De welvaart van het kapitalisme

Op Twitter heeft iemand het over de paradox dat de ondernemingen weliswaar de welvaart creëren, maar die tegelijk ook "wegzuigen" uit de samenleving. U ziet direct, dit komt uit de "linkerzijde"; maar daar zit vaak genoeg voldoende "luciede links" om me toch te doen afvragen: waar kan hij het in 's hemelsnaam over hebben? In deze tijden van vakbondsacties die officiëel tegen stoten als "luxleaks" gaan, maar in realiteit hun medeslachtoffers in het gezicht spuwen (oh, die verongelijkte gezichtjes wanneer ze merken dat ze niet veel steun uit "onze" hoek krijgen...), elke stakingsdag opnieuw, probeer ik me dat als volgt voor te stellen.

Mijn ondernemer is X en die koopt een stuk hout voor 1 goudstuk. Hij gaat aan het werk (in mijn liberaal-kapitalistische wereld is hij ook nog de eigenaar van productiemiddelen als een hamer en een zaag; "kapitaal") en hij maakt er een meubel van. Daarover is de "rest van de wereld" zo te spreken dat hij zijn meubel voor 2 goudstukken kan verkopen. Welke welvaart heeft hij, om te beginnen, gecreëerd?

Zoals we allemaal weten is goud een metaal dat historisch zo goed als geen intrinsieke waarde heeft, dus voor het gemak rond ik die waarde een heel klein beetje af naar beneden: nul. Het maakt niet veel verschil als we onder ogen zien dat goud in een geïndustrialiseerde wereld een veel betere geleider is dan koper (dat heb ik me tenminste laten wijsmaken). Dus, afhankelijk van omgevingsfactoren zou goud wel eens evenveel waard kunnen zijn als koper, vermenigvuldigd met de factor waarmee het beter geleidt dan koper, en daarmee is de koek op: van 0.00001% van wat een zot er vandaag wil voor betalen naar 0.0000132% van wat een zot er vandaag voor wil betalen: rond toch maar af naar nul.

En dus zit de welvaart die mijn kapitalisme heeft gecreëerd niet in dat goud. De gecreëerde welvaart zit wel in dat meubel: dat er vroeger immers niet was. En in de echte wereld: de gecreëerde welvaart zit in al die huizen, wegen, auto's, computers, onderwijs- en entertainment mogelijkheden, geneesmiddelen en vele, vele andere producten die er vroeger immers niet waren. Maar als we een waarde op die productie willen kleven, en dus moeten vergelijken met "iets anders"; en als onze economie of ons denken (1) primitief genoeg is om voor die vergelijking "goud" (per gewicht) te kiezen (zodat de waarde van goud ineens vermeerdert alsof een alchemist van lood goud had gemaakt), wel, dan heeft X in mijn verhaal hierboven "2" welvaart gecreëerd. Eerste conclusie: de welvaart die de economie creëert is gelijk aan wat we in de boekhouding de "omzet" noemen.

En hoeveel winst is er vervolgens naar de onderneming gevloeid? "Winst" is een technisch concept; het is het mathematisch verschil tussen de opbrengsten en de kosten (en als dat verschil negatief is, dan noemen we het geen "winst", maar "verlies"). Voor het gemak ronden we alle opbrengsten af tot  de "omzet". De kosten waren één goudstuk om het stuk hout te kopen, dus er is een "winst" van 2 - 1 = 1 (altijd weer uitgedrukt in goudstukken; wat ook maar één van de vele simplificaties is die we doorvoeren).

Al die simplificaties zijn goed genoeg om het argument door te denken! De uitdaging is: vind nu maar eens een manier om welvaart nu ook terug uit de samenleving te "zuigen"! Minder makkelijk dan je denkt: probeer maar!

Als X voor zichzelf en zijn familie eten en drinken koopt zuigt hij zeer zeker geen welvaart weg: integendeel, het geld creëert nieuwe omzetten voor andere ondernemers (die immers al dat "eten en drinken" creëren), en het verandert niets als X er allerlei luxeproducten mee koopt. Het verandert ook niets als X er nog meer hamers en zagen mee koopt; of wat met andere woorden hetzelfde is: als hij zijn winsten investeert in nieuw kapitaal. Wéér omzetten gecreëerd voor andere ondernemers. Nog het minst van al "zuigt hij waarde weg" als hij met het nieuw kapitaal arbeiders aan het werk zet om nog meer meubels te maken, waar immers zoveel vraag naar is dat we ze als "welvaart" (h)erkennen: of waarom denk je dat ze anders verkocht konden worden?

Maar wat als hij ze fiscale paradijzen "aan de economie onttrekt"? De samenleving die nu minder pensioenen kan uitbetalen, minder wegen kan aanleggen en minder vuilnisdiensten kan organiseren is nu wel "armer" geworden - maar wat gebeurt er precies in dat fiscaal paradijs? Als daar de schatten in de vorm van stapels goudstukken en juwelen in grotten worden opgeslagen denk ik wel dat X "welvaart" aan de samenleving onttrekt: niemand heeft er dan immers iets aan, merk op: ook X zelf niet. Maar als X het feit dat hij meer voor zichzelf houdt alleen maar gebruikt om nu ook luxeyachten en privéjets te kopen... Dan creëert hij toch alleen maar wéér nieuwe omzetten voor ondernemers en meer nieuwe jobs voor mensen die anders geen jobs hadden? Dus in het slechtste geval heeft X dan andere jobs gecreëerd, en voor andere mensen dan wanneer het via de staat (of zoiets) was gepasseerd. Maar om dààruit af te leiden dat hij "welvaart heeft weggezogen" moet je véél assumpties maken; en véél vooraf bepaalde "conclusies" willen voorstellen alof ze wel degelijk resultaat van een beredenering zijn.

En die hoeven niet eens allemaal ideologisch van aard te zijn!

----------------------------------------
(1) als ik je nu zou vertellen dat zelfs Hayek het maar "een barbaars relikwie" heeft genoemd...? Oppassen met de toon van je reactie, hoor! Valstrik alert! Valstrik alert! Beep-beep-beep-beep...

Eén van die gevallen van miezerig machtsmisbruik, zeker?

Beschouw het volgende stukje kaart dat Mechelen en een paar kleine gemeenten aan de westelijke rand laat zien. De rode streep heb ik getrokken over het dunne lijntje dat de steenweg tussen Leest en Battel - en dus eigenlijk van Leest naar de oprit van de E19 (de dikke oranje lijn die van boven naar beneden over het scherm loopt) en naar Mechelen - voorstelt. Zeg nu zelf, niet iets waarmee we een gebeuren op de schaal van de Slag om Stalingrad zullen inleiden...



Maar soit. Ik zoem in op een heel klein stukje daarvan, eerder tegen Battel aan, waar je tussen twee rijen groene boomkruinen - die links beneden van het scherm in een V-vorm naar rechts vertrekken - een huis ziet, of beter: vermoedt. De bovenste van die twee rijen boomkruinen lijkt wel de rijbaan te bedekken, nietwaar? Dat is intussen wel nog steeds dat kleine steenwegje dat de rode lijn was in de eerste screenshot...



Het punt is, die reeks bomen "bedekt" ook werkelijk dat stuk rijbaan. Hier is hoe het beeld er op dat punt uitziet als je de rode lijn volgt van links naar rechts; van Leest naar Battel:



Je ziet het goed: compleet met bordje dat de voorrang regelt bedekt de tuin van dat huis de rechterbaan van dat stuk steenweg. Nu ja, de tuin zal er eerst geweest zijn, de steenweg zal later gekomen zijn. En het heeft iets charmants, hoor, die af en toe opduikende sporen van "de goede oude tijd", toen de steenweg van Leest naar Battel nog een verbeterd karrenspoor was, waar natuurlijk geen twee auto's naast elkaar moesten kunnen rijden: er waren nog helemaal geen auto's. Alleen, vandaag de dag staat er vanzelfsprekend geregeld een lange file, wanneer allemaal mensen vanuit Leest en achterliggende gemeentes als Tisselt, of die kant van Hombeek, of Kapelle, op weg zijn naar Mechelen of Antwerpen.

Iedereen die dat ziet heeft ongetwijfeld al lang gedacht: "hoe, dat wordt toch onteigend?". Inderdaad, dat is precies wat ik ook dacht toen ik het zelf voor het eerst zag: nu ongeveer 25 jaar geleden.

En dus, denk ik - en ik benadruk dat ik er helemaal niets van wéét, niet wie er woont, wie er beslissingen neemt en hoe dat hier gegaan is - te kunnen raden wat er ongeveer gebeurd is, ergens vanaf 25 jaar of veel meer geleden: alfamannetje met politieke connecties woont aan baan waar iedereen onteigend wordt om een fatsoenlijke steenweg aan te leggen. Alfamannetje gebruikt zijn lokale connecties om een daverend njet aan de rest van de wereld te geven, en alfamannetje lukt daar nog in ook. En 25 jaar of zelfs nog veel meer jaar later moeten mensen die wèl fatsoenlijke mensen zijn op weg naar hun werk in de file staan en krijgt de wereld zoveel voertuigen maal zoveel benzineverbruik extra luchtvervuiling te slikken.

Kortom, hoewel ik nogmaals benadruk dat ik alleen maar aan het raden ben, denk ik dat je gewoon voor je ogen een voorbeeld van dat miezerig machtsmisbruik te zien krijgt, dat kleine pontentaatjes nu eenmaal op hun niveau aan de rest van de wereld kunnen opleggen. En dat het alleen maar op micro-micro-micro schaal is hoe de wereld op alle schalen werkt...

... maakt het in feite allemaal nog véél erger.