Na al dat enthousiasme over Fursts boek Dark Star (1) heb ik ook zijn eerste boek uit dat universum (West Europa, late jaren dertig van de twintigste eeuw) geprobeerd, Night Soldiers. Ik vond het een heel, heel goed boek, nee, ik vond het een geweldig boek. Ja, ik geef het vijf sterren op mijn schaal van kwotering (2). Ik geef het toe, ergens in de buurt van de grens met het onmogelijke bestaat nog een heel kleine probabiliteit dat je het leest, het niet goed vindt en toch een fatsoenlijk mens bent. Dus misschien is het alleen maar een daverende vierster. Maar ik vond het zo goed dat ik het toch maar tevreden nagenietend zuchtend vijf sterren meegeef.
De hoofdfiguur is Khristo, een boerenzoon uit een oord waar "the middle of nowhere" de plaats zou zijn waar zij hun belangrijke inkopen gaan doen. Ergens in Bulgarije, bij de Donau, in een wereld die me deed denken aan Don Camillo en Peppone, maar dan zonder, echt helemaal zonder, die kameraadschappelijke menselijkheid die onder de politieke oppervlakte alle deelnemers beheerst. Hier is het dodelijke ernst wanneer fascisten en communisten strijden om de gunst van de bevolking, hier worden mensen doodgetrapt en families uit elkaar gerukt.
Dus Khristo moet op de loop en komt in de enthousiast wachtende armen van de NKVD terecht, de latere KGB. Nu krijg je hoe de tegenstanders van de helden uit John Lecarré's boeken worden gerecruteerd en opgeleid! En hé, het zijn wel vaker eenvoudige boerenzonen die hun familie definitief kwijt zijn en dus alleen mekaar hebben, en die even verward als jij en ik zouden zijn in die politieke intriges en wereld van zuiveringen terechtkomen, en oefeningen door de straten van Moskou of in speciale trainingskampen uitvoeren.
En dan gaat Khristo als NKVD agent naar het Spanje waar Franco de Republiekeinen bevecht, en vanaf daar lukte het Furst om hem echt een figuur te maken waar je mee meevoelt en meeleeft. Bijvoorbeeld wanneer hij, als loyale soldaat van zijn regime, een familie Spaanse Aristocraten in de handen van de Communisten helpt spelen en de vreselijke weerzin voelt bij het zien van mensen "die nog executeren met de garrotte". Intussen maak je natuurlijk een hoop dingen mee uit de wereld van de "tradecraft" van spionnen; de dekmantels, de clandestiene contacten, kortom, de reden waarom je dit genre leest.
Maar het punt is nu juist dat het verhaal dit genre zo ongelofelijk overstijgt. Na een tijd valt ook Khristo in ongenade en als hij op de vlucht gaat komt hij terecht in Parijs. Als ober! Zoals zovele vluchtelingen die als wrakhout de wegen van Europa verstoppen komt hij in een klein appartementje terecht en heeft een job waarbij hij glazen champagne uitschenkt en zalm fileert, en na een tijd ook nog een lief, en vergeten raken al die tijden van geheime agenten en "brievenbussen", en het enige wat Khristo wil is zijn nieuw leven en met rust gelaten worden. En natuurlijk valt al snel iemand op dat hij alle dagen een andere weg naar zijn appartementje neemt en een paar andere kleinigheden die verraden dat hij een verleden heeft - maar meer dan terloops laat hij zich niet terug in dat wereldje trekken.
Het ongelofelijke is de manier waarop Furst met een enkel zinnetje de atmosfeer van dat Parijs van de naderende oorlog weet op te roepen! En dan komen de Duitsers en Khristo verstopt eens te meer samen met de andere vluchtelingen de wegen van Europa. En nu laat zijn achtergrond als Bulgaar hem toe te bedenken dat dat alleen al de Duitse opmars goed uitkomt, want "de tanks zullen niet over hun eigen bevolking willen rijden; tenminste niet in dit deel van Europa": wéér dat ene zinnetje dat een wereld aan achtergronden en verschillende behandelingen van verschillende bevolkingen oproept.
Het punt is dat Khristo in verhouding maar zelden spion is en heel vaak mens, met zijn eigen verwachtingen en dromen op ons soort niveau, maar helaas in een veel minder begripsvolle wereld. Dus als hij in het verzet terechtkomt, dan zit je een WO II roman te lezen, eerder dan een spionageroman, en als Khristo er tegelijk een beetje zoals de andere beginnende verzetslieden bijloopt, maar tegelijk af en toe verdomd goed uit de hoek kan komen: dan geeft zijn achtergrond alleen maar opnieuw dat enorme extra perspectief aan het verhaal.
Het is een eerder lang boek, dat eerste uit dat universum, en dus beslaat het heel de oorlog, en maken we mee dat Khristo ook nog eens door de terugtrekkende Duitse en oprukkende Russische linies glipt, door dat kapotgeschoten West en Oost Europa van 1945, op weg naar zijn eigen bakermat en vandaar toch weer verder naar heel andere horizonten... En op het einde had ik er werkelijk moeite mee dat ik Khristo, de Russische spion die niet mocht laten merken dat een hart had en die liever ober was gebleven, weer vaarwel moest wensen. Geef mij toch maar vijf sterren.
-------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2012/08/alan-furst.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2006/03/kwotering.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten