Een poging om iets te zeggen over Hayeks Fatal Conceit met dezelfde techniek uit een vorige post (1): ik concentreer me op een heel klein puntje, en laat de vele andere boeiende dingen uit het boek maar gewoon staan waar ze al staan: in het boek zelf. Het kleine puntje hier gaat een stap verder dan vorige keer. We weten nu dat de markten een veel groter belang hebben dan alleen maar die ene transactie, dat ene resultaat van vraag en aanbod, dat we te vaak bekijken zoals een deeltjesfysicus een atoom bekijkt, of een zonnestelsel. Maar waar deeltjesfysici enorme resultaten halen met hun atomisme, vertelde Hayek ons dat we een economie op een veel meer globale manier moeten bekijken.
Het probleem daarmee is echter juist dat het marktgebeuren - dat patroon dat tot stand komt als gevolg van enorme veel interacties, op hun beurt veroorzaakt door enorm veel factoren, verspreid doorheen enorm veel deelnemers - letterlijk maar ook figuurlijk onoverzichtelijk is. Dat wil zeggen, het is onmogelijk voor één enkel individu (of een groep, of een organisatie) een beeld te hebben van alle kennis, alle motieven, alle mogelijkheden, alle subjectieve waarden, en nog veel meer, die in de totaliteit betrokken zijn. Het gevolg is dat we vaak naar het resultaat van het proces kijken, om allerlei vaak heel goede redenen helemaal niet tevreden zijn met dat resultaat, en dan maar met ons naïef optimisme willen ingrijpen. Alleen zien we vaak over het hoofd dat het proces daarmee in vele andere aspecten kan verstoord raken, en vaak zijn de onzichtbare, onkenbare kosten van het ingrijpen veel groter dan de onmiddellijke positieve resultaten. En omdat dat laatste alweer klinkt als een hoop doctrinair en pontificaal opdreunen van de liberale litanie die we moeten geloven, denk ik dat ik beter een voorbeeld geef!
Dat voorbeeld is de zogenaamde "eerlijke handel". Eerst hebben we dat fantastische resultaat van de vrije markten: Koen kan genieten van een kopje koffie! Veel groter dan dat resultaat is de werkgelegenheid die het creëert in allerlei sectoren zoals transport, technologie en natuurlijk, de koffieboeren. Maar oeps, we zien een probleem! Veel koffieboeren halen maar een zeer laag inkomen. En idealisten als we nu eenmaal zijn willen daar iets aan doen, en we beslissen vanaf nu een "eerlijke prijs" te betalen voor onze koffie. Eén - nul voor onszelf, pak vast, liberalen!
Klein detail: de koffieprijs is wat hij is als gevolg van de wet van vraag en aanbod. U mag hier gerust protesteren! U mag er op wijzen dat die prijs laag is door allerlei dictatoren die in feite de winst op zak steken; Westers interventionisme met hetzelfde resultaat, kartelvorming, uitbuiting, en vele vele andere...
En ik weet zeker dat massa's liberalen onmiddellijk bereid zullen zijn de markten te liberaliseren!
Maar neem terug de gevallen waar eenvoudig vraag en aanbod bepaalt dat de prijzen laag liggen. Dat wil zeggen dat er overschotten zijn. Omdat er overschotten zijn, zodat sommige boeren riskeren met hun oogst te blijven zitten nadat alle kopers voldaan zijn, laten ze hun prijzen dalen, in de hoop andere producenten voor te zijn, of door de goedkopere prijzen meer koffiedrinkers aan te trekken. Maar dat zijn allemaal dingen die al heel ver weg - "ver"; zowel in de wereld als in aantal transacties en individuen verwijderd van je aankoop van een pakje koffie - van jouw beeld van het verhaal gebeuren. Kortom, je voelt dat je wel wat meer kan betalen voor jouw pakje koffie, maar je ziet niet hoe al die andere koffieboeren, zodra alle consumenten hebben beslist aan "eerlijke" prijzen te kopen helemaal niemand meer hebben waaraan ze tenminste kunnen proberen hun koffie te slijten: lagere prijzen zijn nu eenmaal beter dan helemaal geen prijzen.
Zoals gezegd, het is maar een voorbeeld. Zoals gezegd, je mag gerust eisen dat al die problemen met dictators, corporatisme en overheidsinterventie eerst worden aangepakt: je zou absoluut gelijk hebben ook. Of je mag ervan overtuigd zijn dat het probleem toch kan opgelost worden, door nog méér maatregelen te nemen; dat wil zeggen, je mag straal negeren wat het voorbeeld je probeert te vertellen, namelijk dat ook achter de horizon van de problemen die je nu probeert op te lossen heelder werelden aan andere aspecten liggen, die je niet ziet, maar die je met al je goede bedoelingen wel zal verstoren.
Maar het minste dat je van Hayeks boek kan zeggen is dat je ermee te weten komt hoe die liberale filosofie er ongeveer uitziet, en dat het wel wat meer is dan één of ander simplisme als "laissez-faire". Zelf ben ik een enthousiaste aanhanger van het idee te proberen de filosofie nog te verbeteren. Ik vind alleen dat je dan wel eerst zal moeten weten wat er eigenlijk in staat.
----------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2014/07/bedenkingen-bij-hayeks-fatal-conceit.html
4 opmerkingen:
"Kortom, je voelt dat je wel wat meer kan betalen voor jouw pakje koffie, maar je ziet niet hoe al die andere koffieboeren, zodra alle consumenten hebben beslist aan "eerlijke" prijzen te kopen helemaal niemand meer hebben waaraan ze tenminste kunnen proberen hun koffie te slijten: lagere prijzen zijn nu eenmaal beter dan helemaal geen prijzen."
Hier kan ik niet echt volgen. Als iedereen alleen maar wil kopen aan hogere prijzen zullen de andere koffieboeren perfect bereid zijn de hogere prijzen te aanvaarden.
Het punt is dat ze wel zullen willen *produceren* aan hogere prijzen, maar juist *omdat* "iedereen" al gekocht heeft is er niemand over die nog koffie nodig heeft en wil kopen: en dus blijven al die producenten, aangetrokken door de hogere prijzen, zitten met hun voorraad.
Terwijl het werkelijke marktmechanisme voortdurend het signaal zit te geven dat er overschotten zijn: het signaal van de dalende prijzen. En dat geeft de produceten een veel betere kans te proberen iets anders te doen.
Kortom, voorbij de nobele intenties speelt zich een universum van signalen, incentives en reacties af, maar daar kijken we helemaal niet naar. En op het einde zitten een hoop producenten in een nog veel grotere ellende ("lage prijzen zijn nog altijd beter dan helemaal geen prijzen"), en dat zal dan de schuld van het kapitalisme zijn.
Goed punt. Zo had ik het nog niet bekeken maar als je dat tot in zijn logische consequenties doorduwt is elke overheidsreglementering (minimumlonen, verbod op kinderarbeid, veiligheid op de werkplaats) een verstoring van de signaalwerking van marktprijzen.
Zou ik nu durven zeggen, "goed punt!" :-) ?
Wij liberalen trekken dat nu juist wèrkelijk voortdurend in zijn logische consequentie door, en dat is precies de reden waarom we ALTIJD eindigen met een standpunt dat variëert van "de bewijslast ligt bij wie voor interventie pleit" tot "overheidsoptreden is altijd en overal slecht".
Dus ik twijfel er geen moment aan dat minimumlonen hogere werkloosheid opleveren, en verbod op kinderarbeid al wel kinderen helemaal zonder eten heeft gezet. Weliswaar verschil ik (samen met sommige medeliberalen) van mening met een hoop àndere medeliberalen, over de mogelijkheid dat interventie, *met* alle (vaak onzichtbare) nadelen vandien, toch grotere voordelen heeft (dan die nadelen).
Maar de bewijslast ligt bij wie voor interventie pleit, natuurlijk :-)
Een reactie posten