Lezer Lieven komt terug op de vorige post (1), waarin ik me "als liberaal" niet teveel zorgen maak om groeiende ongelijkheid. Dit omdat - en vanzelfsprekend ook voor zover - ik het belangrijker vind dat ik (en bij uitbreiding: heel veel mensen) het beter heb(ben) dan mijn landbouwende voorouders; dan dat sommige mensen het intussen toch maar veel beter hebben dan ik en wijzelf.
Bekijk dan even (zegt lezer Lieven) het "Ulitmatum Game". Je hebt twee spelers en die proberen tot een bepaalde verdeling te komen. Bijvoorbeeld, er is 100 euro, en de spelregel is dat de ene speler A een voorstel mag doen, en dat de andere speler B kan weigeren of aanvaarden - en dan is het spel gedaan. In geval van weigering eindigen ze allebei met nul. En de reden waarom dit spel interessant is, is omdat er wel eens dingen gebeuren die je niet zou verwachten.
Wat verwacht je intuïtief? Misschien dat "serieuze mensen" wel een 50 - 50 voorstel zullen doen èn aanvaarden? Maar dan moet je toch beseffen dat het voor een speler B nog altijd heel redelijk is om een 51 - 49 in zijn nadeel te aanvaarden, en dus ook 52 - 48, en zo nog een hele tijd verder. En omdat een speler A dat ook weet worden al gauw de grenzen afgetast. Het is aan het andere uiteinde voor een speler B quasi even redelijk om een 99.99 - 0.01 te weigeren als het redelijk is om 100 - 0 te weigeren, en dus is de vraag: waar zou de grens liggen?
Aangenomen dat je die grens op één of andere manier kan definiëren èn vinden wordt het spel pas echt interessant wanneer we spelers B voorstellen zien weigeren, waarin hun deel helemaal niet zo belachelijk klein is. Blijkbaar vinden veel mensen in de rol van speler B de mogelijkheid om A te "straffen" belangrijker dan de opbrengst die ze verliezen - en mag die prijs zelfs redelijk hoog oplopen?
Dat kan je vrij gemakkelijk als "irrationeel" afwimpelen, en dan hebben we een grooooote vondst gedaan: mensen handelen vaak irrationeel.
Overigens, gewoon ter illustratie, heb ik ooit eens een snel proto-theorietje bedacht om te argumenteren dat dat helemaal niet zo irrationeel hoeft te zijn. Nieuwe verrassing van formaat; mijn proto-theorietje is gebaseerd op de evolutietheorie! Om precies te zijn, op het concept dat ik zelf "evolutionaire calculus" (2) noem. Het komt er op neer dat het biologisch gesproken helemaal niet rationeel is om "liever een paar nakomelingen dan helemaal geen nakomelingen" te hebben. Want per evolutionaire calculus is het enige dat telt wel degelijk "meer nakomelingen dan je rivalen". Nu zie ik zeker wel ruimte voor nuances. Bijvoorbeeld gaat dat over heel lange periodes, en dus zullen er vaak genoeg omstandigheden zijn waarin je inderdaad beter voor "meer nakomelingen dan nul" gaat: omdat anders in de biologie het spel nu eenmaal direct gedaan is. Maar weet dat je eindigt bij de dodo als je dat generaties lang aanvaardt. Daarnaast zal ook "een kans op meer nakomelingen dan je rivalen" goed genoeg zijn, omdat het alleen maar op de langere duur is dat de rekening wordt gemaakt. Maar toch denk ik dat je ziet: mijn proto-theorietje zou best wel een geldig voorbeeld kunnen zijn van een reden waarom het gedrag in het Ultimatum Game niet noodzakelijk "irrationeel" is.
En als meer dan dat "zou (sic) best een voorbeeld kunnen (sic) zijn" is het proto-theorietje nooit bedoeld geweest. Ik zie heus wel in dat het ook een voorbeeld is van de zucht naar mono-causaal denken die nu eenmaal ook bij geregeld toeslaat.
Rationeel of niet, Lievens punt is: je ziet heel vaak dat mensen liever gelijkheid hebben dan een hoger resultaat tegen de prijs van hogere ongelijkheid.
Maar dat geeft me een huizenhoog liberaal probleem! Ik kies de hypothese die me het leven gemakkelijk maakt: en de mens is nu irrationeel. Maar hoeveel "gelijk" ik dan ook "heb", de mens blijft irrationeel. En alle argumenten van de wereld over hoeveel "beter" het zou zijn indien ze toch eens allemaal rationeel zouden willen zijn zullen daar niets aan veranderen. Laat staan als het verschijnsel nog werkelijk rationeel is ook. Maarreh... wordt er dan niet een grote poot onder de stoel van mijn liberale theorie gezaagd? Niet dat ik denk dat de theorie fout is, maar omdat ik vrees dat het "politiek onhaalbaar" (of zoiets) is.
