Tijdens mijn vakantie heb ik Duizend Heuvels van Koen Peeters gelezen. "Roman" staat er op de kaft, en "het gaat over de Rwandese oorlog van 1994". Maar als je je er de normale historische roman bij voorstelt, dan heb je het mis. Het is een vertelling, door een verteller, over een cultuur van vertellingen. Een cultuur van verhalen, dromen, gezegden, raadsels en toespelingen, van een manier van spreken waarin meer wordt verzwegen dan gezegd, en de kunst bestaat er in dat allemaal te ont-raadselen.
Het is precies die cultuur van vertelling en gezegden (enzovoort) die de schrijver kiest als medium zelf van zijn verhaal. En dus krijgt de lezer een op zich misschien droog maar broodnodig stuk Rwandese geschiedenis in de vorm van precies die dromen, raadsels en verhalen. Ik vind het een heel eigen, in de zin van "origineel", manier om te lezer te vatten; als er een analoog woord voor "aangrijpend" bestond zou ik zeggen dat het iets heel "aansprekends" heeft:
"'Zal ik je nu wat vertellen?' vroeg de haas met de naam Bakame. Mag ik je de hele nacht wakker houden met mijn verhaal? Zelfs wie van het land van de sprookjes komt, vindt aan de paal van zijn hut een sterk verhaal. Er was eens...
Er was eens..."
Je zal het misschien niet verwachten, dat je op deze manier vragen krijgt voorgeschoteld als "wat zijn dat eigenlijk, Hutu's, en Tutsi's, en Pygmeeën?". Of moeilijke onderwerpen als de mate waarin "rassen" een woord is dat slaat op reële, zeg "biologische" onderscheidingen, dan wel op artificiële, sociale constructies. De vertelling laat toe het onderwerp in al zijn perspectieven uit te pakken, en te tonen hoe ook perspectieven die niet jouw perspectief zijn (1) toch in heel andere ogen heel andere realiteiten aannemen. En natuurlijk zijn er vragen hoe dat soort verschillen, al dan niet reëel, zich op hun beurt vertalen in concrete geschiedenis. Je leest honderd bladzijden van het boek, vol dromen en raadsels en Rwandese mandjes, en je krijgt er al een heel andere kijk op.
Ikzelf vond het deel dat beschreef hoe de ik-figuur de anthropologen contacteert het mooist. De beschrijving van het wereldje, de sterk verschillende opinies, de rivaliteiten en vriendschappen. Dat is natuurlijk heel herkenbaar voor me, maar deze keer voor dat Afrikaans onderwerp waarover ik nu eens helemaal niets wist. En dan de manieren waarop al die mensen omgaan met moeilijke filosofische vragen, over causaliteit, over de simplismen als oorzaak-gevolg veel te snel op een enorm diverse realiteit wordt geplakt - en, wie weet, over hoe ook die simplismen zich kunnen vertalen in het soort geschiedenis, waarvoor iemand die zich zoals ik af en toe aan de rand van "het menselijk bankroet" (2) verstild en verstomd terugtrekt, nog altijd geen woorden vindt.
Er is het perspectief van die wonderlijke Alexis Kagame (geen familie van de politieker Paul Kagame) en zijn zoektocht naar de "geheime teksten", en de ontwikkelingen daarrond die me aan Umberto Eco deden denken. Maar dan niet de Eco die wanhopig de wereld wil doen inzien hoe ontzaglijk geleerd hij wel is; eerder de Eco die verwonderd aantoont hoe ontzaglijk veel mooie, wonderlijke, fascinerende dingen er nog te leren zijn.
En er is het perspectief van Samuel, die als kind de moord op zijn hele familie heeft meegemaakt, en die later aan de beul van zijn vader, van man tot man, vraagt: "waarom deed je dat?". Waarop die beul hem beschaamd aankijkt, en alleen maar kan zeggen dat hij het niet goed weet, en dat hij beseft dat het fout was.
En wat doe je dan dààr in godsnaam mee?
Zo brengt het verhaal je ook nog bij kwesties als "verzoening" en hoe moeten die mensen nu verder leven. Dat is waar alle draden van het verhaal netjes bij elkaar komen, en op het einde komt de schrijver zelf uit het verhaal naar je toe gestapt, om je te vertellen hoe die wirwar aan verhalen en vertellingen hem er toe brengt er zoals het hoort zijn eigen nieuwe vertelling aan toe te voegen. Is dat nu niet knap gedaan?
--------------------------------------------------
(1) Voor een idee van mijn eigen perspectief (natuurlijk het perspectief van de kamergeleerde) in deze:
http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2007/01/over-rassen-en-intelligentie.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2007/01/racisme-misdrijf-opinie-of-theorie.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2007/11/iq-tests-nu-ben-ik-overtuigd.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2007/11/brad-delong-heeft-het-ook-over-iq.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2008/04/raciale-verschillen-het-blijft-boeiend.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2008/07/het-menselijk-bankroet.html
En http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2008/07/en-niemand-heeft-het-gedaan.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten