Neen, het Westen zal niet "instorten"

Het bezoek van de Amerikaanse president Obama aan China leverde allerlei stof op voor mijmeringen over de toekomstige verhouding tussen de twee grootmachten. Het heeft iets dramatisch, nietwaar, om de leiders van de huidige en de toekomstige dominante macht op de planeet te zien handen schudden? Enzovoort.

Leesbaar zuchtend merkte iemand op dat de ruïnering van het Westen al zo vaak was afgekondigd, en dat het volgens hem allemaal wel erg ging meevallen... Wéér "enzovoort".

Maar als we het hebben over de toekomstige dominante rol van China (voor het gemak doen we alsof er géén miljard Indiërs zijn) gaat het helemaal niet om het feit dat "het Westen" bezig is in te storten. Het gaat wel om iets dat analoog is aan wat de machtigste natie van de wereld uit het jaar 1,850 is overkomen.

De machtigste natie van de wereld uit het jaar 1,850 was het Verenigd Koninkrijk. Volgens de site van Angus Madisson (1) hadden ze een BNP van 63,342 miljoen (1,990 PPP) dollars. De VS hadden toen een BNP van 42,583 miljoen (1,990 PPP) dollars.

Voor het jaar 2,006 zijn de cijfers als volgt. Het VK had een BNP van 1,394,821 miljoen (1,990 PPP) dollars en de VS had een BNP van 9,266,364 miljoen (1,990 PPP) dollars. De VS is dus pakweg zeven keer rijker geworden dan het VK, en inderdaad... Het zorgt voor grote opschudding als je het in Engeland luidop durft zeggen, maar het VK is een pseudo-grootmacht geworden, en de VS zijn de nummer één van de wereld. Gemakkelijk zeven keer zo belangrijk...

Maar intussen zijn de Britten natuurlijk wel een pak rijker geworden dan ze destijds waren. De levensverwachting zal, met een zéér ruwe greep, wel van een 50 naar tegen de 80 gestegen zijn, en ergens rond 1,850 is ook de verdoving uitgevonden, dus als je sindsdien moet geopereerd worden... Het is toch allemaal iets waard, denk je ook niet? Ik heb het eens vlug opgezocht en het inkomen per hoofd is in Engeland met praktisch een factor tien gestegen.

En toch zijn ze gereduceerd van de machtigste natie van de planeet tot een derderangs grootmacht. Als je ze dat had verteld in 1,850 zouden ze ook, heel terecht, geprutteld hebben dat tien keer rijker worden niet echt een ineenstorting voorstelt. En op dezelfde manier voorspelt quasi niemand dat de VS, of "het Westen" de komende generaties zal instorten. Maar in 1,996 waren de BNP's van de VS en China als volgt:

USA: 6,803,769
CHI: 3,521,141

Steeds uitgedrukt in die "1,990 PPP" dollars. En voor 2,006 was de toestand als volgt:

USA: 9,266,364
CHI : 7,928,475

Slechts tien jaar later! Je ziet dat China druk bezig is de VS in te halen. Als je denkt dat dat komt omdat ze nu eenmaal veel meer mensen hebben, dan heb je grotendeels gelijk. Het volstaat dat de Chinezen proberen hun "veel meer mensen" ongeveer even productief te maken als de "veel minder talrijke" Amerikanen, en ze zijn machtiger dan de VS geworden in precies dezelfde proportie als ze volkrijker zijn. Dat belet absoluut niet dat de VS intussen almaar rijker, machtiger, vernuftiger in hun technologie kunnen worden. Voor de Chinezen volstaat het de productiviteitsachterstand van dat moment te verkleinen, en het veel grotere aantal Chinezen dat die productiviteit inzet doet de rest.

En dat is de reden waarom het een quasi mirakel zou zijn als China binnen enkele generaties niet veel machtiger was dan de VS. Hun steden aan de kusten van de oceaan zijn nu al enorm geavanceerd, minstens het niveau van Europeanen. Al wat ze moeten doen is de kunstjes die ze nu al kennen en toepassen uitbreiden naar de vele honderden miljoenen Chinezen die in het binnenland nog in de middeleeuwen leven, en klaar is Yang. En wij, in het Westen, zullen zoals de hedendaagse Britten helemaal niet "ingestort" zijn, vermoedelijk integendeel; we zullen veel rijker geworden zijn. Alleen zullen de Chinezen (en de Indiërs) over nog veel meer middelen beschikken dan wij - en "draw your own conclusions", zoals dat heet in goed Vlaams.

--------------------------------------
(1) http://www.ggdc.net/maddison/

Iets rond "onze" bijen

Ik veronderstel dat wie de perikelen rond onze combinatie werk-drie kleintjes heeft gevolgd wel zal begrijpen dat ik "de bijen van Kameroen" wat minder heb gevolgd, de laatste tijd. Maar het project schuift verder, met de nodige ups and downs: het blijft tenslotte Afrika. Ook heb ik gehoord dat ons project, net als iedereen overal ter wereld, te kampen heeft met de geheimzinnige plagen die de bijen treffen, zonder dat iemand weet hoe het komt. Maar ik denk te begrijpen dat er stilaan een hoop bijen in "onze" korven zitten, en ik hoop dat de mensen daar op een dag een fatsoenlijke oogst binnenhalen... Ons project zal (in zekere zin) geslaagd zijn als de mensen er in slagen genoeg te verdienen om hun kinderen zelf naar "ons" schooltje te sturen, en er dan nog steeds iets aan over te houden; iets dergelijks.

Duimen maar...

Hoe dan ook, intussen organizeert onze VZW een sensibilizeringscampagne en aangezien het vandaag nog zo'n dag is waarop hier anders helemaal niets was verschenen volgt hier de aankondiging.

-------------------------------------
Uitnodiging

Bijen in de wereld - de wereld van de bijen

Een coproductie van vzw.apas en het Bijenteeltmuseum uit Kalmthout.
Met de steun van de Stad Antwerpen - Arosa

Vzw.apas en het Kalmthoutse Bijenteeltmuseum willen in het voorjaar van 2010
de imker en de bijen eens flink in de bloemetjes zetten. En we hopen dat u
met ons mee wilt doen.

In een tijd waarin iedereen de mond vol heeft over opwarming van de aarde en
CO2 uitstoot vinden wij het belangrijk om kinderen op een speelse, maar
educatieve manier te informeren over het belang van bestuiving en over de
voorname rol die de bij hier in speelt, hier en overal ter wereld.

Wij doen dan ook een oproep aan allen scholen, jeugdateliers, imkers,
plantentuinen, en overal waar kinderen samen komen, om acties op te zetten
in het voorjaar van 2010, vooral rond maart of april. De bedoeling is om
samen te werken in het opzetten van activiteiten in eigen gemeente rond
bestuiving, bijen en bescherming van de natuur. Bomen halen uit de lucht de
vuile CO2 en geven na verwerking zuivere lucht, namelijk zuurstof, in de
plaats. Dus hoe meer bomen hoe beter. Maar om bomen te hebben, is er
bestuiving nodig, om vervolgens vruchten en zaden te vormen en zo nieuwe
planten te kunnen laten ontkiemen.

Wij vragen aan allen om hier op in te spelen, samen te werken met de
kinderen voor een betere wereld waar bijen een grote rol spelen in de
bestuiving.

Apas en het Bijenteeltmuseum trekken de campagne op gang op woensdag 2
december 2009 in de aula van de Permeke Bibliotheek op het De Coninckplein
te Antwerpen om 14u.

Iedereen is hierop van harte uitgenodigd.

Wij zullen een nieuwe educatieve cd-rom voorstellen voor leerkrachten en
jongeren. Deze geeft een kijkje in de wereld van bijen, de bestuivers bij
uitstek, niet alleen bij ons, maar ook in de wereld, daar waar de groene
longen van onze wereld, namelijk de regenwouden, zich bevinden. De cd-rom
legt ook uit hoe belangrijk het beschermen van bijen is in het Zuiden en
waarom.

Programma op woensdag 2 december 2009:

- Openingswoord door Mevrouw De Rydt Clarisse, Schepen van
Ontwikkelings-samenwerking, gemeente Kalmthout

- Presentatie van de educatieve cd-rom 'Bijen in de wereld'

- Kunstenaar 'Jorta' stelt zijn werk tentoon. Demonstratie:
'Vlinders voor hoop'.

- Maken van nestkastjes voor solitaire bijen: demonstratie door
imker Eddy Willems

- Tentoonstelling over alle onderdelen van de cd-rom


De kunstenaar 'Jorta' of Joris Van Derbeken, die enkele jaren geleden de
Meir in Antwerpen volhing met vlinders voor verdraagzaamheid, steunt deze
actie en stelt bijen, bloemen, vlinders en allerhande kunstvoorwerpen van
zachte aluminiumdraad tentoon in de foyer van de Permeke bibliotheek. Na de
presentatie is er een workshop vlinders en/of bloemen maken van
aluminiumdraad. In samenwerking met de Jane Goodall Foundation Belgium riep
de kunstenaar eerder al alle Antwerpse kinderen van het vijfde en het zesde
leerjaar op via hun leerkrachten om zelf kleine aluminium vlindertjes te
knutselen. "We maken van deze zachte vlinders en bijen symbolische
ambassadeurs van geweldloosheid en hoop op een betere wereld. "

www.ape-assistance.org

ape.assistance@gmail.com
0475 22 14 57

Bijenteeltmuseum
Putsesteenweg 131
2920 Kalmthout
Tel: +32 3 666 61 01
Fax: +32 3 666 61 01
info@bijenteeltmuseum.be

Het punt omkeren

Vaak ben ik in mijn conversaties (op het net of IRL) gebotst op de ideologische blokkade (om het nu snel even zo te noemen). Je praat dan over evolutie, en hoe uit wolven honden zijn ontstaan, en hoe poedels één van de soorten honden zijn, en... Nog liever verklaren ze (onder een hoop gespartel en zelfs geciteer van geleerde woorden) dat poedels dan maar wolven zijn dan af te moeten zien van wat het boek Genesis ervan zegt, namelijk dat soorten zich voortplanten "binnen hun soort" (1).

Of het gaat over de economische geschiedenis van de planeet, en ze verklaren dat het kapitalisme armoede en honger creëert. Ze beginnen over Indië, en ze halen Bhopal aan. En als je ze er dan op wijst, met bronvermelding erbij, (maar voor de gelegenheid hier uit het blote hoofd) dat de levensverwachting in Indië in 1,900 dertig jaar was, en een eeuw later - de eeuw van Bhopal! - naar zestig jaar was gestegen... Nog liever verklaren ze dat de ongeziene stijging van de levensverwachting zich in volle hongersnood (dit is allemaal opzoekbaar via Google echt gebeurd) heeft afgespeeld, dank zij medische ontwikkelingen, dan af te zien van wat het boek Marx ervan zegt, namelijk dat het kapitalisme hongersnoden creëert.

Iedereen die niet zelf in die kampen zit begrijpt onmiddellijk het geloofwaardigheidsprobleem dat je met dat soort ideologische bril hebt. "Sociaal-voelend en dus neo-liberaal" (2) als ik nu eenmaal ben is één van de dingen die ik wil vermijden dat onze eigen ideeën in precies hetzelfde drijfzand wegzinken. Maar het lukt niet zo goed. Je werpt maar een blik op de recente post over "selectieve waarneming" (3) - wéér zo'n poging om te vertellen hoe onze theorieën liefst toch een béétje moeten kloppen met de historische realiteit - en het is meteen weer raak. We vernemen in een commentaar dat het "onzin" is dat geldtekort tot deflatie leidt en een meter verder staat dat deflaties "steevast" het gevolg waren van het klappen van inflatoire zeepbellen, die op hun beurt veroorzaakt worden door een te los geldbeleid (dat laatste zien ze altijd heel goed in, maar de perfecte analogie, volgens dezelfde theorie, over de relatie tussen geldtekort en deflatie, die gaat er maar niet in...).

Dus ik herhaal, berustend, maar eens de verwijzing naar de historische realiteit door een historicus van het kaliber van Claudio Cipolla (4). Berustend, omdat je weet, per begin van deze post, dat ze nog liever de geschiedenis herschrijven dan afzien van wat het boek Oostenrijk ervan zegt.

Misschien moet ik gewoon eens proberen het punt om te keren. Misschien moet ik niet altijd wijzen op hoe een gebrek aan elementair "kritisch-rationalisme" (durven zoeken naar de begrenzingen van je ideeën, eerder dan er jaar in jaar uit en telkens weer het grote gelijk van te verkondigen) onze geloofwaardigheid met bakken tegelijk met het huisvuil op straat zet. Het toevoegen van kritisch-rationalisme laat je wel degelijk toe af en toe iets te bereiken!

Bijvoorbeeld, als ik met luciede links praat (dus niet de soort die moet verklaren dat het kapitalisme de honger creëert en nog liever begint te schelden dan na te denken over wat de stijgende levensverwachtingen betekenen), dan merk ik wel dat ik geregeld mijn punt over de "vrije markten" kan maken. Maar dat lukt me natuurlijk niet als ik nog probeer te beweren dat "de markten altijd overal alles kunnen oplossen", terwijl ze nog voor onze ogen bezig zijn zichzelf in een enorme duikvlucht de grond in te boren.

En dat betekent heus niet dat je bij het maken van je punt niet kan blaken van zelfvertrouwen (de meest gebruikte term is "arrogantie", hoewel ik ook wel "hoogmoed" heb gehoord...)! Het betekent alleen dat je weet dat je standpunt zijn beperkingen heeft; dat je bij voorkeur toch wel een beeld hebt van hoe die er uitzien, alsook dat je best bereid bent om na te denken over problemen die, bijvoorbeeld, je gesprekspartner je wil meegeven.

En kijk, eenmaal je die attitude meehebt - en nogmaals, op dat ene geval van diamantharde sarcasme na heeft nog nooit iemand me van valse bescheidenheid beschuldigd - kan je een hoop dingen kwijt. Over hoe vrije markten in de eerste plaats toelaten dat de individuen voor zichzelf beslissen ("vrijheid") wat ze willen en niet willen. Over hoe ze veel efficiëntere prijssignalen geven over waar we wel of niet onze tijd, moeite en inspanningen (en kapitaal, natuurlijk) willen in steken dan elk ander systeem dat ooit heeft bestaan. Over hoe ze de productiviteit zo hebben opgedreven dat voor het eerst na zes millennia beschaving grote delen van de bevolking een aanvaardbaar niveau van welvaart hebben bereikt. En vele, vele andere.

En als je dan tenminste weet waarover ik het heb - en inziet dat er toch wel iets van waar is - en je wil één of ander bezwaar maken ("jamaar, je moet er eerst wel kunnen aan deelhebben"), dan wil ik daar op mijn beurt zeer zeker de waarheid van inzien - want wat zouden wij liberalen nog meer willen dan ideeën over hoe we nog meer individuen nog vrijer kunnen maken, en ze nog meer toegang tot de markten kunnen geven?

--------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/12/socratische-dialoog-met-poedels.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/11/mijn-beginselverklaring-neo-liberaal.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/11/tegen-selectieve-waarneming.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/05/terug-naar-het-bankieren-van-vroeger.html

Mijn beginselverklaring! Neo-liberaal omdàt ik "sociaal-voelend" ben!

In commentaar bij de vorige post schreef lezer Tonny, kennelijk verbaasd, het volgende:

"Ge gaat me toch niet proberen wijs te maken dat ge sociaal voelend begint te worden...
Seffens wordt ge nog uitgemaakt voor luciede links :-)..."

Waarop ik geheel spontaan beviel van een antwoord dat je bijna mijn beginselverklaring kan noemen - en dus maak ik daar maar even een aparte post van.

Kijk, het zit zo.

Ik ben een "neo-liberaal" (bedoeld als geuzennaam) omdat ik een paar dingen weet over hoe markten functioneren; een beetje heb rondgesnuisterd in de geschiedenis, nog zo'n paar dingen... en omdat ik denk dat vrije markten en de rest van de portrettengalerij de beste manier is om tot economische ontwikkeling voor iedereen te komen.

Ik ben dus "neo-liberaal" omdat ik sociaal voelend ben.

Het is zeer typisch dat Mohammed Yunus, de man die de Nobelprijs Economie heeft gewonnen met zijn concept van microfinanciering, in zijn boek schrijft dat de grootste vijanden van zijn concept de mollahs en de Marxisten waren.

De mollahs omdat ze met een ontvoogde bevolking geen machtsbasis meer hebben ("hou ze dom"), en de Marxisten omdat een rijk geworden bevolking niet langer een Revolutionair Potentiëel vertegenwoordigt ("hou ze arm").

En daarbij voel ik me zo sociaal voelend dat het lààtste dat ik wil is dat dat liberalisme besmeurd raakt met de "ideeën" van dom rechts. Of in concretere termen, als iemand zich afvraagt waarom ik altijd zo razend was om het "beleid" van Bush (de dwaas, niet de vader), dan is dat grotendeels om het vele, vele werk dat die heeft veroorzaakt, en dat wij nu zullen moeten doen, om de besmeuring weer weggepoetst te krijgen.

Allemaal omdat ik zo sociaal voelend ben. En daarom neo-liberaal.

Ja, niet slecht voor uitgerekend een elfde november. En als ik nu nog even mag verder mijmeren...

Het brengt allemaal herinneringen terug aan hoe (vaak op usenet, maar ook wel IRL) ik in debatten met luciede links heb aangedrongen dat zij, in perfecte analogie, zouden afstand nemen van de beweersels van dom links. Hoewel ik niet denk dat ik dat destijds al zo netjes zag kaderde dat in precies dezelfde filosofie van Popper, het "Kritisch Rationalisme". Natuurlijk kan je altijd weer die anecdotes en statistieken aanhalen die jouw grote gelijk aantonen, maar dat is niet waarmee je nog veel vorderingen zal maken. Vorderingen maak je pas wanneer je je inzichten nog verbetert - zelfs al zijn ze misschien al erg geavanceerd (altijd weer naar de maatstaven van de tijd waarin je leeft, natuurlijk).

Maar hoe kan je hopen iets bij te leren van het soort links dat moet verklaren dat "het kapitalisme de oorzaak is van de honger in de wereld" en dat moet volhouden tot lang nadat dat tegen de simpelste historische feiten is gebotst?

