorbeeld, kan je je inbeelden dat je nu onschuldige studenten de cel in draait, 26 jaar tevreden de krant leest en dan in een bekentenis op een sterfbed verneemt dat de ware schuldige al die tijd de dans ontsprongen is?

En het feit dat de zaak believers en non-believers aantrekt als vliegen naar de stroop zet (denk ik) alleen maar méér in de verf dat we het gewoon niet weten.

De vraag die me wel interesseert is: wat is het ergste, een onschuldige die heel zwaar gestraft wordt, of de schuldige aan een weerzinwekkend misdrijf die vrijuit gaat?

Op een abstracter niveau kan je ook heel hard nadenken over vragen als "op basis van welk soort criteria beslis je antwoorden op vragen als de vorige", maar dat gaat naar takken van de filosofie die me altijd nogal te boven gaan.

Ik doe het maar op basis van intuïtie. Volgens mij is de onschuldig gestrafte erger dan de vrijuit gaande schuldige. Maar ik vind dat laatste ook heel erg, hoor! De vraag was alleen of er iets is dat nog erger is. En natuurlijk kan mijn intuïtie het mis hebben. Bijvoorbeeld volgt er uit dat schuldigen aan weerzinwekkende misdrijven zich kunnen verschuilen achter "je kan niets bewijzen". Nee, fanatiek ga ik er niet om worden. Soms is een grote zucht ook filosofie... misschien?