Oh, ik zal er nog wel wat over moeten nadenken, hoor. Het was maar een vraag...
-------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2014/03/het-schandaal-van-de-21ste-eeuw.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2006/12/de-evolutionaire-calculus.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2010/01/vragen-bij-homoseksualiteit.html
3 opmerkingen:
Ik denk niet dat de 'irrationaliteit' waarnaar je verwijst een probleem stelt voor liberale theorieen.
Er bestaat wat verwarring rond het concept 'irrationaliteit', en zoals je zelf al aangeeft speelt de context een rol - in het bijzonder de factor tijd. Een offer brengen zonder meer is irrationeel, maar een offer brengen om later een veel groter voordeel te bekomen is dat niet. 2 euro uitgeven aan een Lottoformulier is irrationeel (omdat de verwachte winst negatief is), maar wanneer je incalculeert dat een Lottospeler ook plezier beleeft aan de spanning net voor de trekking, is wellicht niet meer irrationeel dan 2 euro uitgeven aan een glas bier.
Een vriend van mij stelde het ooit aldus: men gedraagt zich irrationeel wanneer men ingaat tegen zijn lange-termijn doelstellingen en aspiraties.
Dit is een werkbare toetssteen, maar toch: is bijvoorbeeld roken irrationeel gedrag? Voor de roker verschaft een sigaret ongetwijfeld genot, en - althans gemiddeld gezien, we kennen allemaal de verhalen van iemands grootvader die twee pakjes per dag rookte en meer dan 100 jaar oud is geworden - tegelijkertijd verhoogt roken de kans op longkanker en hart- en vaatziekten, en de daarmee gepaard gaande gezondheidsproblemen en vroegtijdige dood. Het is best mogelijk voor een rationeel persoon te oordelen dat het genot /nu/ ruimschoots opweegt tegen de onaangename verschijnselen later. Je kunt zelfs argumenteren dat een roker die zich niet ten volle bewust is van de risico's die hij loopt, en dus (onterecht) besluit dat de voordelen opwegen tegen de nadelen, rationeel is.
Wanneer men het gedrag van iemand die in een Ultimatum Game een bod van bijvoorbeeld 75-25 verwerpt zonder meer als irrationeel bestempelt, gaat men voorbij aan de 'utility' die de verwerper meent de zien in het 'straffen'. Misschien past dit wel in een algemene aspiratie van de persoon in kwestie, bijvoorbeeld het opvoeden der mensheid :-)
Desondanks zitten we met tal van biases die makkelijker aan het 'in strijd met lange-termijn-doelen' criterium voldoen. Maar hebben die iets met liberalisme te maken? Ik denk het niet: liberalisme heeft weinig of niets vandoen met de precieze motivatie van mensen voor hun mensenwensen (en mensenstreken), en veel meer met de vrijheid van mensen om hun doelen na te streven - irrationeel of niet - zonder daarbij de vrijheden van anderen met de voeten te treden.
Even terug naar het punt van lezer Lieven:
"Lievens punt is: je ziet heel vaak dat mensen liever gelijkheid hebben dan een hoger resultaat tegen de prijs van hogere ongelijkheid."
Mensen hebben niet liever gelijkheid. Als dat zo zou zijn dan zouden ze meteen vrijwillig wat zijzelf meer hebben dan anderen afstaan aan diegenen die minder hebben. Mensen hebben nauwelijks bezwaar tegen de ongelijkheid tussen henzelf en diegenen die minderbedeeld zijn: het probleem is veelal dat anderen meer hebben dan zij.
Je onderscheid tussen ongelijkheid naar boven versus naar beneden vind ik wel heel treffend. Maar of dat onderscheid nu maakt dat mijn liberaal probleem is opgelost - ik heb er maar meteen een nieuwe post van gemaakt.
Je moet er natuurlijk rekening mee houden dat de resultaten van het Ultimatum game, cultuur gebonden zijn. Ik kan me de details niet meer herinneren maar het kwam er op neer dat op een bepaald moment redelijke grote bedragen aangeboden werden (soms meer dan de helft) die toch geweigerd werden. Latere navraag bracht aan het licht dat de bedragen geweigerd werden niet omdat ze niet hoog genoeg bevonden werden maar juist omdat ze te hoog bevonden werden. De persoon die moest kiezen tussen weigeren of aanvaarden konden de in hun ogen onredelijke verhouding in hun voordeel niet in goed fatsoen aanvaarden of iets van dergelijke strekking.
Een reactie posten