Twee boeken van Friedrich Hayek

Naar goede gewoonte heeft mijn familie besloten dat voor mij boeken de geschikte kerstcadeau's zijn, en inderdaad, daar hebben ze nog nooit problemen mee gehad...

Deze keer liggen er twee boeken van Friedrich Hayek op mijn bord - ik moet dringend eens die verlanglijst op Amazon gaan aanpassen. Het zijn The Constitution of Liberty (1,960) en The Counter-Revolution of Science (1,952). Ik ben er opgetogen over, hoewel ik er breed lachend bijzeg dat er nog een portie vrije tijd en mentale energie ontbreekt om ze te kunnen lezen. "Misschien iets voor volgend jaar" zegt mijn schoonbroer even breed lachend. Samen met mijn zus hebben ze ook een heel interessante bibliotheek om eens goed in te gaan snuisteren, en ze hebben ook drie kinderen: u begrijpt...

Het punt is dat ik, sinds baby Simon in de herfst beter ("minder slecht") is gaan slapen, weer wat meer in de boeken ben gedoken, en het onderwerp dat ik dapper aan het opfrissen ben is (nog steeds) de economische geschiedenis van Europa (en af en toe, bij uitbreiding, ook wel van de hele wereld). Dus wanneer is er nu tijd voor politieke filosofie?

Natuurlijk kan ik het niet nalaten er links in rechts in te snuisteren, en wat valt me weer op: die glasheldere logica, die bloednuchtere analyse, dat bijna chirurgische denken... Ik weet niets van economie, maar als ik hoor dat hij er de Nobelprijs heeft in behaald, dan kan ik me er iets bij voorstellen.

Het is allemaal dubbel interessant, omdat uitgerekend in de huidige actualiteit, in wat (naar ik vurig hoop) de nasleep van een enorme financiële crisis is, het denken van een heel andere politiek-economische school, die van "Keynes", de hoge toon voert: en naar ik zelf denk terecht. In één zin uitgedrukt, ik denk werkelijk dat de wereld heel dicht heeft gestaan bij een toestand waarin de VS (!) zich had moeten afvragen hoe ze haar bevolking zou gaan voeden (1). Als dat zo is, dan moet je al behoorlijk fanatiek zijn om vol te houden dat de overheden niet mochten interveniëren omdat er "anders wel eens Iets Heel Ergs zou kunnen gebeuren"...

Maar zoals altijd lijkt een onderwerp me maar interessant wanneer je niet zozeer het zoveelste boek leest dat je vertelt wat je al wist (of tenminste: wat je dacht dat je "wist"), maar wel alternatieven, grenzen en problemen aftast. En dus zit ik vol nieuwsgierigheid te snuisteren - en meteen voel ik me onderduiken in al die vragen rond hoe je een samenleving verzoent met de vrijheid van haar leden. Veel van onze "huidige" (intussen bijna drie generaties geleden...) maatschappelijke instituties hebben een functionaliteit verworven die al lang niets meer te maken heeft met de oorspronkelijke bedoeling. Koppel dat aan de manier waarop allerlei politieke ideologieën zich ergens in die geschiedenis hebben meester gemaakt van die sociale structuren, plus de moeilijkheden om gevestigde belangen, eenmaal ze er zijn, weer aan te passen aan de realiteit - en je voelt Hayeks bedenkingen bij die "verzoening tussen een samenleving en de vrijheid van haar leden" tot in je pezen.

Zoals in The Road to Serfdom (2) vindt Hayek dat instituties die tot stand komen door spontane groei het beter zullen doen dan wanneer ze eens en voorgoed gepland zijn. De best geplande instelling kan heus heel goed doordacht zijn, maar mist wat spontane groei wel meebrengt: aanpassingsvermogen. Hoe zouden de instellingen die "vandaag" (denkt Hayek) gepland zijn, en de facto weinig flexibiliteit kunnen vertonen, ooit aangepast kunnen zijn aan de noden van binnen, bijvoorbeeld, drie generaties (laten we zeggen: in 2,010)?

Je denkt misschien dat het allemaal wat analoog klinkt aan Darwin (en je zou, vind ik, geen ongelijk hebben), en daarmee kan je bij mij al niet veel fout doen. Maar het is misschien goed op te merken dat het nog veel meer doet denken aan de ideeën van Nietzsche over historische causaliteit, die we terugvinden onder de noemer "genealogie". De manier waarop bestaande structuren in de greep van nieuwe ontwikkelingen raken, en daarbij de oorsprong wel eens vergeten raakt... Ach, boeken zou je kunnen schrijven over die verbanden tussen de negentiende eeuwers en mensen als Friedrich Hayek...

