Maar dat perspectief. Neoliberalen zoals ik, maar ook vele anderen, zijn van mening dat een groot deel van de oorzaak van de huidige dominantie van "Het Westen" ligt aan enkele historische factoren. Dus "de Verlichting" en "de Wetenschappelijke Revolutie" en "de Technologische Revolutie" en "het Kapitalisme",... En zelfs als we erkennen dat het verhaal subtieler kan verteld worden (Jared Diamond!), dan nog houden we ons graag aan die versie.
En dat blijft ook na het lezen van dit boek wel zo. Maar een onderdeeltje van het verhaal ziet er misschien toch wel anders uit dan gedacht. Men heeft u verteld dat Europa tijdens zijn donkere middeleeuwen in de greep zat van religieus obscurantisme en kerkelijke repressie, en dat met het geleidelijk optrekken van die dichte, dichte mist de weg vrij lag voor een meer rationele aanpak. Maar Tom Holland zegt u dat dat minstens een erg eenzijdige kijk op de zaak is. En in die inleiding op zijn boek neemt hij ons mee naar het huidige Reggio Emilia in Italië, en vertelt hoe daar, in het jaar Onzes Heeren 1,077, iets merkwaardigs gebeurde.
Op die plaats liggen nu nog de ruïnes van een kleine versterking zoals Europa er zoveel heeft gekend, en die destijds Canossa heette. Daar ontmoette de toenmalige Duitse koning Hendrik de Vierde de toenmalige paus Gregorius om hem onder het overladen met smeekbedes en boetedoeningen vergeving van al zijn zonden en misstappen af te smeken. Zonden en misstappen die er in belangrijke mate in bestonden dat Hendrik had geprobeerd de paus af te zetten - dus men begrijpt dat er meer dan enkele gestamelde excuses en gemompelde uitvluchten nodig zijn geweest, destijds, ginder in Canossa.
En men begrijpt dat Canossa niet zomaar een achteloze ontmoeting was tussen twee hoogwaardigheidsbekleders, maar wel het dramatische hoogtepunt van een machtsstrijd, die vele, vele maanden - en in zekere zin zelfs generaties - had geduurd, en waarin de ene partij een grote overwinning op de andere bezegelde.
Het Christendom, hier in het Westen in volle opmars, steunde historisch (zoals overigens in veel andere beschavingen) op twee peilers: een wereldse en een spirituele macht. En zoals vaak was hierbij de wereldse macht dominant, denk maar aan de Keizer in Byzantium, aan wie de patriarch ondergeschikt was. Zo ook, dus, benoemden West Europese keizers bisschoppen en pausen grotendeels naar goeddunken, en zetten ze ze ook even gemakkelijk weer af. Toen al had de paus niet zo heel erg veel divisies...
Maar toen Hendrik IV dat kunstje ook probeerde bleek dat er in de wereld één en ander veranderd was. Gregorius sloeg Hendrik in de banvloek, ontsloeg al zijn onderdanen van hun Goddelijke plicht om hun Keizerlijke eed te vervullen, en ineens stond Hendrik eenzaam en geïsoleerd tussen een bende grijnzende roofdieren. Waarna hij "naar Canossa ging"; aanhalingstekens om uit te drukken dat hij dat niet alleen letterlijk deed, maar ook dat dat een zodanig monumentale gebeurtenis was dat het sindsdien een uitdrukking is geworden in vele Europese talen.
Allemaal naverteld op een niveau waarop ik alleen maar jaloers kan zijn - maar dit terzijde. Intussen hebben we toch maar niet langer het verhaal van een rationalistisch Europa dat zich met veel moeite ontworstelt aan een obscurantistische kerk. Het is integendeel het verhaal van een vooruitstrevende kerk die zich ontworstelt aan een overheid die zich destijds, duizend jaar geleden, al evenzeer bemoeide met dingen die haar niet aangaan als vandaag.
Uiteindelijk, eeuwen en eeuwen later, komt het op hetzelfde neer. Er kwam een scheiding tussen kerk en staat, en die had de positieve invloed die wij, neoliberalen en vele anderen daaraan toeschrijven. Maar datzelfde verhaal, voor de verandering eens verteld met de kerk in een andere rol dan die van de eeuwige boeman - ik zit er heus niet krampachtig op te wachten (3), maar ik vond het wel eens interessant.
---------------------------------
(1) Ah, de Nederlandse vertaling van het boek heeft als titel "De Gang naar Canossa". Aangenomen dat de vertaling deugt: een echte aanrader.
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/03/kwotering.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/11/het-christendom-en-het-ontstaan-van-het.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten