dinsdag 30 augustus 2011

Het vroege Christendom en de wortels van het anti-semitisme

Eén van de "rubrieken" van dit blog die naar mijn eigen smaak veel te weinig aandacht krijgt is het thema van "de Historische Jezus". Daarbij heb ik op geen andere basis dan dat ik dat de mooiste verhalen vind gekozen voor de volgende assumpties (die ik allemaal ergens gelezen heb, niets is zelf bedacht):
  • Jezus heeft echt bestaan
  • Hij was één van de vele joden die destijds geregeld in opstand tegen de Romeinen kwamen
  • Daarom hebben de Romeinen hem (zoals zovele andere opstandelingen) gekruisigd
  • En toen een tijdje later de Romein Paulus van Jezus een god wilde maken voor de Romeinen, toen werd de schuld voor de dood van Jezus maar snel op de joden afgeschoven: en dat was de start van enkele millennia antisemitisme.
Nu vind ik daar ineens een conversatie (1) van vele maanden geleden over terug op het blog van Luc Van Braekel, en gezien mijn interesse voor het onderwerp, en de huidige vakantiesfeer, denk ik wel dat ik mijn eigen bijdragen uit die conversatie mag bloggen. Het begon ermee dat er altijd veel verbazing is wanneer je zegt dat je aan de evangelieteksten zelf kan zien dat ze bol staan van het antisemitisme. Bij die verbazing heb ikzelf gecommentariëerd als volgt:

Het is met de teksten over anti-semitisme zoals met die over de beschavingen van de Islam: het is niet door altijd alleen maar te kijken naar wat je wil lezen dat je veel zal bijleren. Ik heb, dus, destijds een overzichtje gemaakt van hoe de joden in het nieuw testament zeer zwart worden afgeschilderd; ik heb intussen een brief van Paulus geciteerd waarin die doodeenvoudig zegt dat de joden Jezus hebben vermoord, en na enig verder zoeken grabbel ik de volgende citaten van de vroege kerkvaders bij elkaar.

"Let not the Jews say, 'We have not crucified Christ.' For to this end they gave Him to Pilate the judge, in order that they themselves might seem as if they were guiltless of His death .... But if he is guilty because he did it against his will, are they innocent who compelled him to do it? By no means. But he gave sentence against him, and commanded him to be crucified: and in a manner himself killed him; you also, O you Jews, killed him. Whence did you kill Him? With the sword of the tongue (...) (St Augustine: On the Psalms 63:4,5)

EN:

"The Jews are murderers of the Lord .... They are guilty of shouting: 'Away with him, away with him! Crucify him!' He who was God in the flesh!" (St Gregory of Nyssa: Oration on the Resurrection of Christ)

EN:

This name rebukes and condemns the Jews who not only spurned Christ faithlessly, but also cruelly executed Him Who was announced to them by the prophets, and sent first to their nation. No longer may they call God their Father, because the Lord confounds and refutes them, saying: 'your father is the devil' (St Cyprian: On The Lord's Prayer)

EN:

Pilate took water in accordance with that, 'I will wash my hands in innocency', in a manner testifying and saying, I indeed have sought to deliver this innocent man, but since a tumult is rising, and the charge of treason to Caesar is urged against me, I am innocent of the blood of this just man .... Then answered all the people, and said, His blood be on us and on our children. This imprecation rests at the present day upon the Jews: the Lord's blood is not removed from them." [St Thomas Aquinas : Catena Aurea]

Nu, ik heb die boeken niet zelf. Het is me vaak opgevallen, in discussies met creationisten en consoorten, dat ze met stalen gezicht teksten verdraaien in de hoop dat niemand op het idee komt te gaan kijken naar wat er echt staat. Dus misschien heeft iemand wel de bronteksten, en is er een soortgelijke propaganda aan de gang: laat het gerust weten.

In afwachting zie ik toch maar gewoon teksten die de traditie van het Nieuw Testament doortrekken, en geciteerd met een bronvermelding, dus ik vind ze momenteel geloofwaardig. En ja, ze houden vol dat de joden Jezus hebben vermoord, en eeuwen lag, millennia lang is daarop de vervolging van de joden gebaseerd.

Maar als je dat geen "anti-semitisme" wil noemen, noem dat dan gerust "smurf", hoor. Wist je trouwen dat het smurf van Hitler ook sterk in termen van "vechten tegen de joden is vechten voor de schepper" was gekleurd? Iemand een paar citaatjes uit "Mein Kampf" nodig?

----------------------------------------

En toen, in combinatie met de tekst uit de Brieven van Paulus (2) die hetzelfde zegt werd het toen wel een beetje moeilijk om te ontkennen dat het Christendom van zijn vroegste begin de joden van de moord op Jezus beschuldigt, nietwaar? Maar zoals dat in zo'n gevallen altijd gaat krijg je dan niet iets als "oh, dat had ik nooit eerder gezien", maar wel "de verandering van onderwerp". Dus kwam er ineens, en herhaald, de uitdaging dat daaruit volgde dat de Christenen ook nog de joden moesten vervolgen. En toen was het weer aan mij...

Eddy: je zegt "geen mens ontkent dat de Evangeliën of de kerkvaders of zoveel christelijke commentatoren beweren dat de joden Jezus hebben vermoord". Ik zou zeggen: lees je wel wat er staat in o.a. deze draad? Lees je eigenlijk wel je eigen teksten?

Om me tot het gespartel in je eigen teksten te beperken, om dat allemaal te ontkennen heb ik je zien proberen "als je er een komma zou tussenzetten zou het niet meer om alle joden gaan"; verder heb ik je zien proberen dat je vermoedt (sic) dat het maar om een fractie zou gaan, en ik heb je zien proberen dat we eerst de tekst in het oud Grieks moesten lezen.

Maar ik ben blij dat ik iets bereikt heb. Ook Eddy heeft nu gezien dat vele eeuwen lang teksten, vaak van grote autoriteiten, onder beroep op evangelieteksten hebben verklaard dat de joden Jezus hebben vermoord. Van ongelofelijk gespartel tot "hoe, dat weet toch iedereen?", in één en dezelfde draad, ik vind dat altijd een beetje ontroerend.

Ook het manoeuvre waarbij je dan maar snel mijn standpunten verdraait - weet je, Eddy, ik begrijp dat je nog probeert met trucs die bij jou zouden werken, maar ik vind dat je al had moeten zien dat die niet bij mij werken. Dus ik signaleer dat ik alleen gezegd heb dat je de anti-semitische wortel tot in de evangelieteksten terugvind; ik heb je dat laten zien tot het punt dat ik zou zeggen "je ermee ingesmeerd dat de klodders van je gezicht druipen", en in feite volstaat dat: ik heb nooit meer beweerd.

Maar weet je, Eddy, puur uit nieuwsgierigheid naar welk manoeuvre je nu inderdaad zal uithalen heb ik gedaan wat elke 1% gebildete had kunnen doen, en ben ik eens gaan snuisteren. Dus we weten al dat de evangelieteksten wel gezegd hebben dat de joden Jezus vermoord hebben; we weten nu dat dat wel doorheen de millennia tot bij de grootste autoriteiten is herhaald, en nu verzet Eddy de doelpalen tot bij "en waar leidt dat tot oproepen tot vervolging?"

Wel, bijvoorbeeld...

"It would be licit to hold Jews, because of their crimes, in perpetual servitude, and therefore the princes may regard the possessions of Jews as belonging to the State." (St. Thomas Aquinas: De Regimine Judaeorum)

OF

"the Jews return insult for kindness and impious contempt for goodness. They ought to know the yoke of perpetual enslavement because of their guilt. See to it that the perfidious Jews never in the future grow insolent, but that they always suffer publicly the shame of their sin in servile fear." (Pope Gregory IX, Epistle to the Hierarchy in Germany, 1233 A.D.)

OF

"Crucifiers of Christ ought to be held in continual subjection."
[Pope Innocent III, Epistle to the Hierarchy of France, 1205]

OF

"It is fitting for Jews to serve Christians, but not for Christians to serve Jews. On the contrary, the Jews, as slaves rejected by that Saviour Whose death they wickedly contrived, should recognize themselves in fact and in creed the slaves of those whom the death of Christ has set free, even as it has rendered them bondmen."
[Pope Innocent III: "Etsi Judaeos", Decretal cited by Pope Benedict XIV]

Let wel, ik heb het allemaal maar door copy and paste, hoor, als iemand de "echte" teksten kent... Alleen gaat het daar al lang niet meer over. Het gaat er om dat anti-sem- oeps, ik bedoel: smurf, gemakkelijk terug te voeren is tot de Christelijke grondteksten zelf, en dat die teksten vaak de basis zijn geweest van oproepen tot afslachten van de joden. oproepen die ook vaak zijn uitgevoerd, overigens.

En dat verandert natuurlijk niet naargelang Eddy dat graag wil geloven, of Koen daar zomaar uit het blote hoofd voorbeelden van kan geven.

Oh, ik geef het toe, hoor, dat het allemaal wel wat verbale krachtpatserij was. En ja, af en toe brengt dat soort dingen, laten we zeggen, "niet de beste kant in mij naar boven". Maar zeg nu zelf, de mensen zijn toch ook niet verplicht om zo "de doelpalen te verzetten"? Hoe dan ook, mijn voornaamste bedoeling hier, behalve mijn interesse voor het onderwerp, is dat ik teksten kan vinden die, voor zover ik kan zien, bevestigen dat je het antisemitisme inclusief de oproepen tot vervolging van de joden, kan terugvoeren op het allervroegste Christendom. Zoals ik erbij schreef, er staan verwijzingen bij, dus iedereen kan de teksten nachecken, wat ikzelf niet gedaan heb, en als iemand me kan overtuigen dat ik slachtoffer van vervalsingen ben geworden, dan zal ik niet nalaten het ook toe te geven. Want het is echt zoals met een aantal andere onderwerpen ("Eurabië"; "Hayek vs Keynes",... ), ik heb hier heus geen a priori's of ideologische pluimen te verdedigen; ik interesseer me gewoon voor het onderwerp zelf.

--------------------------------------
(1) http://lvb.net/item/8716
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/mijn-boek-misquoting-jezus-1-van-bart.html

6 opmerkingen:

axxyanus zei

Ik vind je bewering: "Jezus heeft echt bestaan" enigzins problematisch. Wat betekent dat in deze context? Betekent het dat er een persoon bestaan heeft waarvan de evangelieën een min of meer betrouwbaar relaas geven? Ik heb de indruk van niet. Je hebt het over een opstandeling tegen de Romeinen die door hen terechtgesteld werd. Ja zo zijn er heel wat geweest maar waarom zouden we zo'n opstandeling met Jezus vereenzelvigen? Stel dat historici enorm veel geluk hebben en op een archief stoten waarin niet alleen de namen van de terechtgestelde joden staan maar ook een beknopte versie van hun levensgeschiedenis. Wat zou er dan in de levensgeschiedenis van zo'n terechtgestelde moeten staan opdat jij zou zeggen: Dat is Jezus.

Koen Robeys zei

Zoals je kan zien was het een *assumptie*, om "het verhaal interessanter te maken". Geen enkele intellectuele pretentie, dus, maar wel geschikt om er dit soort vragen mee te stellen...

Nu zijn mijn voorkeuren (en nogmaals, meer is het werkelijk niet) geïnspireerd door de ideeën van Charles Vergeer, die hier in deze context al meer ter sprake is gekomen. En die heeft aan het einde van zijn tweede boek over het onderwerp (Het Panterjong) een tekst gemaakt die ongeveer zou doen wat jij vraagt.

Een gefingeerde tekst, dus, zoals die zou nodig zijn om ons van het "echt bestaan" van Jezus te overtuigen. Als ik me dat uit het blote hoofd goed herinner zouden er duidelijke verwijzingen zijn naar een onderdrukte opstand in Jeruzalem rond 33 AD, met de bijhorende zoveelste reeks kruisigingen. De leider van de opstandelingen zou een duidelijke nazaat van Koning David zijn, zowel in de lijn van Jozef als die van Maria, en hij zou een verbond gesloten hebben met een (in de ogen van het volk) "echte" hogepriester (Petrus), als alternatief voor de (in de ogen van het volk) "collaborateur" (Kajafas) die de Romeinen tot hogepriester hadden benoemd.

De man zou "Jezus" (of "Yeshua"?) geheten hebben, en naar een destijds bekende groep rebellen "de Nazarener" genoemd worden (Aangezien hij volgens het evangelie uit Kafarnaum kwam kan dat geen verwijzing naar de plaats Nazareth zijn, maar de rebellengroep die zo heette was blijkbaar reëel).

Hij zou ook een verbond gesloten hebben met een andere bekende groep rebellen, de "Sicariërs", bekend van hun wapendracht die twee zwaarden omvatte, en wiens naam wel eens tot "Iskarioth" werd verbasterd. De hoofdman van die groep zou "Judas" geheten hebben, en hem zou de opdracht Jeruzalem aan Jezus uit te leveren zijn toebedeeld. Een zeer eervolle opdracht, waarvoor de "leerlingen" (lees: leiders van de verschillende opstandige groepen) zwaar voor concurreerden: "heer, ben ik het?".

(De Romeinen hebben dat verhaal dan verminkt door in de uitdrukking "Jeruzalem aan Jezus uit te leveren" de term Jeruzalem te laten vallen, en zo van Judas een verrader van Jezus te maken. Dat heb ik hier al eens eerder verteld.)

Iets dergelijks. Het komt er op neer dat een reëel bestaande figuur in het jaar 66 nog bekend genoeg was opdat de Romeinen niet konden ontkennen dat ze hem vermoord hadden door kruisiging (omdat de Romein die het als eerste vertelde, Markus, nog toegaf dat het bordje bij het kruis dat zelf zei), maar toch al ver genoeg weg om zijn daden te kunnen voorstellen als een inspiratiebron voor een hele beschaving. Maar het kan niet genoeg erkend worden, voor mij is dat allemaal alleen maar de beste manier die ik ken om het verhaal te vertellen.

axxyaan zei

Ja Koen, het was een assumptie. Maar die assumptie moet toch een betekenis hebben. Ergens moet je toch de vraag kunnen beantwoorden wat het verschil is tussen een wereld waarin de assumptie niet waar is en één waar ze wel waar is. Anders zijn het gewoon vier woorden op een rij zonder verdere betekenis.

Ik waardeer je antwoord dan ook ten zeerste. Vooral omdat het niet direct het soort antwoord is waaraan ik zelf dacht bij het zien van die zin. Ik heb wel bezwaren bij je antwoord. Namelijk dat als ik jouw verhaal naast dat van Jezus in het NT zet, die nogal lijken te verschillen. De gelijkenissen zijn voor mij groot genoeg om te zeggen dat een dergelijke figuur de inspiratie vormde voor Jezus Christus maar naar mijn smaak zijn de verschillen te groot om te kunnen zeggen dat zo iemand Jezus Christus was.

Koen Robeys zei

Maar als ik van bij het begin zeg dat het de bedoeling is *verhalen* te vertellen, dan hoef ik me toch niet te interesseren voor het verschil met een ware wereld? Beschouw me maar als een agnost: ik kan het niet weten, maar ik houd wel van science fiction.

Ik vind wel dat "mijn" science fiction toelaat om "jouw" goede vragen te stellen. Nu heb ik er voor mezelf niets aan toe te voegen, maar ik vraag me wel af wat voor jou de betekenis is van "jezus christus zijn". Ik neem aan dat het afhangt van de defintie van het woord zijn (knipoog naar Bill Clinton)?

Hoe dan ook, ik werk graag met een reëel bestaande figuur die (in jouw termen) de inspiratie voor Jezus Christus vormde, en die (bijvoorbeeld) werkelijk is "gezalfd" (in het Grieks: "Christos"). Dit zoals dat in het evangelieverhaal vrij goed overeenkomt met de manier waarop een joodse koning werd gezalfd - althans volgens Vergeer. En zo zijn er een hoop details (steeds volgens Vergeer) die je kan terugvoeren op een mogelijk reëel personage, waarbij de geschiedenis zoals die door de Romeinen verteld werd inderdaad serieus verschilt van wat er werkelijk gebeurd is.

Als dat je definitie is van "Jezus heeft echt bestaan" (het evangelie is waar), dan zou ik het met je eens zijn: hij heeft niet echt bestaan. Maar overeenkomen met hoe het verhaal verteld wordt is niet mijn definitie van "echt bestaan hebben".

Van mij wordt verteld dat ik een zuur, doctrinair, sectair, asociaal, Jezuïtisch, pompeus en hooghartig karakter ben. Maakt het feit dat ik in werkelijkheid charmant, vriendelijk, bescheiden en aangenaam in de omgang ben (de hele wereld heeft het dus mis) dat ik niet echt besta?

axxyaan zei

OK ik heb me daar niet goed uitgedrukt. Het gaat niet om het verschil dat het maakt in de ware wereld maar om wat voor verschil het maakt in je verhaal(wereld).

Jezus Christus is de naam van een figuur uit een bepaalde mythologie, net zoals Thor. Persoonlijk vind ik de notie van Jezus Christus zijn of Thor zijn, zinloos.

Wat je laatste paragraaf betreft, stel je de verkeerde vraag. De vraag is niet of jij bestaat. De vraag is of de persoon die de rest van de wereld in gedachten heeft, bestaat. Want als iemand die jou nog niet kent, op zoek gaat naar iemand met een zuur, doctrinair, sectair, asociaal, jezuïtisch, pompeus en hooghartig karakter en die doet dat op een eerlijke en grondige manier, dan gaat die blijkbaar niet bij jou terechtkomen. Dus in hoeverre bestaat die Koen Robeys. Of is het voldoende dat die Koen Robeys de zelfde naam heeft als jij om te beslissen dat het om jou gaat?

Koen Robeys zei

Hmmmnja, ik hoop toch echt niet op een dag op deze basis te moeten lezen dat ik nooit bestaan heb. Geef mij dan maar liever iemand die zegt dat de verhalen over mij vertekend zijn, en op basis van overgebleven teksten (Speels maar Serieus!) probeert de waarheid beter te benaderen.

Dus for the record, ik geloof geen moment dat Gods zoon de zonden van de wereld is komen opheffen. Ik geloof wel, op basis van zero bewijs, dat er ooit een persoon heeft rondgelopen die voor de mythe in kwestie de inspiratiebron is geweest.

Overigens heb ik geen begin van een idee waarom Paulus (in deze hypothese) uitgerekend op die figuur van Jezus beroep deed. Alle suggesties welkom...