Wel, ik zou het nog altijd allemaal heel aandachtig moeten lezen. Maar je voelt: de aantrekkingskracht is groot. Ik hoop dat er ook in de komende weken en maanden geregeld een gaatje valt, waarin ik even de atmosfeer in het hooggebergte van de liberale filosofie zal kunnen opsnuiven...

----------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/07/remember-een-inktzwart-scenario.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/01/friedrich-hayek-rechts-maar-toch-goed.html

De Grote "Dag Waarop Alles Fout Ging"

Het raakt afgezaagd, akkoord, maar voor het kader moet ik kort schetsen. We hebben hier, weer eens, een dikke week de volle lading gekregen. Alle drie ziek, nachtelijke sessies, quasi-slapeloze nachten; het is geen haar beter dan in de zomer. Woensdag was ik tegen beter weten in nog gaan werken, maar donderdag was duidelijk: elke gedachte aan verplaatsing, laat staan werken, zou louter science fiction geweest zijn. Dus ik lig met een barstende hoofdpijn en rillend van de koorts onder drie lagen dekens, en tegen 14.00 uur strompel ik toch maar naar beneden. Het plan is dat mijn vrouw op tijd zal zijn om de kindjes te gaan halen.

Donderdag was evenwel ook de dag waarop het in de namiddag begon te sneeuwen om de grote sneeuwcrisis van 1,993 (of zoiets) in herinnering te brengen. Telefoon, dus: niets aan te doen, de rillende papa mag zijn auto van stal halen en door de sneeuw gaan ploeteren.

Een uur later (het gaat over in totaal zes kilometer) zijn papa en de drie schattebollen thuis, maar geen mama: alles staat muurvast. Een steenweg boodt uitkomst om stapvoets althans enige vooruitgang te maken, maar geef de kindjes maar eten en dan zien we wel. Nu beelde de lezer zich een groot, zwart gat in, en op één of andere manier hebben de kindjes intussen gegeten, hun pyama's aan, hun tandjes gepoetst, hun melk binnen, en in het bijzonder kleuter Sarah is erg bedroefd omdat er - zo helemaal onaangekondigd - geen mama is om haar een nachtzoen te geven.

Telefoon! Het blijkt dat mama in wanhoop de steenweg, die uiteindelijk ook was vastgelopen, heeft verlaten en via kleine baantjes in een gemeente waarvan de naam er niet toedoet was terechtgekomen. Nu bewijst de moderne wereld (sorry, lezers die hier in de verdere toekomst passeren: brede tolerante grijns) zijn diensten. De combinatie van de mobiele telefoon in de auto en Google maps op het internet thuis toont dat alle straten behalve één botsen op overwegloze spoorwegen, vaststaande autowegen en andere waterlopen. Eerste links, tweede rechts, derde links, "heet die straat zus en zo?" vraagt papa, gevolgd door "tot helemaal het einde en dan naar rechts". Uiteindelijk komt mama op een steenweg terecht die parallel met de E19 naar Mechelen gaat: 40 kilometer per uur, en alles zal nog goed komen.

Boven blijkt dat peuter Thomas de hele tijd braaf met de nieuwe speeltjes van Sinterklaas heeft zitten spelen. Maar kleuter Sarah is één brok ellende. Papa had daarnet, een kwartier geleden of zo, gezegd dat mama vaststaat in de file, en dus niet naar huis kan komen. Moet kunnen, denk je? Kleuter Sarah is totaal verwoest. Ze heeft helemaal alleen het licht van haar kamer uitgedaan, ze is in haar bedje gekropen, ze heeft de dekens over zich getrokken - niets daarvan heeft ze ooit eerder gedaan - en daar ligt ze nat van de tranen.

"Kan mama dan nooit meer terug naar huis komen?" klinkt het troosteloos vanuit het geïmprovizeerde nest waarin ze was weggekropen...

Onmogelijk te beschrijven hoe je je dan als papa voelt... Juist op het moment dat je er een hele tijd niet bent...

Gelukkig kan ik het allemaal een stuk rehabiliteren. Natuurlijk komt mama wel nog naar huis! Ze is nu net niets anders aan het doen dan uitgerekend dat! Papa was nu net afwezig om mama een stuk vooruit te helpen! Het is nu tijd voor het bedje, maar als Saartje morgen wakker wordt, dan zal mama gewoon terug thuis zijn! Enzovoort!