Dus het helpt het enorm wanneer je gesprekspartners hebt die juist niet altijd weer dat grote gelijk vieren. Je hebt integendel gesprekspartners nodig die je uitgangspunten, cijfers en interpretaties in vraag stellen. En ze moeten dat doen op een niveau waarop ze best wel eens zouden gelijk kunnen hebben. "Kritisch-rationalist omdat ik sociaal voelend ben", zeg maar.

Oh, en neo-liberaal, natuurlijk. Omdat ik sociaal voelend ben.

De Ideologie van de Bezittende Klasse

In The Open Society and its Enemies (1,945) valt Karl Popper een bepaalde vorm van irrationalisme aan. Het gaat er om dat een discussie niet op de argumenten wordt gevoerd, maar wel om de redenen waarom die posities worden gebruikt. Bijvoorbeeld als Marxisten hun tegenstanders verwijten dat ze alleen maar de belangen van de bezittende klasse rationalizeren, dan zie je ze uit de bocht gaan terwijl je er naar kijkt. De volgende stap is dat ze allemaal heropgevoed moeten worden, en nog wat later zit je tegen de Goelag aan te kijken.

Dus, vond Popper (de hele analyse vind je in chapter 24 van het boek) moet je argumenten altijd pakken op hun inhoud, en nooit op allerlei psychologische mechanismen die er bij worden gehaald. De Marxisten moeten maar eens kunnen zeggen hoe het kapitalisme de honger kan veroorzaken, als de honger sinds lang voor er van kapitalisme sprake was massief aanwezig was.

En ik was daar allemaal erg van onder de indruk, maar ik had er toch een probleem mee. Want in het bijzonder geval dat de rationalizering op zichzelf wel degelijk een correct punt was stopte Poppers punt je wel helemaal af. Daarmee was, terzijde, het thema van de thesis waarmee ik destijds ben afgestudeerd in de filosofie geboren. Ik herinner me een voorbeeld van "ik wil een bepaald koppel niet uitnodigen omdat ik vind dat de man teveel naar mijn vrouw kijkt. Maar dat wil ik niet zeggen, dus ik merk op dat we vorige week nog dat koppel hebben uitgenodigd". Hoe ga je dat ooit boven water krijgen als je je per Popperiaanse beschuldiging van irrationalisme niet mag afvragen wat er onder dat oppervlak zit?

Toch houd ik Poppers punt goed in het achterhoofd wanneer ik op mijn beurt naar de ideologie van de bezittende klasse kijk. Beeld je, dus, een economie in uit die millennia durende pré-industriële periode: van mij mag je gerust "pré-kapitalistisch" zeggen! We weten al dat die typisch vastzat in een vermorzelende deflatie; een veralgemeend laag zijn, en blijven, en dalen van het prijspeil (1). En we weten al wat daar de oorzaak van was: vanaf een zeker niveau van complexiteit hebben economieën behoefte aan een fatsoenlijke geldeconomie (2), en als die er niet is komt het zaakje niet van de grond. En wel bij gebrek aan geldmiddelen: vandààr de plunderingen van de Amerikaanse zilvervoorraden, vandààr de geslaagde en minder geslaagde experimenten in kredietverlening, papiergeld, fractioneel bankieren en al die andere spoken uit het verleden.

En beeld je dan nu een economie van een zeker niveau in, waarin je dus een geldeconomie hebt, en waarin jij bovendien een lid van de bezittende klasse bent. Je hebt al geld; in de vorm van goud, of papier, of het doet er niet toe zolang het maar waardevast is. En we weten ook heel goed wat er nodig is om geld juist niet waardevast te maken, maar het integendeel zijn waarde te doen verliezen: dat weten per zelfde theorie (3) die ons over de deflatie vertelde! Het volstaat dat er voor een gelijke hoeveelheid koop-bare producten méér geld in omloop komt - en "al het geld van de wereld" kan nog geen gram meer kopen als daarvoor. Terwijl als dat geld min of meer verdeeld zit in de populatie, de koopkracht per hoofd wel gedaald is.

Dus wanneer we (in het bijzonder tijdens de huidige crisis) stemmen horen opgaan, tégen papiergeld, tégen "nieuwe schulden", tégen overheidsoptreden, tégen "fractioneel bankieren"; dan moet je er geen moment aan twijfelen dat de bezittende klasse aan het woord is. Ze hebben al geld, en het laatste wat ze willen meemaken is dat overheden, of fractionele bankiers de waarde daarvan aantasten.

Maar daarmee zitten we per Karl Popper op glad ijs. Gelukkig hebben we ook nog, per obscuur filosoofke, ikzelf in mijn ongepubliceerde licentiaatsthesis, die uitzondering. Het is natuurlijk waar dat uit de hand lopende schuldfinanciering, of gelddrukkende overheden inflatie kunnen veroorzaken - en de economie "vanaf een zeker niveau" heeft wel degelijk een fatsoenlijke geldeconomie nodig. En dus komen er analyses, publicaties, ronkende titels en namen, die allemaal dingen vertellen die op zich helemaal juist zijn. Dus hoe ga je nu per Karl Popper die standpunten aanpakken "op hun inhoud" wanneer die inhoud een rationalizering van uitstekende kwaliteit is?

Wel, die thesis van me dateert uit de vroege jaren negentig. Ik zie de dinosaurussen gewoon nog voor mijn ogen rondvliegen. Ik heb het echt niet allemaal zitten bedenken omdat ik in 2,009 ging willen zeggen dat we vandaag een "ideologie van een bezittende klasse" aan het werk zien. Maar intussen komt het me wel goed uit als ik het toch maar wil doen. Ja, de overheidsinmenging waarmee de crisis is te lijf gegaan zou best wel eens voor inflatiegolven kunnen zorgen. Maar sommige mensen wijzen daar niet op omdat ze bezorgd zijn voor de economie. Ze wijzen daarop omdat ze bezorgd zijn om een feitelijk bezit. En als de redding van dat feitelijk bezit het in de grond boren van een hele economie met zich meebrengt - wel, de feodale heren van destijds hebben zich ook nooit veel zorgen gemaakt om de deflatie die hun onderdanen in de greep had, wel?

