Het is veel gemakkelijker over een rijk boek te zeggen wat er niet aan deugt dan waarom het zo rijk en diep is - dus dat is wat ik al een paar keer gedaan heb met The Fatal Conceit van Hayek (1). Details, zou je kunnen denken, en je zou gelijk hebben, maar desondanks deden ze pijn . En even desondanks verdwijnen ze in het niets bij de vele goede dingen die er over het boek te vertellen vallen - alleen, dat is nu eenmaal een stuk moeilijker.
Eén deel van de oplossing wil ik zoeken door één van de onderwerpen uit te kiezen, en dus al die andere andere interessante dingen die er over te zeggen zijn links te laten liggen. Het onderwerp waar ik momenteel aan denk is het functioneren van de markten. Natuurlijk schrijf ik nu voor het liberale stuk van het spectrum, duw we weten allemaal wat de wet van vraag en aanbod is, waarom het werkt, waarom het belangrijk is, misschien zelfs een beetje van de bredere context...
En over de problemen die er, heel misschien, juist voorbij de grens van het waarneembare, zouden mee kunnen zijn, daarover hoeven we het hier niet eens te hebben!
Wat Hayek me in dat boek verteld heeft, en waar ik werkelijk niet zelf aan had gedacht, is ongeveer als volgt. Wanneer twee partijen een specifieke transactie afsluiten - de ene koper, de andere verkoper - dan zijn ze tegelijk ook onderdeel van een fantastisch complex spinnenweb waarin zich niet alleen een enorme hoeveelheid andere transacties afspelen, maar waarin ze zelf ook op elk volgend moment nieuwe transacties kunnen afsluiten. Elke transactie is zelf onderdeel van een veel grotere causale knoop, deels (maar lang niet uitsluitend) beïnvloed door die andere mogelijke transacties, waarbij het geheel uiteindelijk wordt bepaald door de subjectieve drijfveren van al die handelende partijen. Zo koopt een bepaald individu een bepaalde grondstof of een al afgewerkt product omdat hij of zij weet dat er in combinatie met een aantal andere dingen - eigen kennis, subjectieve waarden, andere producten die uit mogelijke andere transacties of uit andere eigen kennis kunnen verkregen worden, vele andere - allerlei nuttige dingen van gemaakt kunnen worden.
Kortom, dat individu staat via dat complex spinnenweb in contact met een miljoen andere individuen, die mekaar allemaal niet eens kennen, maar die door hun optreden; hun "vraag en aanbod"; hun bereidheid iets binnen te nemen en er in ruil iets anders voor op te geven, allerlei dingen bekomen waarvan zij vonden dat ze nuttig waren. Daarmee geven ze een collectief signaal over wat ze, als groep, nuttig of juist niet zo belangrijk vinden. Dat signaal is de relatieve prijs van alles wat er wordt gevraagd en aangeboden, en daarvan is wat we meestal bestuderen, die ene transactie, die laatst gehaalde prijs, alleen maar één klein onderdeeltje.
Die ene transactie, die laatst behaalde prijs, dat is wat er alle dagen in de krant staat: zoveel voor één kilo aardappelen. Of een huis. Of een dollar. Maar minstens zo belangrijk, in feite oneindig veel belangrijker, is dat systeem van signalen, waarin elk vrij individu dat vrij voor zichzelf kan beslissen, in staat is op basis van wat hij of zij op dat moment weet en kent, resultaten te behalen en op die manier de totale productiviteit te verhogen tot: ver voorbij het punt dat elke gecollectiviseerd systeem kan bereiken. Dat laatste is niet iets dat je hoeft te geloven, omdat je het doodeenvoudig kan zien. Natuurlijk mag je daarbij kritiek hebben op het feit dat nog lang niet iedereen in dat systeem van productiviteit is opgenomen; op de mogelijk zelf-beschadigende ongelijkheid die het genereert of de verspilling, de corruptie, het misbruik die we er allemaal aan zien vasthangen. Maar als je eerlijk bent kan je niet ontkennen dat je in feite al een station bent gepasseerd; het station waar je te weten kwam waarom die liberale filosofie zoveel waarde hecht aan dat vrije individu.
Dus je mag het gerust afwimpelen als liberale propaganda, maar ik denk dat je wel weet dat dat wat goedkoop is. Je mag er ook een hoop kritiek bij hebben, en mits een beetje doordacht geformuleerd ("luciede links") kunnen er best heel interessante en zelfs belangrijke conversaties ontstaan. Zelf vond ik, filosofisch gesproken, het meest adembenemend de manier waarop Hayek het atomisme - altijd weer dat concentreren op die ene transactie, en eenvoudig aannemen dat ze geïntegreerd zijn in een heel complex geheel waarvan je rustig abstractie kan maken - verbreedt naar een veel complexere wetenschap.
---------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2014/02/maar-maar-maar-friedrich.html
En http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2014/02/en-het-was-niet-eens-alles.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten