zondag 22 juli 2012

Maar wat is dat eigenlijk, "fractioneel bankieren"?

Bij de post over Paul De Grauwe van enkele dagen geleden (1) schreef lezer Lieven in een commentaar dat "fractioneel bankieren" alvast niet samenhangt met wel of geen goudstandaard. Dat deed me heel erg terugdenken aan de conversaties hier van alweer een dik half jaar geleden (2). Het was me toen al opgevallen dat het in feite niet eens zo gemakkelijk was om in hedendaagse termen over fractioneel bankieren te praten.

In termen van vele eeuwen geleden is het gemakkelijk genoeg. Iemand deponeert geld in een bank, en de vraag is wat die bank er nu mee doet. Als de bank het geld netjes bewaart en later weer teruggeeft wanneer de bewaargever dat vraagt, dan heeft de bank al het geld "in reserve" en dan praten we over (100%) reservebankieren. Maar als de bank het geld in kwestie zelf uitleent tegen interest, dan verdient ze wel die interest, maar dan is ze niet in staat het terug te geven wanneer de deponent er om vraagt. De vondst, ergens omstreeks het Europa van de veertiende eeuw, bestond er in dat op elk gegeven moment slechts een bepaald percentage van de deponenten zijn geld kwam opvragen - zodat de rest er in principe nutteloos bijlag. Dus kon een bank in principe die rest uitlenen, de interest daarop verdienen, en tegelijk de opvragende deponenten betalen met het geld dat daarvoor was bijgehouden ("reserve"). Normaal werd dat min of meer gecompenseerd door andere deponenten die juist geld binnen brachten, en het spel was vertrokken.

Nu hoef je op de plaats van het woord "geld" alleen maar "goud" in te vullen, of "zilver", of "papier", of "schelpjes", of om het even wat dat mensen als "geld" willen gebruiken, en je ziet dat het reserve- versus fractioneel bankieren volledig los staat van de vraag of geld bestaat uit edelmetaal. De enige manier om dat niet los te maken is de assumptie in te voeren dat om één of andere mystieke redenen geld als edelmetaal definiëert. Natuurlijk mag iedereen dat doen, zoals iedereen dat even natuurlijk ook mag laten.

Op dit punt zal ik nog maar eens gewoon herinneren aan mijn post De Ideologie van de Bezittende Klasse (3)...

Maar als het niet samenhangt met wel of geen goud; wat betekent "fractioneel bankieren" dan wel (in onze concrete wereld van vandaag)? Een andere mogelijkheid die me destijds leek te mislukken was het identificeren van fractioneel bankieren als "maturity mismatch". Een "correcte" match zou betekenen dat een bank binnenkomend geld alleen uitleent met dezelfde looptijd waarmee dat geld is binnengekomen. Het alternatief, zoals in onze wereld, is dat een bank zich van verschillen in looptijden niets aantrekt, omdat ze weet dat tegenover elke afhaling ook nieuwe deposito's zullen staan. Dus ze belegt binnenkomend geld op veel langere looptijden, waar ze doorgaans hogere interesten op verdient, en betaalt de opvragers uit met nieuw binnenkomend geld. Dat kan misgaan wanneer er niet voldoende nieuw geld binnenkomt om het opgevraagde maar vastgelegde te compenseren. Vandaar het idee dat alles "correct" moet gematcht zijn. Direct opvraagbaar geld ligt veilig in de kluis, maar geld dat de bank pas binnen een maand moet terugbetalen mag ze ook op een maand uitlenen. En iedereen die geld komt opvragen is "zeker dat het er ligt", zoals iemand het ergens ooit eens verwoordde.

En dat kan best wel zo zijn, maar dat is volgens mij geen 100% reservebankieren. Immers, de bank gebruikt wel degelijk geld van de deponenten, en als het krediet fout gaat, of met opzet niet wordt terugbetaalt, dan kan de deponent ook onmogelijk met zijn eigen geld terugbetaald worden.

