Onze politieke conversaties bevatten geregeld de termen "links" en "rechts", en bijgevolg ook wrevelige reacties over de hopeloze één-dimensionaliteit van die begrippen: tot het punt dat ze niets meer betekenen. Ik denk: die wrevelige reacties zijn grotendeels terecht. En toch weten we bijna allemaal dadelijk wat we ermee bedoelen, en hoewel het voorkomtdat er zeer simpele fouten mee gebeuren (1) denk ik dat we het veel vaker goed voor hebben.
Kortom, het is een uitdrukking "in de volksmond", en juist omdat we het daar zo vaak zo goed mee doen heb ik altijd gevonden dat er wel degelijk iets van betekenis in moet zitten. Een vlugge greep in een aantal mogelijke betekenissen die het begrippen-koppel zou kunnen hebben heb ik jaren geleden (2) eens als volgt geprobeerd:
progressief - conservatief
gelijkheid - ongelijkheid
anarchistisch - autoritair
internationalistisch - nationalistisch
globalistisch - parochialistisch
universalistisch - xenofoob
individuele vrijheid - collectivisme
Maar zoals ik er meteen bij schreef, voor mij zijn sommige van die kandidaten (uitgedrukt in eigen woorden van vier jaar later) helemaal geen essentiële betekenissen, maar alleen modes van het moment die (goed voorbeeld) "progressief-conservatief" alleen maar op dat moment links van die "links-rechts" tegenstelling laten vallen.
In feite denk ik nu, nadat het onderwerp me vier jaar lang wel eens voor de geest kwam, dat het meest essentiële onderdeel zit in de "gelijkheid-ongelijkheid" dualiteit. Dat wil zeggen, welk aspect van "links" je ook bekijkt, je zal het haast altijd kunnen terugbrengen in termen van gelijkheid, in de zin dat gelijkheid voor links een doel op zich is. Daarmee hoeft dan niet gezegd te zijn dat ongelijkheid voor "rechts" een doel op zich is. Het is waar dat sommige "conservatieve" en "autoritaire" strekkingen die zich onder de noemer "rechts" verzamelen wel bepaalde vormen van ongelijkheid als doel op zich zien, meestal verstopt in het eufemisme dat ze "iedereen gelijk behandelen door ze hun correcte plaats in het geheel te bezorgen" (en het resultaat is dat vrouwen aan de haard horen). Het is echter ook waar dat mijn soort rechts alleen maar van ongelijkheid geen prioriteit maakt. En "geen prioriteit" is nu eenmaal nog iets heel anders dan "een doel op zich".
Mijn soort rechts plaatst dan weer bepaalde vormen van vooruitgang zeer hoog in de hiërarchie. Als ik mezelf bezig zie op het internet, dan zie ik dat dat gewoonlijk gereduceerd wordt tot niets meer dan materiële welvaart. Dat is ongetwijfeld mee het gevolg van de manier waarop discussies nu eenmaal verlopen, en verder dat andere aspecten veel moeilijker uit te drukken zijn, laat staan meetbaar, en dus zal dat allemaal wel wat eenzijdig klinken. Maar zelfs in dat beeld, denk ik, dat de mensheid (Homo sapiens sapiens) ongeveer 100,000 jaar bestaat. Verder dat de eerste beschavingen ongeveer 6000 jaar geleden zijn ontstaan (3). En tenslotte denk ik dat de mensheid met en sinds de Industriële Revolutie begon weg te lopen uit het armoede-evenwicht. Ruwweg: het begon in Engeland, noem het 300 jaar geleden. 200 jaar geleden was er nog altijd geen enkel land ter wereld waar de levensverwachting bij geboorte hoger was dan 40 jaar. En vandaag is er geen enkel land waar dat cijfer lager is dan 40 jaar! Dat wil zeggen dat "de mensheid" sinds die 300 jaar druk bezig is met "weglopen uit het armoede-evenwicht". En 300 jaar, dat is 0.30% van de tijd die verstreken is op die 100,000 jaar dat we bestaan. Of ook: als we die hele periode sinds het ontstaan van de mens beschouwen als een dag van 24 uur, dan was er vier minuten (!) geleden geen enkel land ter wereld waar de levensverwachting bij geboorte hoger was dan 40 jaar. En ergens op die vier minuten, nadat er een dag van 24 uur is verlopen, is er geen enkel land meer waar dat cijfer lager is dan 40 jaar.
Kijk, het had van mij nog meer gelijktijdig mogen gaan, maar je moet je toch durven afvragen of de, toegegeven, zeer sterke huidige ongelijkheid ook werkelijk nog meer gelijktijdig had kunnen afnemen.
Hoe dan ook, ik denk dat je het vaak terugkerend "internationalisme" van links kan uitdrukken in hun geloof dat iedereen nu eenmaal gelijk is, en ook hun ideeën over "verdeling" (volgens mij heel goed te verzoenen met onze rechtse ideeën, als middel om de vrije markten te verbeteren door er meer deelnemers aan toe te voegen) of "herverdeling" (brrrrr!), en ook hun vaak terugkerende neiging tot anarchisme en vrijheidsidealen. Maar die laatste vind je even vaak terug bij de rechterkant, bijvoorbeeld ikzelf, waar we denken dat vrije individuen de beste garantie zijn dat de mensheid vooruitgang zal maken, materiëel of in andere opzichten. Het feit dat je biologische racismen (zoals je misschien al weet, in mijn ogen een op zich redelijke, maar lang weerlegde (3) en dus stilaan zwaar beschimmelde hypothese) dan weer exclusief bij rechts terugvindt kan je verklaren doordat het gewoon frontaal botst met het gelijkheidsideaal. Terwijl de rechterkant, ook het stuk dat er zich niet in terugvindt, het vaak niet belangrijk genoeg vindt.
Op dit punt geef ik meteen toe dat je al meteen voelt: het is hoe dan ook geen simpele twee-deling; er zijn veel factoren die je aan beide kanten kan terugvinden. Ook ben ik er niet in geslaagd voor de rechterkant een soort absoluut ideaal in te vullen waar dat voor de linkerkant "gelijkheid" was. Ik besef ook dat er vaak pogingen gebeuren om met meerdere dimensies te werken, waar je inderdaad een veel genuanceerder beeld mee verkrijgt. Het gaat me er alleen om dat "links" en "rechts" wel degelijk betekenisvolle, bruikbare begrippen zijn, waarmee je op een niet al te ambitieus niveau (bijvoorbeeld, waar je het weliswaar serieus meent, maar tegelijk beseft dat het allemaal speels blijft) echt wel iets mee kan uitdrukken.
-----------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2008/01/was-hitler-links.html Daar horen ook een hoop kritische commentaren bij, en in antwoord daarop:
http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2008/10/waren-karl-popper-en-friedrich-hayek.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2008/02/nog-over-links-en-rechts.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2006/05/het-zevende-millennium.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.be/2007/01/racisme-misdrijf-opinie-of-theorie.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten