Het allerkleinste dat we (voor zover ik weet) met hedendaagse technologie kunnen zien zijn quarks. "Zien" is relatief. Voor zover ik weet (vanaf nu houd ik op met deze kwalificatie die in feite in elke zin zou moeten staan) betekent het "allerlei effecten die er moeten zijn indien er quarks zijn blijken er ook werkelijk te zijn". Voor wat ik wil zeggen is de onnauwkeurigheid waarin ik me moet uitdrukken goed genoeg.
Laten we een simpele beschrijving van de "entropiewet" invoeren. Beschouw een grote verzameling van gewichtloze kleine balletjes in een verhoudingsgewijs zeer grote ruimte: dan is de kans overweldigend groot dat ze zich kriskras verspreid door die ruimte zullen bevinden. En mocht dat om één of andere reden niet zo zijn (dat kan), dan maakt alleen al die overweldigend grote kans dat ze zich met de tijd alsnog doorheen die ruimte zullen verspreiden. Varianten op deze wet lijken onze realiteit zeer goed te beschrijven, zoals "we zijn allemaal sterfelijk" of "gebroken eieren kan je niet repareren" en vele andere.
Dus indien quarks gewichtloze kleine balletjes waren èn indien ze onderhevig waren aan de entropiewet, dan zouden ze als een gas doorheen de beschikbare ruimte moeten verspreiden, en er zou ongeveer even weinig gebeuren als in een lege kamer gevuld met lucht. Maar dat is niet wat we werkelijk op deze kleinst waarneembare schaal zien. Corrigeer me als ik het mis heb maar het lijkt er op dat het ons nog nooit gelukt is quarks individueel te zien. De enige vorm waarin we ze zien is in ondeelbare combinatie met andere quarks die samen protonen of neutronen en consoorten vormen. Kortom, niet alleen lijken ze "tegen de entropiewet in" structuur te kunnen vormen, maar lijken ze zelfs nog veel meer "tegen de entropiewet in" structuur te moeten vormen.
En waarom ook niet - niet voor niets heb ik een beetje hoger gekozen voor "een simpele beschrijving van de entropiewet", zodat er veel dingen kunnen gebeuren die alleen maar lijken tegen de entropiewet in te gaan.
Indien de "protonen"; de structuren die de quarks vormen kleine gewichtloze balletjes waren èn indien ze onderhevig waren aan de entropiewet, dan zouden de protonen zich als een inert gas doorheen de beschikbare ruimte verspreiden (etc). En dat is dan ook precies wat we zien gebeuren! Het overgrote volume van ons waarneembaar universum bestaat ruwweg uit enorme stukken lege ruimte, gevuld door een zeer, zeer minieme dichtheid aan protonen. Maar er bestaan uitzonderingen. Waarneming leert dat er temidden van dat zeer ijle kosmisch gas veel regio's van vermeerderde dichtheid bestaan, en dat de waaier aan mogelijke dichtheden enorm kan oplopen, van quasi vacuum tot zwart gat.
Kortom, de protonen die zich grotendeels aan de entropiewet lijken te houden kunnen net als de quarks structuren vormen. In termen van "van klein naar groot" (maar niet in termen van chronologie) bestaat de volgende schaal waarop we structuur aantreffen uit atoomkernen. Dat wil zeggen, de protonen kunnen zich groeperen, vaak in combinatie met neutronen tot verschillende soorten atomen, waarbij het aantal protonen dat zich in de kern bevindt bepaalt wat voor soort atoom het is. Bijvoorbeeld, een kern met één proton is een waterstofatoom, en een kern met twee protonen is een heliumatoom, enzovoort. Voeg protonen toe en je krijgt steeds zwaardere atomen, zoals stikstof, zuurstof, koolstof, enzovoort. In een simpele beschrijving van de entropiewet lijkt dat vreemd, maar we weten al dat... Enzovoort.
Indien de lichtere of zwaardere atomen kleine balletjes waren èn indien ze onderhevig waren aan de entropiewet, dan zouden ze als eerder inerte gasvormige nevels of ook wel rotsige klonten min of meer verspreid doorheen de ruimte rondzwerven. En zo is het ook! Met enorme hoeveelheden zwerven gas- of rotsplaneten door de ruimte, alsook stukken kleiner materiaal, allemaal samen beschouwd misschien niet eens zo verschillend van een gas. Maar er zijn uitzonderingen. Op sommige plaatsen zijn er structuren ontstaan die zo complex zijn, en zichzelf doorheen zodanig lange perioden in stand kunnen houden dat we ze "leven" zijn gaan noemen. Kortom, de verschillende atomen die zich grotendeels aan de entropiewet lijken te houden kunnen heel andere structuren vormen. In een simpele beschrijving van de entropiewet: maar je weet het al.
Op een nog grotere schaal kunnen de atomen sterren vormen. Dat zou je overeenkomstig een simpele beschrijving van de entropiewet niet verwacht hebben, maar op de schaal van de sterren is dat precies wat er voortdurend gebeurt. Als die sterren zich op hun beurt zouden gedragen als "kleine balletjes" zou je verwachten ze nogal willekeurig doorheen de ruimte aan te treffen. En hoewel dat in ruime mate ook zo is merken we op dat ze in feite gegroepeerd zijn in Melkwegstelsels. Die melkwegstelsels zijn op hun beurt, op de schaal van ons universum zelf maar "kleine bolletjes" in de ruimte. Dus je zou verwachten dat ze zich nogal willekeurig verspreid in de ruimte zouden bevinden, nietwaar? Maar je bent waarschijnlijk al niet meer verbaasd te vernemen dat de Melkwegen in werkelijkheid structuren vormen, namelijk clusters, waarvan je op hun beurt had verwacht (steeds volgens die simpele beschrijving van de entropiewet) dat ze nogal willekeurig doorheen het heelal zouden verspreid zijn, terwijl ze in werkelijkheid gegroepeerd zijn in superclusters?
Het is met de entropiewet zoals met de evolutietheorie: het is niet iets waarin je moet geloven omdat het iets is dat je kan weten. Je kan het beredeneren, en je kan het gewoon zien. Tegelijk ligt het feit voor dat we op alle schalen van het universum die we kunnen waarnemen telkens weer iets heel anders vaststellen dan we op het eerste zicht verwacht hadden. Gelukkig vinden we telkens weer een goede reden. Ja, protonen hadden zich egaal doorheen de ruimte moeten verspreiden, maar er is nu eenmaal ook nog zwaartekracht, en die maakt dat ze eerst klonteren, en dan pas zal alles uitdoven. En ja, de planeten hadden dode gasbollen en rotswerelden moeten zijn, maar er schijnt nu eenmaal gedurende miljarden jaren de straling van een ster op, en van die energiestroom kan structuurvorming gebruik maken. Maar eenmaal de ster op is zal heel de hoop afsterven. De entropiewet is een regel die niemand in vraag stelt. Ikzelf ook niet, hoor - maar toch verbaas ik me af en toe over deze regel die blijkbaar alleen maar uitzonderingen kent.
zaterdag 30 april 2011
woensdag 27 april 2011
Brian Greene, The Hidden Reality
Op vakantie probeer ik naast een "speels" boek ook altijd een "serieus" boek te lezen, en dat was deze keer The Hidden Reality (2011) van Brian Greene. Zoals Frans De Waal is Greene één van die auteurs die wereldberoemd wordt met het schrijven van een bestseller, en vervolgens een aantal nieuwe boeken neerzet die zo mogelijk nog beter zijn dan het eerste.
Het onderwerp is kosmologie; zo van "waar komt het universum vandaan, en hoe, en waarom, en wanneer?". Probeer maar eens mee hoe fascinerend dat kan zijn: waarom is het universum niet een half uur vroeger begonnen, of tien uur vroeger, of tien miljard jaar?
See?
Laat ik een beetje kaderen met de post van kort geleden, over hoe wonderlijk fijn het heelal lijkt afgesteld om leven mogelijk te maken (1). Dat is een thema dat een hele waaier van reacties oproept, van religieuze orgasmes over schouderophalende onverschilligheid tot een woedend ontkennen dat het punt zelfs maar bestaat. Maar als ik zo even rondsnuister doorheen de popularizerende wetenschap heb ik toch het gevoel dat serieuze fysici het een serieus onderwerp vinden. En in dat geval blijft de vraag: hoe zou iets dat zo onwaarschijnlijk toevallig lijkt zomaar "vanzelf" kunnen ontstaan?
De serieuze fysici staan daar zeker niet bij stil omdat ze op zoek zijn naar hogere machten, maar wel omdat blijkt dat je daar iets zinnigs over kan zeggen. Bijvoorbeeld, Smolin (die hier de nummer één positie bezet op de lijst "beste non-fiction die ik ooit gelezen heb") kwam op het idee dat we al één theorie kennen die ook helemaal zonder hogere machten een "onwaarschijnlijke" fijn afgesteldheid kon verklaren, en dat is "natuurlijke selectie" (2). Dus vroeg hij zich af of een soortgelijke logica iets dergelijks zou kunnen op het niveau van het universum, en het antwoord was "ja". Dat is zeker niet hetzelfde als "Smolin heeft getoond dat het heelal een gevolg van "natuurlijke selectie is". Maar het is één voorbeeld van hoe je soms, zelfs in aanwezigheid van heel onwaarschijnlijk lijkende verschijnselen, geen nood hebt aan meer dan eenvoudige natuurwetten en simpele logica.
In The Hidden Reality toont Greene dat er nog heel andere manieren zijn om hetzelfde onderwerp aan te pakken: en steeds zonder dat er vormen van mythologie en mystiek in het spel zijn. Hij vertrekt met de vergelijking met onze eigen Aarde. Die bevindt zich op een waarlijk mirakuleus gunstige afstand van de zon, als het de bedoeling was om leven mogelijk te maken. Alleen, we weten dat er alleen al rond de zon negen of tien planeten zijn ("het hangt af van hoe je "is" definiëert...") en dat er honderden miljarden andere sterren in (alleen al) onze Melkweg zijn - dus het zou al een mirakel zijn als er géén planeten op precies de juiste afstand zaten. En eenmaal je dat weet is het niet moeilijk te begrijpen dat het leven dat daarover kan nadenken ook op juist (één van) die plaats(en) is ontstaan.
Nu zijn de hedendaagse fysici echt wel in staat om de voor de hand liggende tegenwerping ook te zien. Van de zon en de Aarde weten we dat ze maar één tussen heel vele voorbeelden zijn, allemaal met licht verschillende kenmerken, omdat we dat kunnen zien. Maar van een universum, met zijn zwaartekracht die precies niet te sterk en niet te zwak is; en zijn protonen en electronen die nauwkeurig niet te licht en niet te zwaar zijn (en vele andere) weten we dat niet. Dus lijkt het niet meer dan science fiction als we inroepen dat er "oneindig" vele universa bestaan, allemaal licht verschillend van elkaar, zodat ons probleem er inderdaad mee opgelost was. De miljarden sterren kunnen we zien, de miljarden parallelle universa kunnen we alleen maar verzinnen.
Maar dat zijn nu precies de "hidden realities" uit de titel. Greene laat zien hoe uit een brede waaier van verschillende natuurkundige theorieën - met wat goede wil vanaf Newton, over Relativiteits-, Quantum-, String- tot Plopkoektheorie - volgt dat een multiversum wel degelijk in de kaarten zit. En als je uit al die uiteenlopende theorieën telkens weer op dat ene punt uitkomt, en als dat ene punt iets zou oplossen dat anders een bijzonder groot raadsel lijkt, dan is stilaan misschien het moment gekomen om minstens het idee een beetje serieus te nemen?
Wat Greene zou fabuleus goed maakt is dat hij de mathematisch ongeletterde lezer een beeld kan geven van waar al die esotherische theorieën ongeveer mee bezig zijn. Ik heb een opinie dat evolutietheorie veel gemakkelijker uit te leggen is dan kosmologie, maar toen de kosmologen zagen dat de Dawkinsen van deze wereld daarvan steenrijk en wereldberoemd werden deden ze nog beter hun best. Mensen als Greene of Smolin zijn daarvan het resultaat; zodat mensen als Koen duizelend van superclusters en parallelle universa op hun stoel zitten te bedenken dat er toch wel heel interessante boeken bestaan.
Een stevige vier op de schaal van kwotering (3), net als zijn The Elegant Universe. En zijn The Fabric of the Cosmos; die komt voor mij zelfs in aanmerking voor een volle vijfster.
-------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/04/lee-smolin-en-leonard-susskind.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/05/nogmaals-natuurlijke-selectie.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/03/kwotering.html
Het onderwerp is kosmologie; zo van "waar komt het universum vandaan, en hoe, en waarom, en wanneer?". Probeer maar eens mee hoe fascinerend dat kan zijn: waarom is het universum niet een half uur vroeger begonnen, of tien uur vroeger, of tien miljard jaar?
See?
Laat ik een beetje kaderen met de post van kort geleden, over hoe wonderlijk fijn het heelal lijkt afgesteld om leven mogelijk te maken (1). Dat is een thema dat een hele waaier van reacties oproept, van religieuze orgasmes over schouderophalende onverschilligheid tot een woedend ontkennen dat het punt zelfs maar bestaat. Maar als ik zo even rondsnuister doorheen de popularizerende wetenschap heb ik toch het gevoel dat serieuze fysici het een serieus onderwerp vinden. En in dat geval blijft de vraag: hoe zou iets dat zo onwaarschijnlijk toevallig lijkt zomaar "vanzelf" kunnen ontstaan?
De serieuze fysici staan daar zeker niet bij stil omdat ze op zoek zijn naar hogere machten, maar wel omdat blijkt dat je daar iets zinnigs over kan zeggen. Bijvoorbeeld, Smolin (die hier de nummer één positie bezet op de lijst "beste non-fiction die ik ooit gelezen heb") kwam op het idee dat we al één theorie kennen die ook helemaal zonder hogere machten een "onwaarschijnlijke" fijn afgesteldheid kon verklaren, en dat is "natuurlijke selectie" (2). Dus vroeg hij zich af of een soortgelijke logica iets dergelijks zou kunnen op het niveau van het universum, en het antwoord was "ja". Dat is zeker niet hetzelfde als "Smolin heeft getoond dat het heelal een gevolg van "natuurlijke selectie is". Maar het is één voorbeeld van hoe je soms, zelfs in aanwezigheid van heel onwaarschijnlijk lijkende verschijnselen, geen nood hebt aan meer dan eenvoudige natuurwetten en simpele logica.
In The Hidden Reality toont Greene dat er nog heel andere manieren zijn om hetzelfde onderwerp aan te pakken: en steeds zonder dat er vormen van mythologie en mystiek in het spel zijn. Hij vertrekt met de vergelijking met onze eigen Aarde. Die bevindt zich op een waarlijk mirakuleus gunstige afstand van de zon, als het de bedoeling was om leven mogelijk te maken. Alleen, we weten dat er alleen al rond de zon negen of tien planeten zijn ("het hangt af van hoe je "is" definiëert...") en dat er honderden miljarden andere sterren in (alleen al) onze Melkweg zijn - dus het zou al een mirakel zijn als er géén planeten op precies de juiste afstand zaten. En eenmaal je dat weet is het niet moeilijk te begrijpen dat het leven dat daarover kan nadenken ook op juist (één van) die plaats(en) is ontstaan.
Nu zijn de hedendaagse fysici echt wel in staat om de voor de hand liggende tegenwerping ook te zien. Van de zon en de Aarde weten we dat ze maar één tussen heel vele voorbeelden zijn, allemaal met licht verschillende kenmerken, omdat we dat kunnen zien. Maar van een universum, met zijn zwaartekracht die precies niet te sterk en niet te zwak is; en zijn protonen en electronen die nauwkeurig niet te licht en niet te zwaar zijn (en vele andere) weten we dat niet. Dus lijkt het niet meer dan science fiction als we inroepen dat er "oneindig" vele universa bestaan, allemaal licht verschillend van elkaar, zodat ons probleem er inderdaad mee opgelost was. De miljarden sterren kunnen we zien, de miljarden parallelle universa kunnen we alleen maar verzinnen.
Maar dat zijn nu precies de "hidden realities" uit de titel. Greene laat zien hoe uit een brede waaier van verschillende natuurkundige theorieën - met wat goede wil vanaf Newton, over Relativiteits-, Quantum-, String- tot Plopkoektheorie - volgt dat een multiversum wel degelijk in de kaarten zit. En als je uit al die uiteenlopende theorieën telkens weer op dat ene punt uitkomt, en als dat ene punt iets zou oplossen dat anders een bijzonder groot raadsel lijkt, dan is stilaan misschien het moment gekomen om minstens het idee een beetje serieus te nemen?
Wat Greene zou fabuleus goed maakt is dat hij de mathematisch ongeletterde lezer een beeld kan geven van waar al die esotherische theorieën ongeveer mee bezig zijn. Ik heb een opinie dat evolutietheorie veel gemakkelijker uit te leggen is dan kosmologie, maar toen de kosmologen zagen dat de Dawkinsen van deze wereld daarvan steenrijk en wereldberoemd werden deden ze nog beter hun best. Mensen als Greene of Smolin zijn daarvan het resultaat; zodat mensen als Koen duizelend van superclusters en parallelle universa op hun stoel zitten te bedenken dat er toch wel heel interessante boeken bestaan.
Een stevige vier op de schaal van kwotering (3), net als zijn The Elegant Universe. En zijn The Fabric of the Cosmos; die komt voor mij zelfs in aanmerking voor een volle vijfster.
-------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/04/lee-smolin-en-leonard-susskind.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/05/nogmaals-natuurlijke-selectie.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/03/kwotering.html
maandag 25 april 2011
Peter Hamilton (The Void Trilogy)
Wanneer ik met vakantie ben probeer ik altijd een "serieus", maar ook een "speels" boek mee te nemen, en dat laatste was The Evolutionary Void van Peter Hamilton. Het is het derde deel van de "Void" trilogie, en ik was er een beetje met angst aan begonnen. Een goedlezend boek is voor mij een deel van een geslaagde vakantie, en Hamiltons derde deel van zijn "nightdawn" trilogie bezorgt me nog altijd woedende oprispingen als ik er aan terugdenk. Eerst een soort universum creëren van de soort dat deze aanhanger van het "Space Opera" (1) genre bijna perfect vindt en het dan zo vermoorden met bladzijden en bladzijden, met tientallen, nee, honderden tegelijk, over de meest oninteressante nevenfiguren, om te eindigen met een Deus ex Machina die een kleuter zou doorzien: "Sorry, lezer, maar nu heb ik mezelf zo in de shit geschreven dat er nu een kosmische godheid alles moet komen rechtzetten". Ko - maan - zeg.
Maar ik dwaal af. Al na enkele tientallen bladzijden vond ik dat het heel erg meeviel. Het verhaal pikte de lijnen van de vorige boeken meteen weer op, en misschien heeft Hamilton er zelf ook wat van geleerd, maar in ieder geval was er (vond ik) geen spoor meer van die bladzijden lange uitweidingen over de losers van de geschiedenis. Een spannend verhaal, dus, in een omgeving die je doet dromen over wat er kan gebeuren indien de mensheid ooit naar de sterren kan reiken, en een hoop filosofische vragen erbij. Bijvoorbeeld, indien je leeft in een wereld waarin je jezelf kan "saven" zoals je een blogpost bewaart - en je valt dood (bijvoorbeeld een week nadat je gesaved hebt), zodat je molecuul per molecuul weer in elkaar gezet kan worden, compleet met de persoonlijkheid en de herinneringen die je had - tot en met de laatste keer dat je gesaved hebt, maar niet met wat je daarna nog hebt gedaan en beleefd. Bij jij dat dan nog? Vind je dat je nu zo goed als onsterfelijk bent - zodat je bijna glimlachend jezelf kan opofferen om iets groots te bereiken, enkel tegengehouden door een atavistische levensdrift, vermits je "weet" dat je toch weer zal "herrijzen"? Ik weet het nog zo niet, maar de personages in de wereld van Hamilton vinden blijkbaar van wel - misschien omdat er ook niet altijd echt te kiezen is.
En wanneer is iets een "Deus Ex Machina"? Dit is tenslotte Science Fiction; als er iets scheef gaat stappen ze allemaal in hun ruimteschip en reizen "sneller dan licht" naar Noemmaarop. Geleerd door de vorige keer had ik me erg schrap gezet, en er dus nogal over nagedacht, en het komt er op neer dat in dit genre ongeveer alles een "Deus Ex machina" is. Dus als je echt wil: het loopt goed af omdat iemand er een andere intelligente levenssoort van overtuigt een bepaald project op een andere manier aan te pakken - het punt is: het voelt niet aan als "nu ik het zelf niet meer weet roep ik maar een hogere macht ine. Het voelt wel aan, het voelt zelfs heel erg aan, als een einde dat van bij het begin in de kaarten zat. Het voelt aan alsof Hamilton drie boeken lang (vijf eigenlijk, als je de "duologie" uit hetzelfde universum, maar dan duizend jaar eerder meerekent) heel goed wist wat het probleem was, wie de vijand was, wie de helden zouden worden die het gingen oplossen, en hoe, en wanneer... kortom, het voelde goed aan, en wel omdat de auteur (de indruk wekte dat hij) wist wat hij deed. Een goed punt.
Een ander belangrijk punt is dat de verhaallijnen samenkomen. Als het eerste boek begint met een raadselachtige "Aaron" die een nog enigmatischer onbekende vrouw tegen het lijf loopt en voelt dat er iets niet klopt, dan wil je te weten komen, desnoods drieduizend bladzijden later, wie ze allebei waren en wat ze op die plaats liepen te doen. En je wil voelen, zoals ik al zei, dat wat ze deden wel degelijk, drieduizend bladzijden later, een deel van het verhaal was. Nu, in feite was dat voor (SPOILER-ALERT! SPOILER-ALERT!) Cat niet echt zo - het is tenslotte geen Cryptonomicon - maar de wedervaren van Aaron maken het ruimschoots goed.
Nog een belangrijk ingrediënt, behalve "goed doordacht" en "samenkomende verhaallijnen" (en waaraan ik vroeger nooit zou gedacht hebben), zal ik hier "echo's" noemen. Als een deel van het complot er in bestaat het Zonnestelsel van de Aarde op te sluiten in een technologie die, in die boeken van duizend jaar eerder, al eens gebruikt was door een zeer geavanceerde galactische beschaving, om een heel andere zeer gevaarlijke bedreiging te isoleren, dan bezorgt me dat een gevoel van herkenning. Als een figuur als "Oscar" duizend jaar eerder (alweer beschreven in die duologie) een unieke daad van zelfopoffering heeft gesteld en door een hoop spelingen van het lot duizend jaar later op dezelfde plaats een groep quasi-religieuze aanbidders van zijn daad ontdekt, die nauwelijks kunnen geloven dat de passerende toerist eigenlijk niemand minder dan Oscar zelf was, dat geeft een extra dimensie waarvan ik me vroeger nooit bewust was.
Uiteindelijk is het natuurlijk allemaal om het "spannend verhaal" te doen. Politieke intriges, ruimteslagen, manoeuvrerende vloten, conflicten of allianties met niet-menselijke beschavingen en op het einde winnen de goeden van de slechten: dat is waar we het in de eerste benadering voor doen. Er lijkt zich zelfs weer iets van "op het einde krijgt de held de heldin" voor te doen, erg aarzelend en vluchtig nog, en de politieke correctheid komt nog ruim aan haar trekken als je ziet dat zowel de grootste schurken (Ilanthe, Catherine...) als de grootste helden (Justine, Araminta, Paula...) vrouwen zijn, maar toch. Er waren tijden, tien jaar geleden of zo, dat heldinnen haast verplicht helden moesten redden uit de klauwen van het monster, maar zo op 't eerste zicht is de mensheid er intussen achter gekomen dat de psychologie zo niet werkt. Ik weet het niet, het is maar een indruk.
Dus als je van Science Fiction gruwend wegloopt zoals ik van (pakweg) Horror, wel, je zal er niets aan missen als je het zo laat. Maar als je zelfs maar een occasionele liefhebber bent, of misschien zoals ik iemand die Peter Hamilton al eerder beloftevolle dingen had zien vermoorden, dan zou ik zijn Void Trilogie toch een dikke drie op mijn schaal van kwotering (1) geven: misschien, ik durf het haast niet te denken, zelfs een vier, een echte aanrader al.
---------------------------------
(1) in tegenstelling tot andere genres van de Science Fiction, zoals "invaders from space" of "tijdreizen" of "de gekke professor" of "Fantasy" dat een heel eigen sector geworden is, en vele, vele andere. "Space Opera", dat is de verkenning van werelden, van sterren en planeten, van de ontwikkeling van de mensheid over veel grotere volumes dan alleen het zonnestelsel, met bijhorende wetenschappelijke vorderingen, politieke verwikkelingen, militaire operaties, etc etc etc. Ik ben door Jack Vance (De Duivelsprinsen en Tschai) bekeerd tot het genre, en het is nooit meer goedgekomen...
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/03/kwotering.html
Maar ik dwaal af. Al na enkele tientallen bladzijden vond ik dat het heel erg meeviel. Het verhaal pikte de lijnen van de vorige boeken meteen weer op, en misschien heeft Hamilton er zelf ook wat van geleerd, maar in ieder geval was er (vond ik) geen spoor meer van die bladzijden lange uitweidingen over de losers van de geschiedenis. Een spannend verhaal, dus, in een omgeving die je doet dromen over wat er kan gebeuren indien de mensheid ooit naar de sterren kan reiken, en een hoop filosofische vragen erbij. Bijvoorbeeld, indien je leeft in een wereld waarin je jezelf kan "saven" zoals je een blogpost bewaart - en je valt dood (bijvoorbeeld een week nadat je gesaved hebt), zodat je molecuul per molecuul weer in elkaar gezet kan worden, compleet met de persoonlijkheid en de herinneringen die je had - tot en met de laatste keer dat je gesaved hebt, maar niet met wat je daarna nog hebt gedaan en beleefd. Bij jij dat dan nog? Vind je dat je nu zo goed als onsterfelijk bent - zodat je bijna glimlachend jezelf kan opofferen om iets groots te bereiken, enkel tegengehouden door een atavistische levensdrift, vermits je "weet" dat je toch weer zal "herrijzen"? Ik weet het nog zo niet, maar de personages in de wereld van Hamilton vinden blijkbaar van wel - misschien omdat er ook niet altijd echt te kiezen is.
En wanneer is iets een "Deus Ex Machina"? Dit is tenslotte Science Fiction; als er iets scheef gaat stappen ze allemaal in hun ruimteschip en reizen "sneller dan licht" naar Noemmaarop. Geleerd door de vorige keer had ik me erg schrap gezet, en er dus nogal over nagedacht, en het komt er op neer dat in dit genre ongeveer alles een "Deus Ex machina" is. Dus als je echt wil: het loopt goed af omdat iemand er een andere intelligente levenssoort van overtuigt een bepaald project op een andere manier aan te pakken - het punt is: het voelt niet aan als "nu ik het zelf niet meer weet roep ik maar een hogere macht ine. Het voelt wel aan, het voelt zelfs heel erg aan, als een einde dat van bij het begin in de kaarten zat. Het voelt aan alsof Hamilton drie boeken lang (vijf eigenlijk, als je de "duologie" uit hetzelfde universum, maar dan duizend jaar eerder meerekent) heel goed wist wat het probleem was, wie de vijand was, wie de helden zouden worden die het gingen oplossen, en hoe, en wanneer... kortom, het voelde goed aan, en wel omdat de auteur (de indruk wekte dat hij) wist wat hij deed. Een goed punt.
Een ander belangrijk punt is dat de verhaallijnen samenkomen. Als het eerste boek begint met een raadselachtige "Aaron" die een nog enigmatischer onbekende vrouw tegen het lijf loopt en voelt dat er iets niet klopt, dan wil je te weten komen, desnoods drieduizend bladzijden later, wie ze allebei waren en wat ze op die plaats liepen te doen. En je wil voelen, zoals ik al zei, dat wat ze deden wel degelijk, drieduizend bladzijden later, een deel van het verhaal was. Nu, in feite was dat voor (SPOILER-ALERT! SPOILER-ALERT!) Cat niet echt zo - het is tenslotte geen Cryptonomicon - maar de wedervaren van Aaron maken het ruimschoots goed.
Nog een belangrijk ingrediënt, behalve "goed doordacht" en "samenkomende verhaallijnen" (en waaraan ik vroeger nooit zou gedacht hebben), zal ik hier "echo's" noemen. Als een deel van het complot er in bestaat het Zonnestelsel van de Aarde op te sluiten in een technologie die, in die boeken van duizend jaar eerder, al eens gebruikt was door een zeer geavanceerde galactische beschaving, om een heel andere zeer gevaarlijke bedreiging te isoleren, dan bezorgt me dat een gevoel van herkenning. Als een figuur als "Oscar" duizend jaar eerder (alweer beschreven in die duologie) een unieke daad van zelfopoffering heeft gesteld en door een hoop spelingen van het lot duizend jaar later op dezelfde plaats een groep quasi-religieuze aanbidders van zijn daad ontdekt, die nauwelijks kunnen geloven dat de passerende toerist eigenlijk niemand minder dan Oscar zelf was, dat geeft een extra dimensie waarvan ik me vroeger nooit bewust was.
Uiteindelijk is het natuurlijk allemaal om het "spannend verhaal" te doen. Politieke intriges, ruimteslagen, manoeuvrerende vloten, conflicten of allianties met niet-menselijke beschavingen en op het einde winnen de goeden van de slechten: dat is waar we het in de eerste benadering voor doen. Er lijkt zich zelfs weer iets van "op het einde krijgt de held de heldin" voor te doen, erg aarzelend en vluchtig nog, en de politieke correctheid komt nog ruim aan haar trekken als je ziet dat zowel de grootste schurken (Ilanthe, Catherine...) als de grootste helden (Justine, Araminta, Paula...) vrouwen zijn, maar toch. Er waren tijden, tien jaar geleden of zo, dat heldinnen haast verplicht helden moesten redden uit de klauwen van het monster, maar zo op 't eerste zicht is de mensheid er intussen achter gekomen dat de psychologie zo niet werkt. Ik weet het niet, het is maar een indruk.
Dus als je van Science Fiction gruwend wegloopt zoals ik van (pakweg) Horror, wel, je zal er niets aan missen als je het zo laat. Maar als je zelfs maar een occasionele liefhebber bent, of misschien zoals ik iemand die Peter Hamilton al eerder beloftevolle dingen had zien vermoorden, dan zou ik zijn Void Trilogie toch een dikke drie op mijn schaal van kwotering (1) geven: misschien, ik durf het haast niet te denken, zelfs een vier, een echte aanrader al.
---------------------------------
(1) in tegenstelling tot andere genres van de Science Fiction, zoals "invaders from space" of "tijdreizen" of "de gekke professor" of "Fantasy" dat een heel eigen sector geworden is, en vele, vele andere. "Space Opera", dat is de verkenning van werelden, van sterren en planeten, van de ontwikkeling van de mensheid over veel grotere volumes dan alleen het zonnestelsel, met bijhorende wetenschappelijke vorderingen, politieke verwikkelingen, militaire operaties, etc etc etc. Ik ben door Jack Vance (De Duivelsprinsen en Tschai) bekeerd tot het genre, en het is nooit meer goedgekomen...
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/03/kwotering.html
donderdag 14 april 2011
Een bang vermoeden bevestigd
Ik heb niet veel zin om te bloggen, en dus maar even een fait divers (1). Een paar honderd proefpersonen werd gevraagd om blind wijnen te proeven, en te raden of het een dure, dan wel een goedkope wijn was. Het resultaat was dat ze er in ongeveer 50% van de gevallen op zaten. Precies evenveel als ze zouden hebben als ze gewoon willekeurig hadden geraden, bijvoorbeeld zonder proeven. Met andere woorden, veel mensen kunnen het verschil tussen "duur" en "goedkoop" niet maken.
Dat is iets waar ik langer een bang vermoeden van had. Ik heb me wel eens afgevraagd hoe het zou gaan als die test werd georganiseerd met, bijvoorbeeld, ikzelf als proefpersoon. Ik denk dat het niet verschillend zou zijn.
Natuurlijk is de vraag: waarom betalen mensen dan voor "dure" wijn? Ik ben ook (zoals ik niet tevreden was met het antwoord "smaak") niet erg tevreden met het antwoord "snobisme". Ik probeer graag flessen met een prijs boven de 5 euro van de test, en vaak zou ik inderdaad niet kunnen zeggen waarom dat zo veel kost - en dan koop ik dat niet meer. Geregeld ook vind ik het gewoon lekker, en dan betaal je een paar euro meer voor iets dat je nu eenmaal lekker vindt. Ik heb het gevoel dat er een zekere vrees in het spel is dat je met minder dan 5 euro een grotere kans hebt dat het toch allemaal niet zo geweldig is.
Nu moet je weten dat ik ergens wel verzot ben op rode wijn, maar er in feite heel weinig van drink. Als je dan toch maar af en toe drinkt, dan heb je niet graag dat die paar keer meestal niet veel soeps zijn. Dus probeer je maar de "duurdere" (je begrijpt, neem ik aan, dat we hier niet over tientallen en tientallen euro's praten?) wijnen, en blijf je vervolgens hangen bij wat gewerkt heeft. Een beetje tegen beter weten in, misschien, het zou me niks verbazen.
--------------------------------
(1) http://www.bbc.co.uk/news/uk-13072745
Dat is iets waar ik langer een bang vermoeden van had. Ik heb me wel eens afgevraagd hoe het zou gaan als die test werd georganiseerd met, bijvoorbeeld, ikzelf als proefpersoon. Ik denk dat het niet verschillend zou zijn.
Natuurlijk is de vraag: waarom betalen mensen dan voor "dure" wijn? Ik ben ook (zoals ik niet tevreden was met het antwoord "smaak") niet erg tevreden met het antwoord "snobisme". Ik probeer graag flessen met een prijs boven de 5 euro van de test, en vaak zou ik inderdaad niet kunnen zeggen waarom dat zo veel kost - en dan koop ik dat niet meer. Geregeld ook vind ik het gewoon lekker, en dan betaal je een paar euro meer voor iets dat je nu eenmaal lekker vindt. Ik heb het gevoel dat er een zekere vrees in het spel is dat je met minder dan 5 euro een grotere kans hebt dat het toch allemaal niet zo geweldig is.
Nu moet je weten dat ik ergens wel verzot ben op rode wijn, maar er in feite heel weinig van drink. Als je dan toch maar af en toe drinkt, dan heb je niet graag dat die paar keer meestal niet veel soeps zijn. Dus probeer je maar de "duurdere" (je begrijpt, neem ik aan, dat we hier niet over tientallen en tientallen euro's praten?) wijnen, en blijf je vervolgens hangen bij wat gewerkt heeft. Een beetje tegen beter weten in, misschien, het zou me niks verbazen.
--------------------------------
(1)
zaterdag 9 april 2011
Weer reageerproblemen (een Mormoonse presidentskandidaat)
Bij een post over de volgende Amerikaanse presidentsverkiezingen had lezer Felix me gevraagd of ik er een probleem mee had dat Romney een Mormoon is (1). Mijn antwoord was dat dat me nu eens echt worst was. En nu zie ik in mijn mailbox dat lezer Felix dat "te weinig kritisch" vindt, alleen: zijn reactie is (zoals een paar weken geleden nog eens is gebeurd) niet op het blog verschenen. Erger nog, ik heb geprobeerd met copy and paste de reactie zelf te posten, en dat lukte ook niet. Heel erg, vind ik dat, want om één of andere reden kan ik me niet druk maken over het feit dat dit weinig gelezen wordt, maar vind ik het wel erg jammer dat er zo weinig gedachtenuitwisseling is. Contradictie, ik weet het, maar zo werkt het blijkbaar op het niveau van de emoties. Het zij zo.
Hoe dan ook, ik geef dan maar hier de reactie van lezer Felix in italics:
""En dat hij Mormoon is is me even worst als het feit dat hij atheïst, of Boeddhist, of Katholiek zou zijn."
Ik vind dat je hier te weinig kritisch bent, en teveel op één hoop gooit.
Van www.mormonsbelief.org(http://www.mormonbeliefs.org/mormon_beliefs/mormon-beliefs-culture/the-mormon-view-of-america)
Modern America
The Lord has established a free America to bless those who come unto it, but also to establish an atmosphere of freedom and protection of rights to enable the coming forth of the Book of Mormon and the restoration of the true gospel to the gentiles. Latter-day Saints believe that the founding fathers were raised up by God to establish the constitution of the United States, and that the Constitution is an inspired document.
The Doctrine and Covenants says this:
Therefore, I, the Lord, justify you, and your brethren of my church, in befriending that law which is the constitutional law of the land; And as pertaining to law of man, whatsoever is more or less than this, cometh of evil.
I, the Lord God, make you free, therefore ye are free indeed; and the law also maketh you free (Doctrine and Covenants 98:6-8)
According to the laws and constitution of the people, which I have suffered to be established, and should be maintained for the rights and protection of all flesh, according to just and holy principles;
That every man may act in doctrine and principle pertaining to futurity, according to the moral agency which I have given unto him, that every man may be accountable for his own sins in the day of judgment. Therefore, it is not right that any man should be in bondage one to another.
And for this purpose have I established the Constitution of this land, by the hands of wise men whom I raised up unto this very purpose, and redeemed the land by the shedding of blood (Doctrine and Covenants 101:77-80).
--
Dat is een doctrine over de staat, niet enkel over God.
En wil je, mocht je US-burger zijn, echt een president die dit gelooft (bron: wikipedia)?
The Book of Mormon is a sacred text of the Latter Day Saint movement. It was first published in March 1830 by Joseph Smith, Jr. as The Book of Mormon: An Account Written by the Hand of Mormon upon Plates Taken from the Plates of Nephi.[1] According to Smith's account, and also according to the book's narrative, the Book of Mormon was originally written in otherwise unknown characters referred to as "reformed Egyptian" engraved on golden plates. Smith said that he received these plates in 1827 from an angel named Moroni,[2] whom Smith identified as a resurrected[3] indigenous American who had written and abridged parts of the book over a millennium prior to the encounter. According to Smith, Moroni had buried the plates in a stone box, along with other ancient artifacts,[4] in a hill near Smith's home in Manchester, New York.
The Book of Mormon is the earliest of the defining publications of the Latter Day Saint movement. The churches of the movement typically regard the Book of Mormon not only as scripture, but as a historical record of God's dealings with the ancient inhabitants of the Americas, written by American prophets[5] from perhaps as early as 2600 BC to about AD 421.[6]"
Nu wil ik het best eens zijn met de opmerking dat "dit een doctrine is die niet alleen gaat over God maar ook over staat". Maar iets dergelijks geldt ook voor elke presidentskandidaat die pakweg katholiek of joods is: ik wil best eens gaan grasduinen in het boek Deuteronomoium, maar ik kan de resultaten niet de gebeurlijke kandidaat onder zijn neus wrijven, toch niet zolang hij ze niet uitdrukkelijk onderschrijft.
Dus ik denk dat het verwijt "te weinig kritisch" overdreven is en mag gecorrigeerd worden tot "te weinig op de hoogte". Dat is immers precies één van de effecten van de campagnes: dat je de kandidaten meer en meer leert kennen, en wie weet blijkt Romney wel een fundamentalist te zijn. Dat zou mijn sympathieën doen wegsmelten als sneeuw in de hel. Maar eerlijk gezegd verwacht ik dat Romney eerder een Mormoon zal zijn zoals ik een katholiek ben, misschien wel echt "praktizerend" (ik niet), maar toch meer in naam dan in hart en nieren. En anders hoor ik het nog wel.
----------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/04/david-frum-is-een-aanhanger-van-romney.html
Hoe dan ook, ik geef dan maar hier de reactie van lezer Felix in italics:
""En dat hij Mormoon is is me even worst als het feit dat hij atheïst, of Boeddhist, of Katholiek zou zijn."
Ik vind dat je hier te weinig kritisch bent, en teveel op één hoop gooit.
Van www.mormonsbelief.org(http://www.mormonbeliefs.org/mormon_beliefs/mormon-beliefs-culture/the-mormon-view-of-america)
Modern America
The Lord has established a free America to bless those who come unto it, but also to establish an atmosphere of freedom and protection of rights to enable the coming forth of the Book of Mormon and the restoration of the true gospel to the gentiles. Latter-day Saints believe that the founding fathers were raised up by God to establish the constitution of the United States, and that the Constitution is an inspired document.
The Doctrine and Covenants says this:
Therefore, I, the Lord, justify you, and your brethren of my church, in befriending that law which is the constitutional law of the land; And as pertaining to law of man, whatsoever is more or less than this, cometh of evil.
I, the Lord God, make you free, therefore ye are free indeed; and the law also maketh you free (Doctrine and Covenants 98:6-8)
According to the laws and constitution of the people, which I have suffered to be established, and should be maintained for the rights and protection of all flesh, according to just and holy principles;
That every man may act in doctrine and principle pertaining to futurity, according to the moral agency which I have given unto him, that every man may be accountable for his own sins in the day of judgment. Therefore, it is not right that any man should be in bondage one to another.
And for this purpose have I established the Constitution of this land, by the hands of wise men whom I raised up unto this very purpose, and redeemed the land by the shedding of blood (Doctrine and Covenants 101:77-80).
--
Dat is een doctrine over de staat, niet enkel over God.
En wil je, mocht je US-burger zijn, echt een president die dit gelooft (bron: wikipedia)?
The Book of Mormon is a sacred text of the Latter Day Saint movement. It was first published in March 1830 by Joseph Smith, Jr. as The Book of Mormon: An Account Written by the Hand of Mormon upon Plates Taken from the Plates of Nephi.[1] According to Smith's account, and also according to the book's narrative, the Book of Mormon was originally written in otherwise unknown characters referred to as "reformed Egyptian" engraved on golden plates. Smith said that he received these plates in 1827 from an angel named Moroni,[2] whom Smith identified as a resurrected[3] indigenous American who had written and abridged parts of the book over a millennium prior to the encounter. According to Smith, Moroni had buried the plates in a stone box, along with other ancient artifacts,[4] in a hill near Smith's home in Manchester, New York.
The Book of Mormon is the earliest of the defining publications of the Latter Day Saint movement. The churches of the movement typically regard the Book of Mormon not only as scripture, but as a historical record of God's dealings with the ancient inhabitants of the Americas, written by American prophets[5] from perhaps as early as 2600 BC to about AD 421.[6]"
Nu wil ik het best eens zijn met de opmerking dat "dit een doctrine is die niet alleen gaat over God maar ook over staat". Maar iets dergelijks geldt ook voor elke presidentskandidaat die pakweg katholiek of joods is: ik wil best eens gaan grasduinen in het boek Deuteronomoium, maar ik kan de resultaten niet de gebeurlijke kandidaat onder zijn neus wrijven, toch niet zolang hij ze niet uitdrukkelijk onderschrijft.
Dus ik denk dat het verwijt "te weinig kritisch" overdreven is en mag gecorrigeerd worden tot "te weinig op de hoogte". Dat is immers precies één van de effecten van de campagnes: dat je de kandidaten meer en meer leert kennen, en wie weet blijkt Romney wel een fundamentalist te zijn. Dat zou mijn sympathieën doen wegsmelten als sneeuw in de hel. Maar eerlijk gezegd verwacht ik dat Romney eerder een Mormoon zal zijn zoals ik een katholiek ben, misschien wel echt "praktizerend" (ik niet), maar toch meer in naam dan in hart en nieren. En anders hoor ik het nog wel.
----------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/04/david-frum-is-een-aanhanger-van-romney.html
Abonneren op:
Posts (Atom)