Bitcoin en Friedrich Hayek

Bitcoin is in het nieuws. Zozeer zelfs dat het ook mijn zuchtende aandacht heeft getrokken. Zuchtend in de zin van "het heeft me tot nu toe niet geïnteresseerd, maar misschien had ik dat wel mis". Voor die bocht zijn er twee redenen. Ten eerste: het is in het nieuws. En ten tweede: ik heb intussen (intussen ettelijke maanden geleden) het boek Denationalisation of Money, 1974 (1990) van Friedrich Hayek gelezen.

Te beginnen met het boek. Hayek zegt in dat boek dat geld (overigens een buitengewoon complex onderwerp) als instelling haast altijd in handen van de overheid heeft gezeten. Verder denkt hij dat dat een verschrikkelijk slecht idee is. Overheden hebben namelijk geen belang bij het in stand houden van "goed" geld, maar vaak wel integendeel. Laat dat hier een axioma zijn; maar laat ik er bij zeggen dat zijn redenen in dat boek me wel overtuigend overkomen. Dat alleen al maakt dat je niet verwonderd hoeft te zijn als er geregeld "problemen" met geld zijn; aanhalingstekens omdat de "problemen" tot en met heel zware economische crisissen kunnen gaan.

Maar, zegt Hayek, er bestaat een instelling die net als de overheid (en om een zeer analoge reden) een bepaald natuurlijk belang zou hebben bij de uitgifte van geld. Die instelling is de vrije markt. Maar daar waar je bij de overheid om puur logische redenen kan verwachten dat de waarde van haar geld (per haar natuurlijk belang bij dat geld) zal dalen, kan je (om zeer analoge redenen) verwachten dat een vrije markt er juist belang bij heeft dat de waarde van het geld van de uitgevers (minstens?) constant blijft.

Immers, de uitgever van een privaat geld (Hayek noemt ze "bank") verdient er alleen maar iets aan als mensen haar geld ook als geld gebruiken. Private uitgevers kunnen dat gebruik echter niet per wetgeving opleggen. Ergo, de enige reden waarom mensen geld van BankX zouden gebruiken is dat het geld van BankX nuttig is (a) als rekeneenheid, (b) als betaalmiddel, (c) als waardevast actief en (d) als "standard of deferred payment". (Als iemand dat laatste een beetje kon uitleggen...? Ik doe maar voort met (a) tot (c)). In het bijzonder (maar niet exclusief) per (c) zullen mensen het geld van BankX maar gebruiken als het zijn waarde behoudt. Anders kunnen ze altijd op het geld van de overheid overschakelen, of, beter nog, op het geld van de concurrerende BankY. Met andere woorden, in een vrije markt systeem maakt concurrentie dat uitgevende banken, inclusief een staatsbank, er belang bij hebben dat hun geld waardevast is. Anders schakelen de gebruikers al snel over op een ander geld dat wel waardevast is, en de knoeiers gaan er uit.

Allemaal prachtige theorie, maar het heeft een paar decennia lang niet zo heel veel resultaat gehad. Ik neem even aan (omdat ik dat op basis van onvoldoende kennis en inzicht ook werkelijk aanneem; het is met andere woorden een soort "geloof", eerder dan een rationeel standpunt) dat een geldsysteem gebaseerd op een vrije markt ook werkelijk beter zou zijn dan wanneer het gebaseerd is op een overheid. Ik neem dus ook even aan dat het nog nooit gebeurd is omdat er tot nu toe teveel praktische moeilijkheden in het spel waren.

Alleen is er nu "Bitcoin". Bitcoin is (blijkbaar) een private uitgifte van iets dat door een hoop gebruikers als "geld" wordt erkend en ook gebruikt, en dus vertoont het misschien een aantal van de kenmerken waar Hayek zo hard naar zocht? Ik zet even op een rijtje, uit hoofdstuk VIII van het boek, wat Hayek zou doen indien hij zelf een "private munt" wilde uitgeven:

• Uitgifte van certificaten die geen interest dragen. (dit is waar de uitgever geld aan verdient; hij krijgt als het ware renteloze leningen).
• Registreren van een precieze handelsnaam voor de eenheid van deze certificaten ("bitcoin" is waarschijnlijk een goed voorbeeld).
• De aanvaarding van de wettelijke verplichting de certificaten en deposito's in deze eenheid tegen een vooraf bepaalde waarde terug te kopen. (De bedoeling is de waarde van de certificaten niet beneden dat niveau te laten dalen). 
• Deze waarde zou uitgedrukt worden in een vooraf bepaalde hoeveelheid grondstoffen.
• De gepubliceerde intentie (nota bene: dus niet de wettelijke verplichting) de waarde van de uitgegeven certificaten constant te houden, door het reguleren van de hoeveelheid uitgegeven certificaten in omloop. Lees: als ze dalen in waarde zal hij vanaf het minimum verplicht zijn ze aan dat minimum terug te kopen, zodat ze daar niet onder kunnen zakken; maar als ze stijgen kan hij er meer van uitgeven zodat ze ook naar boven niet te ver van het minimum zullen afwijken.
• De aanvaarding van terugbetaling van leningen in de private munt in OFWEL het juiste aantal eenheden van de correcte munt zelf, OFWEL de correcte hoeveelheid grondstoffen die de juiste hoeveelheid in de private munt uitdrukken.

Ik weet er zelf niet genoeg van om te checken in welke mate Bitcoin aan dit idee voldoet. Een beetje verder zegt Hayek dat hij de private munt zou uitgeven in de vorm van verkoop (ik denk: zoals bij Bitcoin), of van leningen (ik denk: anders dan bij Bitcoin). En tenslotte zegt hij dat het feit dat er concurrentie zal ontstaan - andere "banken" willen natuurlijk ook graag renteloze leningen krijgen - waardoor al die uitgevers er belang bij zullen hebben ook werkelijk de waardevastheid van hun munt goed in de gaten te houden. Ik heb de indruk dat Bitcoin op dit moment alleen overheidsgeld als concurrent heeft. Dus dat lijkt me een vrij groot verschil met het idee van Hayek. Maar wie weet of dat (a) belangrijk is en (b) hoe lang dat zal duren zodra het werkelijk een lucratief zaakje blijkt te zijn voor uitgevers?

Toen ik het boek las vond ik het een heel intrigerend idee, dat me echter, alleen maar op basis van "intuïtie" en "gezond verstand" en andere holle slogans, onpraktisch voorkwam. Nu is het bovenstaande maar een hoop tamelijk losse bedenkingen van iemand die niet genoeg weet wat Bitcoin eigenlijk is, en al even min de ideeën van Hayek voldoende begrijpt. Maar als eerste poging om de twee met elkaar in verband te brengen is het misschien een aanvaardbaar begin. Ik hoop dat ik er nog wat verder naar zal kunnen naar kijken.