Dus het werd wel wat moeilijk om voor mezelf uit te maken wat in onze tijden waarin debet nu eenmaal gelijk is aan krediet wat het betekent dat wij aan "fractioneel bankieren" doen. Wat op zijn beurt maakt dat de url van lezer Lieven (1) nogal mijn aandacht trok. Die tekst stelt immers dat in onze tijden van boekingen op rekening de term "fractioneel bankieren" niets betekent; een beetje zoals "de kleur van een getal" niets betekent.

Het is duidelijk dat mijn niveau zwak genoeg is om het eens met Wikipedia te proberen (4). In combinatie met de url van lezer Lieven brengt me dat ineens op het volgende idee. Een bank die aan cliënt Koen "uit het niets" een lening wil geven, die heeft daar helemaal geen fractioneel bankieren voor nodig. Gewoon: krediet van "zichtrekening van Koen", en debet van de rekening "vorderingen op cliënten waaronder Koen", en klaar is Kees! In een echt vrije markt is dat alles wat er nodig is, en als het een beetje gereglementeerd moet worden zal de overheid eerder kapitaalvereisten dan reservevereisten opleggen. (Natuurlijk ben ik onmiddellijk bereid met de libertariërs de discussie aan te gaan welke van de twee het beste is...).

Als we dat allemaal proberen te recapituleren; in de mate dat we het meer hebben over de vraag of geld goud "moet" zijn (5) heeft het met fractioneel bankieren niet veel te maken, en in de mate dat er de laatste jaren heel veel fout is gegaan omdat (volgens mij) die "vrije markt" inderdaad zo vrij was...

... ook niet.

-------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2012/07/een-complex-idee-van-paul-de-grauwe.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2011/11/fractioneel-bankieren-even.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2009/11/de-ideologie-van-de-bezittende-klasse.html
(4) http://en.wikipedia.org/wiki/Fractional_reserve_banking
(5) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2007/09/goud-kevers.html

14 opmerkingen:

Lieven zei

Ik vond op wikipedia zelfs nog wat cijfers.

http://en.wikipedia.org/wiki/Reserve_requirement

Alvast in de realiteit schijnt er eerder een inverse correlatie te zijn tussen de sterkte van een munt en hoge reservevereisten. Australie, Canada en Zweden doen dat lang niet slecht in deze crisis met 0% reservevereisten terwijl de wereld nu niet echt de deur platloopt naar het Libanese pond of de Surinaamse dollar.

Libertariër zei

Koen wil voor de zoveelste keer nogal opzichtig de goudstandaard in diskrediet brengen, door impliciet te zeggen: "Zie je wel, ook met goud en zilver bestaat fractioneel bankieren, dus een goudstandaard is zinloos en niet beter dan fiatgeld."

Een dijk van een denkfout. Een gouden standaard is een afspraak, net als de meter, de liter en de kilo. Maar elke afspraak kan men schenden, zo ook de goudstandaard. Dat pleit uiteraard niet tegen het maken van zinvolle afspraken, doch tegen het schenden ervan en voor het handhaven. Dat kan de wetgever doen als hoeder van de goudstandaard dan wel de banken contractueel met hun klanten onder een markt met free banking. Kortom, andermaal faalt Koens aanval op goud.

ivan zei

Laat mij vooralsnog eens een poging wagen. Ik denk om te beginnen dat er een onderscheid moet gemaakt worden tussen de verschillende functies van banken. De eerste functie is die van bewaarneming van geld. De tweede is die van tussenpersoon tussen lener en ontlener. Met de eerste functie heeft fractioneel reservebankieren eigenlijk weinig te maken. Het geld blijft immers ten allen tijden in zijn geheel bij de bank: het is niet de bedoeling dat er ook maar iets wordt uitgeleend.

Dat is anders bij de tweede functie. De lener geeft het geld aan de bank, alsook de toestemming om het uit te lenen. De bank kan dan op zoek gaan naar kredietwaardige ontleners, een rente omstrijken en met die rente op haar beurt een rente betalen aan de oorspronkelijke lener én een winst boeken. Perfect aanvaardbaar. De bank hoeft overigens het geld niet volledig uit te lenen natuurlijk, en in mindere tijden zal ze een deel van het geld in reserve houden, wegens gebrek aan winstgevende opportuniteiten. Maar dat is geen fractioneel reservebankieren maar ondernemerschap.

Fractioneel reservebankieren onstaat eigenlijk als gevolg van de vermenging van de twee functies. Daardoor wordt geld dat alleen in bewaargeving werd genomen ook gebruikt om uit te lenen. Als de bewaargever zijn geld op een bepaald moment komt opvragen en het is uitgeleend op dat moment onstaat er wat in moderne termen "maturity mismatch" wordt genoemd, maar in feite is het gewoon fraude. De bank had niet de toestemming dat geld - dat niet van haar is - uit te lenen, maar heeft het toch gedaan. Eigenlijk komt hier het winstmotief in botsing met het eigendomsrecht. En ja, het eigendomsrecht is heilig voor libertariërs, ook al is het in strijd met winstbejag. De vrije markt stelt wel degelijk zijn limieten, en is niet dus de jungle waar het recht van de sterkste geldt.

Nu stelt zich de vraag in hoeverre het fraudeargument nog relevant is in het moderne systeem. Niemand geeft nog geld aan bank alleen om het te "bewaren". Ik weet dat ik heiligschennis pleeg als ik zeg dat iedereen die geld geeft "impliciet" de toestemming geeft om dat geld uit te lenen.

Dit alles staat los van andere fundamentele problemen rond het moderne fractioneel reservebankieren. Ik blijf er wel bij dat andere systemen economisch beter zijn, en meer beantwoorden aan een echte vrije markt,(https://mises.org/store/Product2.aspx?ProductId=517) maar dat neemt niet weg dat het fraudeargument vandaag de dag niet meer relevant is. De "vijand" voor libertariërs is niet het fractioneel reservebankieren as such maar wel de centrale bank en het management van het geldaanbod door de overheid.

Koen Robeys zei

Ivan: Waarom zou dat nu heiligschennis zijn? Volgens mij is het gewoon de *wettelijke definitie* van een bank, dat ze deposito's verzamelt om ze in eigen naam en voor eigen rekening uit te lenen. Een beetje zoals ik een ei kan ontlenen en klutsen en opeten, en ervoor moet zorgen dat ik later een ander (!) ei terugbreng. (En natuurlijk zou het fraude zijn als een bank, pakweg, de kluizen van haar klanten leegmaakte, in de hoop het geld terug te bezorgen voor de bewaargever het merkt, en de verdiende interest op zak te houden.)

Dus mijn vraag begint eigenlijk waar jouw post eindigt. Het is helemaal geen fraude - maar wat *is* het in feite, an sich? Zoals het artikel van Lieven lijkt te zeggen, heeft het woord in feite wel betekenis in onze wereld van debet en credit?

Maturity mismatch is het volgens mij alvast niet. Ik kan perfect matchen, maar toch is het geld dat ik heb ontvangen weer weg: en dat is toch een essentiëel onderdeel van de term? Correct me if I'm wrong?

En het hangt ook niet af van de hoeveelheid metaal die ik in mijn kluis heb. We leven immers in een wereld van overschrijvingen, en debet is gelijk aan krediet - hoe zou ik dan een "deel van het overgeschreven geld" in "cash" kunnen aanhouden?

Ik zou voor het gemak kunnen verklaren dat het dan wel een begrip zonder betekenis zal zijn (hoewel ik het tegendeel vermoed) om naar het einde van je post te gaan. Ik begrijp best wel dat de luciede libertariër allerlei problemen met moral hazard onderkent, als bankieren door de overheid wordt gegarandeerd en als sommige banken "too big to fail" worden. Maar dan zitten we in een discussie (die we eerder hebben aangeraakt) die je perfect kan voeren zonder ook maar één keer de term "fractioneel bankieren" nodig te hebben.

Nu, om te schetsen wat ik als antwoord nodig heb, beeld je in dat ik een overschrijving op mijn bankrekening binnenkrijgt: een kredietpost. De bank zal dus een rekening moeten debiteren. Welke debets zouden wel, en welke niet, "fractioneel bankieren" uitmaken? Als de bank een eigen zichtrekening debiteert - is dat dan "fractioneel bankieren"? Als ze de rekening van een andere deponent die net geld afhaalde debiteert? Als ze iemand een lening verstrekt en haar rekening "vorderingen op ontleners" debiteert? Welk van die gevallen is "fractioneel bankieren" en waarom?

Iets dergelijks. Nota bene, ik vraag het omdat ik het niet weet. Ik zou er niet slecht van slapen als blijkt dat de term geen betekenis heeft, en ook niet als ik nu te weten kom wat er mee bedoeld wordt.

Libertariër zei

Koen maakt m.i. met zijn stuk duidelijk dat hij er maar weinig van de materie begrijpt.

ivan zei

Misschien is het nuttig eens te kijken naar de moderne variant van "bewaargeving", nl. de zichtrekening (deposit on demand). Zoals de Engelse term al duidelijk maakt, is dat geld op elk moment opvraagbaar. De bank heeft dus in principe niet de toestemming om dat geld uit te lenen - zeker geen expliciete toestemming - zelfs al reserveert ze daarvan een deel. Volgens sommigen is dat dus "fraude", en daar valt iets voor te zeggen. Helemaal koosjer is het zeker niet. De bank steekt dat geld echter in één pot met het geld waarvoor ze die toestemming wel heeft, expliciet zelfs. En zo ontstaat dan fractioneel reservebankieren. Geld dat ze eigenlijk niet mag uitlenen wordt toch uitgeleend en om zich te bescherming tegen een mogelijke "run on the bank" reserveert ze een deel.
Nu kan je argumenteren dat in een vrije markt fractioneel reservebankieren een perfect verdedigbaar business model is. Anderen zullen daar tegenin brengen dat het een zeer instabiel model is, reden waarom de bankiers destijds on de oprichting van een centrale bank een middel vonden om het systeem te stabiliseren. Maar intussen heb je natuurlijk geen vrije markt meer, maar een die bol staat van overheidsinterventies.

Want over één ding hebben de critici een punt: fractioneel reservebankieren zou zeker niet de "standaard" zijn zonder de steun van de overheid. Andere mogelijke modellen voeren een ongelijke strijd, zoals free software een ongelijke strijd voert met de Microsoft's van deze aarde omdat hier de overheid ter hulp schiet met haar zgn. intellectuele eigendomsrechten.

Anyhow, deze sketch van André Van Duin vind ik héél verhelderend, zowel voor tegenstanders als critici: http://www.youtube.com/watch?v=0KxIzXuNP-Q

Koen Robeys zei

Eerst over het onderwerp: maar wat IS het nu eigenlijk? Is het criterium dat er "geen toestemming" is gegeven? Ik werk nu al heel veel jaren in een bank, in zeer diverse functies, en niet één keer, niet één enkele keer heb ik iets gezien of gehoord dat daar zelfs maar in de buurt van komt.

Dus dat zal het wel niet zijn. Nogmaals, het lijkt me de *wettelijke definitie* van een bank dat die dat geld "voor eigen rekening" mag verder uitlenen.

Dus vraag ik me af: ik krijg als bankier een overschrijving binnen op jouw rekening: krediet: Ivan Janssens. Maar krediet is gelijk aan debet; dus wat debiteer ik nu? Ik kan geen goudstukken of zelfs briefjes opzij zetten; ik heb er zelf niet één, gezien. Dus in eerste instantie heb ik een vordering op die andere bank die geld van jou op jouw rekening bij mij heeft gezet.

Ben ik nu al aan het fractioneel bankieren? Zo ja, volgens welk criterium? En zo neen, als ik (als bank) mijn eigen zichtrekening gebruik bij een andere bank om er iemand een krediet mee te geven; is het dan "fractioneel bankieren" geworden? Volgens welk criterium? Wat is nog het verschil met "maturity mismatch"?

En het is belangrijk, want hoewel ik gisteren de flexibiliteit bewonderde waarmee je de "fraude" in vraag stelde lijk je vandaag toch wat terug te krabbelen. Nu ik hoef wel niet te herinneren aan de tsunami bezwaren die dat voor mij zo'n ongelofelijk anti-liberale gedachtengang maken, neem ik aan?

Maar stel dat je me overtuigd had: dan moet ik toch weten wat ik moet doen om niet fractioneel te bankieren? En als we dat niet heel precies, tot in enorm veel detail kunnen specifiëren, dan zijn we toch bij Lievens url die suggereert dat het hele begrip in feite niets betekent?

Dus hoewel ik best wil aannemen dat dat laatste niet waar hoeft te zijn; als ik moet afgaan op de vorderingen die we er blijkbaar over kunnen maken moet ik toch terug gaan twijfelen. Maar nog altijd: ik wil best geloven dat het wel een betekenis heeft; en ik probeer te illustreren wat voor vragen een uitleg zoal moet kunnen beantwoorden.

ivan zei

Als je het echt wil weten, dit hier is een zeer goede uitleg, waaruit overigens blijkt dat ook met goud fractioneel reservebankieren perfect mogelijk is:

http://www.khanacademy.org/finance-economics/core-finance/v/banking-3--fractional-reserve-banking

Libertariër zei

@ivan

Natuurlijk kun je onder goud aan fractioneel reservebankieren doen. Elke afspraak of wet kun je schenden, maar dat pleit niet tegen het maken van afspraken of wetten. De keuze voor goud is bovenal op meerdere argumenten gebaseerd.

Koen Robeys zei

Ivan: mooie presentatie, bedankt! (Ik had, terzijde, ook gevraagd of jij nog goede sites over de Amerikaanse presidentsverkiezingen kende: aarzel niet?)

Het gaat wel nog over een wereld waarin één of ander fysiek voorwerp, zoals hier goud, als "echt geld" wordt beschouwd. Maar mijn vraag is, hoe zit het in onze wereld, waarin zelfs papier maar een heel kleine fractie van het geld uitmaakt?

Dus ik krijg als bankier die overschrijving binnen op het krediet van één van mijn klanten - en welke rekeningen mag ik nu debiteren zonder dat ik meteen in "fractioneel bankieren" zit?

ivan zei

Nog interessant in dit verband (ook voor Libertariër), een verdediging van fractioneel reservebankieren door een notoir Austrian economist:
http://www.freebanking.org/2012/07/02/testimony-on-fractional-reserve-banking/
Zeer overtuigend en misschien een antwoord op nog resterende vragen. Eén van de komende dagen doe ik hier een blogpost over.

Koen Robeys zei

Ivan, bedankt: heel interessante link. Ik heb er ook wel wat bedenkingen bij, maar het helpt ons in ieder geval een heel stuk vooruit. Een stuk waar ik het juist nogal duister vond leek te bevestigen dat het in een wereld van papiergeld niet eens veel zin heeft over "FB" te praten, om van een wereld van saldo's op rekeningen te zwijgen.

Ik heb heel weinig tijd nu; misschien bloggen we er binnenkort nog wel over. Nogmaals bedankt.

Aditya birla zei

Ik ben een particuliere geldschieter die lening te geven aan particuliere en zakelijke personen. Ben je al afgewezen door zoveel banken? Heeft u behoefte financiering van uw bedrijf te vestigen? Heeft u behoefte aan financiering voor de uitbreiding contact met ons op e-mail: kinaracapitals@gmail.com

Anoniem zei

Hallo allemaal, ik ben super opgewonden vandaag. Ik zag reacties van mensen die al een lening hadden gekregen van Sabinhelps@gmail.com en toen besloot ik me aan te melden op basis van hun aanbevelingen. Een paar uur geleden bevestigde ik in totaal 10.000 euro die ik van mijn eigen bankrekening had aangevraagd. Dit is echt geweldig nieuws en ik raad iedereen die een echte lening nodig heeft aan om een aanvraag in te dienen via e-mail: sabinhelps@gmail.com of whatsapp haar op +79267494861