"Vrijheid" en "Gelijkheid"! Het klinkt als een klok; een mens zou er de "Broederschap" nog bij vergeten. Maar waar komt het allemaal vandaan? Het is één van die "ontstaansmythes", zegt Frans De Waal, een beetje zoals het boek Genesis, die een belangrijke rol spelen in het structureren van een samenleving, maar in feite weinig overeenstemming vertoont met de historische realiteit (1).
Dat laatste weten wij, aan ons rechts-liberaal deel van het spectrum, heel goed: denk maar aan het "sociaal contract" van Rousseau! "Welk contract?", zegt de liberaal verontwaardigd, "wanneer heb ik dat ooit getekend?" De liberaal ziet dat allemaal zo goed in omdat het juist de negatie is van zijn gekoesterd vrijheidsideaal. Daarmee vervangt hij echter de ene mythe (dat sociaal contract) door de andere: ooit, eens, ergens, leefden onze voorouders blij en vrij, ongehinderd door allerlei sociale conventies, laat staan wetten, laat staan belastingen. Leuk wanneer je hoopt de huidige toestand negatief te contrasteren met "onze natuur": dus er zijn genoeg liberalen voor wie daarmee het punt ook nog "bewezen" is.
Alleen, het is een mythe omdat het niet klopt met die historische realiteit; aldus Frans De Waal:
"(...) rather than admitting that we started out close but unequal, we like to give our quest for justice weight by constructing a story about how we were originally distant but equal. Like a nouveau riche claiming old money, we twist history to legitimize our vision of society."
Dus: of je nu teruggaat naar 100,000 jaar geleden, toen we jager-verzamelaars waren, of naar onze voorouders van tientallen miljoenen jaren geleden of alles daartussenin: een individu was nooit alleen maar een individu, maar altijd een knooppunt in één of ander netwerk van één of ander sociaal systeem. Zodra we dat goed onder ogen zien zet ik me overigens meteen vastberaden aan de kant van zoveel andere liberalen! Dat sociaal systeem, dat moet je verdomd goed in de gaten houden, want voor je het weet gaat het er met je hele persoonlijke levenssfeer vandoor!
Maar dat volstaat niet voor die andere liberalen, die volgens mij (en volgens mijn titel hierboven) "in de verkeerde richting denken". Niet alleen proberen ze hun eigen persoonlijk ideaal (overheid is altijd slecht) terug in de tijd door de strot van de geschiedenis te wringen, maar je zal ze daarmee altijd krampachtig , een trek van verongelijkte verbetenheid op het gezicht, tegen de stroom zien oproeien. Met het toenemen van bevolkingsaantallen zal je samenlevingen altijd complexer zien worden - maar als dat zich vertaalt in "sociale conventies, laat staan wetten, laat staan belastingen", dan is dat iets waartegen ze zich uit alle macht willen verzetten. Of met andere woorden, negentig percent van de problemen die ze bestrijden hebben ze eerst zelf veroorzaakt. Liberalisme gaat goed, maar het gaat achterstevoren (2), zou je kunnen zeggen.
Volgens mij kan dat veel beter. Als we uit de werkelijke historische realiteit vertrekken, dan beginnen we met individuen die vastzitten in een sociaal systeem, gedomineerd door alfamannetjes en de omringende elite, eindigend met onze eigen prinsen en baronnen. Maar met het opkomen van systemen als vrije markten, kapitalisme, liberalisme en een hoop verwante idealen (vooruitgang! intellectuele ontvoogding!) zie je nu juist die aspecten van complexe organisatie afnemen. Het is nog niet zo heel lang geleden dat links het kapitalisme alle verwijten van de wereld toestuurde, maar uitgerekend de wereld van het kapitalisme is de wereld waarin de prinsen en baronnen verdwenen zijn. (En de vrouwen hebben stemrecht, en de levensverwachting is gestegen van amper 30 naar tegen de 80, en vele, vele andere.)
Wel, en ik beweer zeker niet alles helemaal begrepen te hebben, voor mij is dat precies de richting die ik Friedrich Hayek ook zie volgen. Zijn "Constitution of Liberty" is zeer zeker niet de lange litanie tegen elke overheid die dom rechts altijd van hem wil maken. Het is wel een boek dat zich afvraagt hoe en waar je binnen die veel oudere sociale werkelijkheid, die inderdaad zo vaak het individu vertrapte, een persoonlijke levenssfeer kan afbakenen waarbinnen die sociale realiteit niets te zoeken heeft. De "wet", dat is precies die afbakening van een beschermde persoonlijke levenssfeer. Of minstens: wij deelnemers aan dat sociaal systeem doen er goed aan verdomd goed in de gaten te houden dat de wet inderdaad precies dat is, en niet het instrument van één of andere belangengroep.
Dat geeft het voordeel dat je niet langer tegen de stroom van de historische waarheid moet inroeien. Het geeft je een veel realistischer liberaal programma dan een religieus dogma dat je nog moet volhouden wanneer je er zelf tegenin gaat. Veiligheid, Anti-terrorisme, eigendomsrecht: allemaal onderwerpen waarvoor zoveel liberalen in een oogwenk omdraaien als een blad aan een boom, zolang de staat maar hun veiligheid en hun eigendom beschermt. Reken maar dat de linkerkant dat ook gezien heeft; hoe dat wantrouwen tegen de staat een stuk minder sterk is, zodra het er om gaat die staat bestaande rijkdom te doen verdedigen.
-----------------------------------------------
(1) De Waal, Good Natured, The Origins of Right and Wrong in Humans and other Animals (1996), chapter 5, §1
(2) Knipoogje! "Hegel gaat goed, maar hij gaat op zijn kop" (of zoiets) was een echte uitspraak van Marx.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten