woensdag 16 mei 2012

Grammatica

"Kan je je voorstellen" sprak mijn collega, "dat ik in een mailtje het woord 'spellingsfouten' heb gebruikt, en nu krijg ik een mailtje terug om te zeggen dat 'mooi Nederlands' de term 'spelfouten' zou gebruikt hebben." Hij zei dat niet vol weerzin, of vol berusting, of iets dergelijks, maar toch met een emotie daar ergens tussenin. Hij voegde er tussen zijn tanden iets aan toe dat klonk als "GVD" en ook "WZZMB" en tenslotte "ZHZNVW" (1).

"Jaja" sprak Koen (die nochtans VW had, maar ja, we zijn ook maar mensen, hé), "veel mensen hebben het moeilijk om grammatica te onderscheiden van logica". Dit leidde tot niet meer wenkbrauwengefrons dan anders wanneer ik mijn mond open trek, dus ik verklaarde verder. Laten we beginnen met een stratenplan. Het stratenplan vertelt je hoe je van A naar B moet. Het lijkt dus iets "voor-schrijvends" ("prescriptief") te hebben, maar als je er eens over nadenkt is het alleen maar "be-schrijvend"  ("descriptief"). Als er morgen een gebouw wordt neergehaald of een plein vol gebouwen wordt gezet, dan moeten ze het stratenplan veranderen. En niemand die op het idee komt dat gebouwen niet mogen verschijnen of verdwijnen omdat dat tegen het stratenplan is.

Welnu, dat lijkt goed op, maar contrasteert ook met, de logica. Ook de logica beschrijft voor een groot deel hoe redeneringen in elkaar zitten, tenminste, als ze correct willen zijn. Bijvoorbeeld, "er mogen geen contradicties in voorkomen". Of bijvoorbeeld, "geldige" versus "omgekeerde" implicatie. (Stel dat je de regel [indien er geldontwaarding is, dan volgt er een recessie] mag aannemen. Een voorbeeld van een geldige implicatie zou dan zijn dat als je ook werkelijk geldontwaarding ziet, je geldig mag besluiten dat er dan een recessie op komst is. Een voorbeeld van een "omgekeerde" en dus ongeldige implicatie zou ermee beginnen dat je werkelijk een recessie ziet. Daarmee kan je niet geldig als bewezen beschouwen dat er een geldontwaarding is geweest. Eerste jaar, eerste les, eerste hoofdstuk.) Het punt is, anders dan het stratenplan dat alleen maar "descriptief" is, is de logica ook "prescriptief". Logica schrijft wel degelijk voor dat je fout zit als je het in de werkelijkheid anders doet, terwijl het stratenplan, en niet de werkelijkheid, fout zit als de straten anders zijn.

Maar hoe zit het met grammatica? Veel mensen denken, dus, dat de grammatica zoals de logica is, en niet zoals het stratenplan. Dus, als je iets anders doet dan de grammatica zegt, dan denken ze dat je fout bent. Maar als je er even over nadenkt doet de grammatica niets anders dan beschrijven wat "de meerderheid" (al dan niet terecht als zodanig genoemd) doet. En dus is de grammatica in feite net zoals het stratenplan, en anders dan de logica, alleen maar beschrijvend. Het volstaat dat je een generatie wacht, of teruggaat, of een taalgroep verdeelt in dialecten, en wat "de meerderheid" doet ziet er ineens helemaal anders uit.

Maar veel mensen ziet dat zo niet. Ze vinden dat grammatica een in stenen tafelen gebeiteld voorschrift is, en ze gaan daarin soms nog veel verder dan alleen maar een mailtje sturen. Ach, ze hebben vaak inderdaad NV werk.

----------------------------
(1) waarbij de laatste letters van de laatste twee uitdrukkingen respectievelijk "bezig" en "werk" voorstellen.

3 opmerkingen:

Felix zei

Knappe post. Ik heb 'goed' aangeduid, maar dat was een vergissing.

Laat ik wat freewheelen. Wie bepaalt wat 'descriptief' en 'prescriptief' betekent? De werkelijkheid? Grammaticale regels zijn volgens mij in de werkelijkheid prescriptief. De meeste mensen, de meerderheid , gedraagt zich alsof grammaticale regels normen zijn waaraan ze zich moeten houden, willen ze niet voor dom doorgaan. Dus werken die regels prescriptief. Hoe werkelijk wil je het hebben?

Ja, ik zoek het weer veel te ver, ik weet het :-)

Felix zei

Het moet (ja, het moet) 'betekenen' zijn ipv 'betekent', en 'gedragen' ipv 'gedraagt'

Koen Robeys zei

Het is inderdaad wat "ver zoeken", maar deze keer lijkt me dat terecht. Lees: ik had er zelf ook aan zitten denken.

Het resultaat lijkt me dat je in feite ergens tussen de twee eindigt. Het is minder prescriptief dan de logica, maar het is meer dan puur descriptief. Er is namelijk nog steeds die "de meerderheid", en in die termen kan je het "prescriptief" maken. Maar het blijft ook descriptief omdat je alleen beschrijft wat de meerderheid *vandaag* zegt, en dan nog volgens één of andere contingente definitie.

Hmmmm, 't wordt wel wat vergezocht allemaal...

Overigens ben ik dik tevreden met "goed" (bovendien vraag ik me dikwijls af wie de posters zijn die scores meegeven. Meestal dacht ik dat dat andere lezers zijn dan de lezers die ook commentaar geven. Niet, blijkbaar). "Goed", volgens mij, betekent "voor dit soort posts kom ik naar dit blog". Bedankt, dus.

En nu ga ik slapen wegens moe.