----------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/05/terug-naar-het-bankieren-van-vroeger.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/01/geld-en-economie.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/goud-kevers.html

Tegen "selectieve waarneming"

Tegenwoordig denk ik vaak terug aan de episodes uit mijn usenet tijd, toen er nog veel "links" (en niet zelden, maar ook lang niet altijd: dom links) actief was. De tijd waarin we zeer uitdrukkelijk te horen kregen dat de honger, en de armoede, en de zovoort, allemaal werden veroorzaakt door het kapitalisme.

Dat was allemaal best interessant, filosofisch gesproken. Eerst moet je van de slogans een theorie maken, en dat deden ze zelf heel goed. Kapitalisme was het systeem dat winsten maximalizeerde (in combinatie met een paar andere goed gekozen elementen). Winst is het verschil tussen de opbrengsten en de kosten. Een belangrijk deel van de kosten van een onderneming zijn de loonkosten. Ergo, kapitalisme drijft de lonen naar omlaag... En omdat dat zeker in de eerste helft van de negentiende eeuw heel goed leek te kloppen met de realiteit: ziedaar een uitstekende theorie, vaak "Marxisme" genoemd.

Wij helderblauwe liberalen (vrijheidsgezind, rationalistisch, vooruitstrevend, optimistisch, humanistisch en nog een paar dingen die ik allemaal heel serieus meen) zijn (kennistheoretisch gesproken) ook nog overtuigde aanhangers van Karl Popper. Dus vroeg ik me af of het ook waar was. Bijvoorbeeld: als kapitalisme armoede en honger veroorzaakt, dan moeten armoede en honger in de pré-kapitalistische periode niet, of veel minder, voorgekomen zijn. En dus lees je een beetje geschiedenis, je stelt vast dat armoede en honger, op vermorzelende schaal, de constante metgezel van de mensheid zijn geweest, vanaf het begin van de geschiedenis en lang daarvoor, en zonder ook maar één uitzondering, ergo... Als "oorzaak" tenminste moet voorafgaan aan "gevolg" (en niet omgekeerd) kan je onmogelijk volhouden dat "kapitalisme" de oorzaak is van honger en armoede. Je voelt hoe het niet helpt als het er verdacht veel naar uitziet dat het tegendeel waar is...

En dat vonden een hoop mensen van "rechts" - van helderblauw naar donkerblauw en nog enkele schakeringen tot en met dom rechts - prachtig! De geschiedenis als empirische basis om de theorie te checken (overigens alweer iets dat je in het werk van Karl Popper terugvindt), en in dit geval te weerleggen... De manier waarop dom links aan een ongelofelijk gespartel begint (ik zwéér dat er minstens één is geweest die heeft beweert dat hij "eigenlijk bedoelde" dat de mensen "voorafgaand aan het kapitalisme veel gelukkiger waren". Ik zwéér dat er één geweest is die beweerde (en - nadat hem vriendelijk werd gevraagd of hij zijn eigen tekst wel had gelezen; ik kan soms zooooo sarcastisch zijn hé - volhield) dat het kapitalisme de armoede wel degelijk veroorzaakte, omdat de mensen met hun stijgende levensverwachting hogere risico's op ziekte en honger liepen! Ik zwéér het, het is echt, echt waar. Niet moeilijk dat rechts het prachtig vond...

De reden waarom ik daar tegenwoordig vaak aan terugdenk is het bange vermoeden dat een bepaalde sectie van rechts het minder prachtig vindt als dezelfde historische check op hun eigen ideeën wordt toegepast. Ik heb het over de sectie die fanatiek (niemand ontkent dat er veel van waar is, natuurlijk) vindt dat de huidige crisis is veroorzaakt door bankiers die met overmatig "fractioneel bankieren" teveel geld in omloop hebben gebracht en daarmee zeepbellen hebben gecreëerd - uiteindelijk ook maar een vorm van inflatie (1). Bovendien zal je vaak zien, soms in dezelfde zin waarin ze schrijven dat het de schuld van speculerende bankiers is... dat het allemaal de schuld van de overheid is! Zeer recent merkte lezer Ivan (terecht) op dat je niet het hele spectrum mag verwarren met de beweersels van het dom deel van dat spectrum; maar toch. Mijn punt is dat we even goed moeten afstand nemen van wat dom rechts uitkraamt als luciede links dat moet doen met dom links, omdat je nu eenmaal anders met dat soort stoten besmeurd raakt. Trefwoord "associatie"...

Het verhaal dat we ons niet moeten laten opsolferen bevat verschillende onderdelen die gewoon waar zijn. Het klopt dat een opgeblazen geldcreatie in verhouding tot de beschikbare productie leidt tot allerlei vormen van inflatie, inclusief zeepbellen. Maar ze vertellen er nooit bij dat, in verhouding tot dezelfde aankoopbare productie, een gebrek aan geldmiddelen leidt tot een even vermorzelende deflatie (2).
Het klopt dat "de geschiedenis leert" dat overheden en bankiers met ondoordacht geldbheer inflatie en zeepbellen hebben gecreëerd. Maar ze vertellen er nooit bij dat de geschiedenis zich voortdurend in de greep van die vermorzelende deflatie heeft bevonden (3); en dat de inflatoire crisissen nauwelijks meer dan eilanden van uit de hand gelopen experimenten waren, om precies die constante deflatie te bestrijden. Ik signaleer terzijde dat wij, neo-liberalen niet moe worden dom links de stuipen op het lijf te jagen met hoe Europa zichzelf heeft ontwikkeld met allerlei wetenschappelijke, technologische en financiële innovaties: allemaal juist in de tijd dat overheden belangrijker werden en de bankiers meer en meer fractioneel bankieren toepasten...

Er zijn veel voorbeelden van hun selectieve waarneming: ze weten heel goed dat overheidsinmenging kan leiden tot markten die risico's nemen die ze zonder die inmenging nooit zouden nemen, maar ze springen ongeveer uit hun vel als je je luidop afvraagt of de "toplonen" daar ook iets mee te maken zouden hebben (4).

Enzovoort.

Wel, voor mij scheiden zich hier de mannen van de jongens. Je kan natuurlijk blogs als In Flanders Fields blijven volschrijven met verwijzingen naar auteurs die tot het einde ter tijden met jou het grote gelijk vieren, of je kan je, mèt Karl Popper, afvragen wat er moet gebeuren opdat je zal inzien: mijn theorie capteert niet altijd en overal de realiteit, niets dan de realiteit, en heel de realiteit. En als je zo goed kan inzien dat links de hele tijd in de val trapt waarin ze alleen maar op zoek gaan naar de feiten die hun vooroordeel bevestigen - dan zou het toch niet zo moeilijk moeten zijn om te zien dat er aan je eigen kant een even groot gat gaapt?

------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/11/maar-wiens-schuld-is-het-nu-eigenlijk.html
En http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/goud-kevers.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/11/deflatie-een-probleem.html

(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/05/terug-naar-het-bankieren-van-vroeger.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/10/oh-die-toplonen.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/10/nog-eens-de-toplonen.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/11/moral-hazard-de-schuld-van-de-overheid.html

Te registreren voor het nageslacht

Vandaag heeft baby Simon zich van zijn buikske op zijn rugske gerold. Hij is ruim zes maanden oud. Gewoon voor het geval dat nageslacht ergens in de (momenteel verre) toekomst in de gelegenheid is dit nog eens na te slaan (dat is me zo ineens te binnen geschoten, dat dat misschien wel kan...): hoi, mensen, we hopen van hieruit, in 2009, dat het een beetje goed gaat? De planeet nog niet om zeep, en lukt het een beetje met dat Arabisch?

Kleuter Sarah hoorde dat een bepaald speeltje verdwenen was naar de zolder, en dat het een goed idee was om het terug te gaan halen. "Ik zal het wel gaan halen" zei ze met de grote oogjes, eigen aan de onschuld van haar leeftijd. Waarna de vraag volgde: "waar is zolder?".

Ze weten veel, die ukken van vier jaar, maar ze weten dus toch nog niet alles.

En peuter Thomas, twee jaar en vier maanden oud, vormt zinnetjes van twee en drie woordjes. Hij kan beter zingen dan spreken. Maar een glimlach! Hij weet zeer goed dat het zeer moeilijk is om boos te zijn op een peuter die zo'n glimlach kan opzetten. Bovendien kan hij enorm aandoenlijk zijn als hij hartverscheurend begint te huilen, bijvoorbeeld omdat hij zijn zin niet krijgt, of omdat we ondanks de stralende glimlach toch boos zijn ("en wie zal nu al die rotzooi opkuisen?").

En hij antwoordt op alle vragen met "ikke!". Maar denk vooral niet dat jij slimmer bent dan zo'n peuter.

Papa: "Wie gaat er een flesje melk drinken?"
Peuter Thomas: "Ikke!"
Papa: "En wie gaat er daarna naar zijn bedje?"
Peuter Thomas: "Ikke nie!"

Doek.

Het Christendom en het Ontstaan van het Westen

Zelf ben ik produkt van een opvoeding waarin het Christendom de bron is van alle beschaving in de wereld - waarna we (ergens als puber) overgingen op de overtuiging dat alles wat het Westen geproduceerd heeft "eerder ondanks dan dank zij" het Christendom is ontstaan. En dat blijft ook vandaag mijn versie van de feiten. Maar zo fanatiek ben ik niet dat ik niet met belangstelling de verhalen lees die één en ander toch anders voorstellen. En zo ben ik opnieuw bij het boek Millennium van Tom Holland.

We vertrekken bij die wereld waarover ik het in heel andere contexten al eerder heb gehad. We zitten in de eeuwen voor het jaar duizend, en Europa - ons eigen noordwesten toch al nauwelijks geraakt door de beschavingsbeweging die al duizenden jaren bezig was - was teruggevallen in quasi barbarij. Hoewel velen terugkomen van het idee over "donkere middeleeuwen" (het Europa van en na de elfde eeuw huisde in werkelijkheid één van de meest dynamische beschavingen van de planeet) waren de eeuwen voor dat jaar 1,000 toch wel erg donker. Quasi anarchie, met bijhorend geweld, thuis en daarbovenop constant en van alle kanten geplunderd. En laten we in het bijzonder dat laatste van wat dichter bekijken.

In het noorden, vanuit Scandinavië, kwamen de Vikings. De lezer denkt nu terug aan de verhalen uit zijn lagere schooltijd: drakensnekken, platgebrande dorpen en afgeslachte dorpelingen: en zo was het precies. Bovendien waren de Vikings al even ijverig aan het werk gegaan richting westen, en zo beheersten ze IJsland en Engeland, en van daaruit plunderden ze Europa al even erg vanuit het westen als hun familieleden die in Noorwegen waren achtergebleven.

Schuiven we dan zuidwaarts, dan krijgen we raids van de Saracenen. Strooptochten vanuit de beschavingen van de Moslims, op zoek naar de soort "grondstoffen" die de allerprimitiefste culturen altijd kwijt raakten aan veel geavanceerdere beschavingen: slaven. De kusten van Zuid Europa lagen al even wijd open voor die strooptochten als die van West Europa voor de Vikings - en het gevoel van machteloosheid bij de bewoners was niet minder groot.

En we schuiven verder, naar het oosten. De relaties met Byzantium waren, als ik dat juist heb (nog) behoorlijk goed, maar slechts een beetje verder zaten al die volkeren uit de steppen van Eurazië waar de Byzantijnen zelf zoveel problemen mee hadden. In het bijzonder was het de tijd van de Magyaren. Vandaag kennen wij ze als de "Hongaren"; één van die rijke beschavingen uit Centraal Europa die, terzijde, zowat de grootste concentratie van Nobelprijswinnaars per inwoner van de hele wereld oplevert. Maar destijds was het een ongelofelijk woest en primitief volk, en de Duitse Keizers hebben er véél schatting aan betaald, wel wetend dat ze alleen maar tijd kochten voor de volgende rekening, of lading plunderingen, weer arriveerde.

En als je nog wat verder naar het noorden opschuift, naar het noordoosten dus, dan eindig je met de al even ontzettend primitieve volkeren die wij "de Slaven" noemen, bijvoorbeeld Polen en Wenden (1). Allemaal volkeren die bekend waren omdat ze, bijvoorbeeld, kinderen de lucht ingooiden en ze op de punten van hun speren weer opvingen en andere verhalen waar een mens vrolijk van wordt.

En nog wat verder naar het noorden zaten de Vikings en de cirkel is rond.