Kleuter Sarah werpt zich in de armen van papa en raakt weer getroost. Uiteindelijk zit heel het kroost in bed, en ruim een half uur later kan een afgepeigerde papa een uitgeputte mama verwelkomen. De volgende ochtend stormt kleuter Sarah de kamer van mama en papa binnen en zegt meteen "mama ligt niet in haar bed!". Maar alles is in orde: mama is beneden baby Simon een flesje aan het geven. Wat een opluchting!

Maar wat er moet omgaan in het hoofd van kindjes die werkelijk hun mama verliezen...

Zéér gecharmeerd, daar niet van...

Mijn oog valt op een site met de naam "metatale", en daarop staat een top 100 van "de meest invloedrijke blogs van Vlaanderen". Een aangezien ik er anders niet over begonnen was voel je het al komen: Speels maar Serieus prijkt tussen die 100 (versie per 11 december 2,009)!

http://www.metatale.eu/top-100

Oe, wat was ik gecharmeerd! Komt dat zien! Heb ik toch eindelijk eens iets met succes gedaan! Want zoals dat gaat met mensen met een nogal eerder tamelijk goed ontwikkeld zelfbeeld, de verleiding om daarin te geloven is groot.

Alleen, er bestaat ook zoiets als een "reality check". Die check bestaat er in dat je via tellers kan weten hoeveel bezoekers je blog heeft. En het moet gezegd, die cijfers zijn, voor een blog dat zo "invloedrijk" is, nogal mager. Meelijwekkend dun, beter gezegd.

De toestand is dat ongeveer in februari 2,008 een hoogtepunt werd bereikt, toen er dagelijks net geen 100 hits waren. Bijna 2 jaar geleden. En 100, zo heb ik me laten vertellen, dat is de grens tussen een blog dat tenminste een béétje gelezen wordt, en een blog dat dood is. De toestand is dat dit blog na twee jaar bloggen net niet op die grens zat.

Met de lente van 2,008 zette zich ook een daling in, die in de zomermaanden uitbodemde. Dat is normaal: vakantiemaanden zijn slechte blogmaanden. Alleen heb ik de hoogtepunten (nu ja...) van februari 2,008 nooit meer teruggezien. In feite is het na de dieptepunten van de zomer van 2,009 (toen de bloggerij nog praktisch was stilgevallen ook) relatief goed gegaan, en tegenwoordig zit ik zelfs aan de tweede meest succescvolle (nu ja...) periode ooit. Het aantal hits per dag daalt nog maar zelden beneden de 50, en af en toe zou een mens zelfs weer van 100 dromen...

Om een lang verhaal niet nog langer te maken: zéér gecharmeerd, hoor, daar niet van. Maar de waarheid is: dit is naar alle maatstaven een "dood" blog, met zeer weinig lezers (die ik daarom natuurlijk alleen maar des te hoger inschat!). En dus kan het onmogelijk een "invloedrijk" blog zijn. Ik weet natuurlijk niet wat er fout is aan het metatale-systeem. Maar zo op 't eerste zicht zou ik zeggen: misschien is de spoeling in Vlaanderen te dun, en heeft een concept als "meest invloedrijke blogs" na tien of twintig serieuze voorbeelden helemaal geen betekenis meer.

Of misschien is het gewoon een ingenieuze reclamecampagne. Je maakt in feite een top-20, en elke week opnieuw voeg je er per random generator 80 andere blogs aan toe, die natuurlijk allemaal zeer gecharmeerd een artikeltje aan Metatale wijden. Ik veronderstel dat ik mijn deel van het spelletje heb gedaan door ineens de url mee te geven?

Bankbonussen: het verkeerde en het juiste argument

Een tijdje geleden verwees Paul Krugman naar de plannen van de Britse regering om de bankbonussen te belasten:

http://krugman.blogs.nytimes.com/2009/12/09/darling-i-love-you/

Het gaat hier om bonussen die verdiend worden in de wereld van de financiële innovatie van de laatste decennia, en die in een aantal gevallen in de miljoenen en tientallen miljoenen liepen. Euro's, ponden of dollars. Niet slecht verdiend, dus, dat zeker.

Als iemand die vele jaren zelf in het milieu heeft gewerkt kan ik meedelen dat er meestal één en ander nodig was om dat soort bonussen te verdienen. Ikzelf heb in het jaar onzes heeren 1,999 - midden in mijn glorietijd - een becijferd voorstel om het te gaan proberen in één van de grote marktenzalen in London afgewezen, zeer goed wetend dat ik zeer waarschijnlijk (ik had wel degelijk een track record die iets voorstelt) een hoop geld afwees. Maar ik wist ook wat er nodig was om het te gaan halen en geloof me, ik heb er nooit spijt van gehad; voor mij hoefde het niet.

Met andere woorden, voor de meerderheid stellen de bankbonussen helemaal niet voor wat de verbeelding ervan maakt. Terwijl ik met mijn eigen ogen heb gezien hoe hard de mensen die wèl enorme bonussen opstrijken studeerden en werkten: zie vorige paragraaf. Maar ze waren dus echt wel heel, heel goed.

In dat kader moet je de vraag zien: waarom zou je die bonussen niet belasten? Vrees je soms dat "the best and the brightest" de sector zouden verlaten? Maar zou je met de recente geschiedenis in het achterhoofd niet juist moeten vinden dat dat een heel goede zaak zou zijn?

Wel, ik geef toe: als het daarover ging, dan lijkt het me minstens mogelijk dat dat zonder meer juist is. Want hoe harder ik benadruk hoe "best and bright" ze waren, des te harder ook vraag ik me af hoe de wereld er zou uitzien als uitgerekend die mensen nu eens hadden gewerkt in, pakweg, de geneeskunde, de energievoorziening of de materiële ontwikkeling van de delen van de wereld die tot vandaag in een middeleeuwse armoede vastzitten?

(En voor iemand de indruk krijgt dat ik graag mezelf tot de rangen van dat ongelofelijk hoog niveau wil suggereren, wil ik herinneren aan wat ik in de jaren negentig vaak gedacht heb: "Ik heb tientallen mensen ontmoet bij wie ik vol ontzag dacht (en nog steeds denk) “als ik ooit een fractie van die mannen hun inzicht in de financiële markten zal hebben, dan zal het zeer, zeer goed zijn" (1). Dat zegt toch wel ongeveer hoe diep ik de kloof vind, dacht ik?)

Maar daarmee hebben we alleen maar een potentiëel tegenargument, en een reden waarom we er niet erg van onder de indruk moeten zijn. En dat is nu eenmaal nog lang geen argument om van overheidswege op te treden in iets dat me toch wel een vrij marktgebeuren (2) lijkt te zijn.

Het juiste argument lijkt me te liggen in de richting van "moral hazard". Het idee is dat mensen risico's nemen en daarvoor beloond worden wanneer ze daarmee een economisch waardevolle prestatie leveren, maar afgestraft (geld kwijt, tijdverlies,...) wanneer dat niet zo is. Dat laatste zet een rem op het risicogedrag - althans in theorie. Maar (zo zijn politiek links èn rechts broederlijk verenigd in hun opmerkingen) als er een structuur bestaat die maakt dat de risico's inderdaad beloond worden, terwijl ze niet worden afgestraft, dan ontstaat er een groot probleem. Namelijk zullen de deelnemers dan, op zoek naar de beloning, méér risico nemen dan wanneer ze er wel degelijk voor afgestraft kunnen worden.

Tenminste, rechts is het daarmee eens zolang die structuur die deze assymetrie veroorzaakt de overheid is (3). Daarentegen heb ik vaak het gevoel dat "rechts" stekeblind is van het moment dat precies hetzelfde risico niet langer wordt veroorzaakt door de overheid, maar wel door het marktmechanisme. Want dat is wat me hier aan de hand lijkt. Een (nogmaals: zeer kleine) groep bankiers verdient een tijd lang zulke fortuinen met het nemen van risico dat ze al lang "binnen" zijn wanneer die risico's eens goed misgaan - en dus is de markt er niet in geslaagd de juiste prijssignalen uit te sturen en de juiste incentives te geven, en af en toe draait de boel in de soep.

En als de boel op deze schaal in de soep draait, dan mag ik honderd keer "neo-liberaal" zijn, maar dan kan ik me ook inbeelden dat een overheid kijkt of ingrijpen niet beter is dan "laissez-faire, laissez-op deze schaal in de soep draaien".

Zijdelings signaleer ik dat dit me het juiste argument lijkt om bonussen aan te pakken die inderdaad tot "moral hazard" leiden. Ik denk tegelijk dat het een lachwekkend dwaas argument zou zijn om bonussen aan te pakken die uitgedrukt worden in eenheden maandloon, en waarin de trader inderdaad één en ander te verliezen heeft wanneer hij zijn eigen bank vermoordt. Laat die gevallen maar aan de markt over...

-------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/11/ik-blaas-de-aftocht.html
(2) cfr http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/10/oh-die-toplonen.html
Zo op 't eerste zicht, en zonder er al hard te hebben over nagedacht, lijken me de bankbonussen veel meer een spel van vraag en aanbod dan de lonen van topmanagers.
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/11/moral-hazard-de-schuld-van-de-overheid.html