De existentiële problemen van kleuter Sarah

Zo onschuldig als ze lijken brengen de avonturen van Pippi Langkous ons in serieuze problemen. Ergens in dat filmpje merkt Pippi achteloos op “mijn moeder is al gestorven”, en dat heeft kleuter Sarah in haar oortjes geknoopt.
“Papaaaa? Wat is dat, ‘gestorven’?”
“Gestorven is zoals wanneer je slaapt en nooit meer wakker wordt.”

Dat viel mee, nietwaar? Als je drie jaar bent neem je daar genoegen mee, zonder dat er een hoop emotionele moeilijkheden rijzen. Alleen weet kleuter Sarah nogal goed verbanden te leggen. Zoals in het zeer lichte “Sarah, als je niet flink bent geven we de nieuwe pantoffeltjes aan Thomasje”. Waarop kleuter Sarah zegt: “néééé want mijn broer is daarvoor veel te klein”.

Juist. Maar ze kan ook heel andere verbanden leggen. Bijvoorbeeld, als oma en opa de mama en papa van papa zijn, dan heeft ze al snel boven water dat iedereen een mama en een papa heeft. Maar dan hebben oma en opa ook een mama en papa (“uit de buik van wie is oma dan gekomen?”), en... waar zijn die dan?

Ah, wel... Die zijn al gestorven, nietwaar? Je begrijpt dat we hier niet konden vermijden dat het wereldbeeld van kleuter Sarah werd aangevuld met de wetenschap: we worden allemaal geboren, we worden allemaal eerst groot, dan oud, en dan zullen we weer “gestorven” zijn.

Dat is ook voor kleutertjes een gevoelig onderwerp. “Zijn jullie oud?” vraagt kleuter Sarah ongerust. “Neenee, mama en papa zijn helemààl niet oud” kunnen we haar met enig gevoel voor wishful thinking verzekeren. Maar het probleem is nu juist dat kleuter Sarah klaar ziet in al die verbanden. Als we allemaal geboren worden en oud worden, dan zullen ook mama en papa ooit oud worden. “Gaan jullie dan ook gestorven zijn?” vraagt ze met een lipje dat naar voor steekt zoals wanneer ze elk moment in tranen kan uitbarsten. En geef toe, dit is een zeer droevig onderwerp. Kennen we niet allemaal de nodige bijhorende verhalen? Gaat er bij de lezer ook al een snaar trillen als die alleen maar het verhaal hoort van de twee kindjes die met grote oogjes vragen: “maar kunnen de dokters zich niet vergist hebben?”

(Ineens komt de anekdote in me op, van iemand die “de prijs voor het kortste verhaal” won met de zin: “te koop babyschoentjes; nooit gebruikt”. Oh, die trillende snaren...)

Hoe vermijd je dat je de kleuter prematuur angstig en verdrietig maakt? Met beroep op al zijn filosofische krachten heeft papa toch het gevoel dat hij de klap maar zeer ten dele weet af te weren. “Waar waren we voor we geboren waren, Sarah? Deed dat pijn? Was dat iets om bang voor te zijn? Voelde het niet eerder aan zoals wanneer we slapen?” Kleuter Sarah geeft al die punten toe. “Welnu, als we weer gestorven zijn, dan is het net zoals voor we geboren zijn. Het is gewoon alsof je gaat slapen. En zo worden we geboren en later sterven we weer, en zo is het altijd geweest en zo zal het altijd zijn, voor iedereen omdat het zo moet zijn”.

We kunnen weer eventjes voort. Maar het existentiëel besef van onze sterfelijkheid hangt als een donkere wolk boven het leven van kleuter Sarah. Sindsdien worden op de meest onverwachte momenten geconfronteerd met zinnen als:

“Als jullie gestorven zijn zal ik heel verdrietig zijn, hoor”.

En ook:

“Maar als jullie zullen storven (sic, maar ach...) wil ik wel bij jullie zijn.”

Alles (en nog veel meer) uitgesproken met de opengesperde oogjes en de trillende onderlip van het kleutertje dat werkelijk in de rats zit. Je hart loopt over van medelijden – maar kan je beloven dat al die dingen ons nooit overkomen, alleen de anderen? En zo laveert het kleuterleven zich voort tussen het onvoorstelbare vermogen van kleuters om zomaar opeens het grootste verdriet te kunnen vergeten, en meer dan een simpele hint dat kleuter Sarah één en ander aan contemplatieve vermogens meebrengt.

Dat moet nog vier jaar worden, en de filosofische krachten van papa voelen zich al tot de limiet uitgedaagd.