Maar wat nu zo fascinerend is dat al die volkeren, op een enkele uitzondering na, in contact kwamen met Christendom, zich bekeerden... en de simpele realiteit is dat ze zich veel beschaafder gingen gedragen. Zeker, zeker, het blééf nog heel lang een heel primitieve wereld, en ze hebben de nodige hoeveelheden heksen en ketters levend verbrand, maar alleen al het verschil tussen "beter weten" of het eerdere "normaal vinden" is levensgroot.

En zeker, zeker, vaak was dat "bekeren" een heel hypocriet geval. De lokale vorst ontleende een nieuw soort legitimatie voor zijn positie aan de steun van een paus die tenslotte vaak ver weg was, en vanuit zijn versterkte positie kon hij er weer een hoop over de kling jagen. Je spreekt met een vroom gezicht de formule "in de naam Gods" uit boven de lijken, en het feestmaal kan beginnen.

Maar op de langere duur... de feiten zijn er. De Polen, de Hongaren, de Skandinaviërs; de Engelsen en ik vergeet er ongetwijfeld nog héél veel; ze bekeerden zich tot het Christendom, en dat afgelegen, ongelofelijk woest en ruw subcontinent dat Europa was kalmeerde aan een heel snel tempo, en transformeerde zich in iets heel anders.

"Correlatie is geen causatie" verklaren serieuze mensen op dat punt met opgestoken wijsvinger. In mensentaal: het is niet omdat twee dingen tesamen voorkomen dat het één het ander veroorzaakt. Maar desondanks... Indien een factor iets anders veroorzaakt mag je wel verwachten dat ze geregeld tesamen voorkomen. Opnieuw, ik voel geen behoefte om apologeet van het Christendom te spelen. Maar de preciese aard van het bovenstaande verband: ik zou er gerust meer van willen weten.

--------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/09/jeugdboek-met-de-wenden-iemand.html

De geschiedenis in een formule

Ik zit te lezen in het boek van Douglass North & Robert Thomas, The Rise of the Western World, A New Economic History (1,973). Ik heb er al eens een enthousiaste post over geschreven (1), maar als iets me aan het denken zet schrijf ik wel eens één en ander onder elkaar...

Destijds ging de post vooral over het concrete pad van de geschiedenis. "Het Westen" heeft zich ergens tussen het jaar 1,000 en het jaar 2,000 (haha, het is een boek uit 1,973...) tot een dominante wereldpositie opgewerkt, en het boek probeert nauwkeurig na te gaan hoe dat zich doorheen de eeuwen heeft afgespeeld.

Vandaag valt me (veel meer dan toen) op dat ze ook proberen een theoretische geschiedenis uit te werken. Het boek vertrekt met een quasi-formule: in mijn opinie is het een teken van intellectuele maturiteit wanneer je (a) probeert te formalizeren wanneer je maar kunt, maar (zeer belangrijk) (b) beseft dat je nu eenmaal geen natuurkunde bedrijft, en het beste wat je kan is een quasi-formule, eerder dan een mathematische formule.

De quasi formule zegt ongeveer het volgende. Als mensen een bepaalde activiteit ondernemen, dan zitten daar kosten en opbrengsten aan vast. Het feit dat de opbrengsten groter moeten zijn dan de kosten is triviaal: ik herinner er hier even aan, maar daar gaat het niet om. Het gaat er wel om dat de "private" opbrengsten (kosten ingerekend) zo dicht mogelijk bij de "sociale" opbrengsten moeten liggen.

Het zou me niets verbazen als de formule was bedacht om een kritiek op het communisme te formuleren; in ieder geval helpt het om te verduidelijken. Zeg dat je mensen aan het werk wil krijgen: als iedereen rustig thuis zit gaat de wereld niet vooruit. Zeg dat je met het Marxisme verwacht dat iedereen zich inzet "naar zijn vermogen", maar dat de opbrengsten opgewekt, nee: vol enthousiasme, gedeeld worden met alle anderen: "naar hun behoefte". Dat wil zeggen: de opbrengsten zijn "sociaal", de kosten zijn grotendeels "privaat" (het zijn al die individuen die het werk doen die "de prijs betalen") en...

Je ziet dat de productiviteit vreselijk laag ligt, behalve in de kleine moestuintjes die iedereen voor zichzelf mocht houden. De Marxiaanse theorie had geen betere verklaring dan dat sociaal onaangepasten heropgevoed moesten worden. Terwijl North & Thomas met hun quasi-formule niets anders dan dat resultaat hadden verwacht: mensen willen dat de opbrengsten in voldoende mate naar zichzelf vloeien, en anders hebben ze geen zin in om te werken.

Je voelt: allemaal onberispelijke liberale theorie, dus je hoort me niet klagen. Integendeel, het boek is eerder genuanceerd. De formule laat immers ook ruimte om in te zien: als de kosten op de sociale omgeving kunnen afgewenteld worden, terwijl de opbrensten "privaat" blijven, dan kan je netto, als groep, als samenleving of zelfs beschaving achteruit gaan, terwijl iedereen als individu wel ijverig probeert door te gaan: "prisoner's dilemma" toestanden (2). (Nu, ik zit alleen de nogal theoretische eerste hoofdstukken te lezen, dus ik moet afgaan op mijn eigen postje van drie jaar geleden, maar het lijkt me dat het boek inderdaad niet aan dat fundamentalisme doet, waarin de overheid altijd de schuld is van alles. De overheid lijkt me (volgens dat boek) eerder een middel tussen een aantal andere middelen. En als we weten dat het middel nevenwerkingen heeft, dan doen we er beter aan in de gaten te houden dat die onder controle blijven, eerder dan het kind met het badwater weg te gooien.)

Maar dat was hier niet het punt. Het is erg interessant te zien hoe ze hun geschiedsschrijging proberen te doen in termen van een quasi-formule. Een beetje zoals we in de evolutietheorie allemaal weten "natuurlijk is het bezit van ogen een groot voordeel voor een organisme", maar daarmee heb je nog niet verklaard hoe ogen konden ontstaan en in kleine stapjes evolueren. Zo ook zijn vrije markten, uitgewerkte eigendomsrechten en alle andere grote troeven van het liberalisme mogelijk de beste manieren om rijkdom te verwerven en te verdelen - maar daarmee weet je nog niet hoe ze die ooit wisten te ontwikkelen, vertrekkend in een wereld die letterlijk vanuit alle richtingen werd geplunderd.

"Theoretische geschiedenis"... Het lijkt me vreselijk moeilijk, misschien zelfs te ambitieus. Er zijn nu eenmaal zoveel andere factoren die allemaal hun rolletje spelen. Maar zeer interessant is het wel, en zoals het in dit boek gepresenteerd wordt: minstens verdient het een welgemeen "goed geprobeerd".

------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/09/rechts-maar-toch-goed-north-thomas.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/02/dingen-die-iedereen-zou-moeten-weten_13.html

Maar wiens schuld is het nu eigenlijk?

Snuisterend door de hoeken van het internet waar ik zelden kom stuit ik op dit:

http://inflandersfields.eu/2009/10/paul-de-grauwe-tackelt-een-stroman-tuur.html

En we krijgen alweer een poging om tot "de" oorzaak van de crisis door te stoten! Kijk maar!

"het krediet dat private en centrale banken uit het niets creëren zorgt ervoor dat ondernemers foute investeringsbeslissingen maken, beslissingen die niet zijn afgestemd op wat mogelijk en wenselijk is met het beschikbare kapitaal."

Kijk, weer een variant op "de banken hebben het gedaan"! En eigenlijk heb ik uit deze (zeer donkerblauwe) hoek al zo vaak moeten lezen dat het allemaal de schuld is van de overheid dat ik al lang blij ben dat iemand het toch ook eens van de andere kant durft proberen. Want, neem ik aan, als de banken overdreven hebben in hun "uit het niets creëren van kapitaal", dan is dat toch niet iets waar ze bij wet toe waren verplicht? Dan is het toch de schuld van de markten?

Alleen, deze toegeving gezegd zijnde, we horen onder de oppervlakte alweer het mantra van de "goudkever" (1) in welke hoedanigheid dan ook. Wie zelf al geld bezit - het hoeft heus niet letterlijk goud te zijn, hoor, de term "goudkevers" slaat op een attitude - heeft natuurlijk niet graag dat om het even wie iets doet dat de waarde van dat geld kan verminderen; of het nu een overheid is, dan wel een "roekeloze bankier". Want om dat verminderen van de waarde van het geld gaat het: "de door de inflatie en fractioneel reservebankieren veroorzaakte misleiding", zo vernemen we, is wat nu maar door de recessie moet worden rechtgezet.

Ik heb het er al eens over gehad, in één van de posts die ik nog steeds bij de betere van het blog vind: het verguisde "fractioneel bankieren"was een laat-middeleeuwse uitvinding die nu juist een antwoord was op het chronisch tekort aan geldmiddelen dat al die pré-industriële samenlevingen altijd teisterde, en hen voortdurend in de greep van een vermorzelende deflatie hield (2).

De "goudkevers" vertellen ons graag over hoe "de geschiedenis leert" van de crisissen die om de haverklap de Europese economie in een inflatiegolf stortten - maar ze vertellen er nooit bij hoe hun verhaal maar het topje van de ijsberg vormt. Wat de geschiedenis ons werkelijk leert is dat de economie niet chronisch wegens inflatie, maar wel wegens deflatie in crisis zat. Wat de geschiedenis ons leert is dat de menselijke vindingrijkheid, en de vrije markten waarop die middeleeuwse bankiers hun "fractioneel bankieren" uitvonden, ons de weg uit die crisis hebben getoond, zij het dat (inderdaad) het middel zelf vaak genoeg ook serieuze nevenwerkingen had.

Maar goed, ik ontken op zich niet dat de speculerende bankiers inflationaire crisissen kunnen veroorzaken. Het lijkt me zelfs heel goed mogelijk dat dat niet zo'n slechte beschrijving van de huidige crisis is.

Alleen - wat gaan we er dan aan doen? Hoe gaan we vermijden dat speculerende bankiers dat bij de eerste de beste gelegenheid opnieuw doen? De striktste "vrije markt" filosofie zegt natuurlijk dat we dat helemaal niet gaan vermijden, omdat we ze gewoon laten doen, en "de banken failliet
laten gaan" die het spel inderdaad niet voorzichtig genoeg spelen. Alleen, dat is allemaal zeer gemakkelijk gezegd, vanuit je luie zetel, in een wereld waarin je tot je grote geluk haast nooit je gelijk zal zien, omdat de overheid natuurlijk al lang je spaarcentjes heeft verzekerd. Maar als je nu zou verplicht worden, naar die schitterende Engelse uitdrukking, "to put your money where your mouth is" - namelijk in een onverzekerde bank - en je wéét natuurlijk heel goed dat die heel "veilig" mag zijn, maar toch kan meegesleept worden door het "domino effect" (2) - dan zou je je natuurlijk al snel tot een veel veiliger overheidsfilosofie wenden.

Jaja! Als je nu verschrikkelijk op je stoel zit te schuiven: ik weet haast zeker dat je heus wel beroep wil doen op de overheid! Al was het maar om de eigendomsrechten te verzekeren, orde en veiligheid te handhaven en desnoods om Irak te bevrijden, maar de roep om overheidsinterventie vind je in het diepste van je hart terug! Dus durf ik gokken dat, als puntje bij paaltje komt, het ineens ook wel een goed idee zal zijn als anders ineens al je spaarcenten in rook opgaat: wacht maar eens af tot het zo ver is.

Maar dan zijn we bij het punt waar ik wilde komen. Als de crisis het gevolg is van de roekeloze bankiers en hun "fractioneel bankieren": wat kan de overheid dan anders zijn dan de oplossing: met hun extra controles en hun kapitaalratio's en (hijg!) hun bemoeienissen met de "toplonen"? En als de overheden eerder de oplossing zijn - dan zullen ze wel niet tegelijk de schuldigen zijn, zeker?

En nu dit alles eens goed gezegd is - laat me er heel duidelijk aan toevoegen dat ik nog altijd denk dat de vrije markten het heel vaak, en zelfs haast altijd, beter weten dan de overheden. Maar niet altijd.

--------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/goud-kevers.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/05/terug-naar-het-bankieren-van-vroeger.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/09/domino-effect-zie-ik-nu-iets-over-het.html