Over "markten" versus "overheden"

Ineens valt me een onverwachte toepassing op van het dictum van René Girard, dat naarmate twee vijandige partijen meer op elkaar lijken, ze meer hun best doen om er verschillend uit te zien (1). De discussie over "overheden vs markten"! Hier zitten we met twee kampen van het politieke spectrum, die we "links" en "rechts" noemen, die in diverse mates van stereotypie respectievelijk al hun vertrouwen leggen in de overheden en alleen maar wantrouwen voelen voor de markten, of juist omgekeerd. Tot het punt dat het standpunt verzandt in een religieus dogma. Alle problemen - zoals bijvoorbeeld een vernietigende financiële crisis - zijn dan het gevolg van (resp.) de markten of de overheden, en vervolgens worden alle feiten en inzichten aan dat gegeven aangepast (2). De uiterlijke kenmerken van het verhaal van Girard zijn er dus, en wat me nu opviel is dat het ook op een dieper niveau waar is.

Aangezien ikzelf eerder aanleun bij het kamp waar markten één van de uitstekende ideeën van de mensheid zijn, terwijl de overheden toch wel heel veel blunders begaan - het helpt dat ik er lang zelf heb ingezeten (3) en dus heb gezien waar ik over praat - kan ik naar het verschijnsel "markt" kijken, en géén veelkoppig, grauwend en klauwend monster zien. Ik zie doodeenvoudig enorm veel mensen die zich allemaal met hun tijds- en financiëel budget de wereld in begeven, en er hun tijd gaan inwisselen tegen geld ("salaris", "rendement op investering",...) om vervolgens weer hun geld in te wisselen tegen andere dingen ("aardappelen", "koffie", "belegging",...). Als je de prijzen een beetje laat bepalen door vraag en aanbod, dan werkt dat behoorlijk goed. Maar ik weet ook: er zijn problemen mee, we maken daar momenteel een zwaar geval van mee, en tenslotte heeft links groot gelijk als ze zeggen dat lang niet iedereen er "vanzelf" toegang toe heeft.

Wat me nu zo opviel was dit. Hoe harder ik de voordelen bezing van al die mensen die hun eigen beslissingen mogen nemen om met hun tijd en hun geld te doen of niet te doen wat ze willen, hoe harder ik een soort "collectief" beschrijf. Een buitengewoon democratisch soort collectief waar iedere beslissing om iets te doen of niet te doen weer een heel kleine stem voor of tegen iets is, zonder dat er ook nog een pakket heel andere dingen aan vastzit; zoals je dat nu eenmaal met een politieke partij hebt. (Als vlugge boutade, ik zou best wel voor een paar ideeën van de VLD willen stemmen, maar als ik weer eens verhalen over de ongelofelijke ego's van de heren alfamannetjes heb gehoord stem ik toch maar weer vol weerzin op S.O.E.P. of zoiets.)

Nu kan ik me een discours van links inbeelden, waarbij er een uitgekiend democratisch proces ("verkiezing") bestaat, dat leidt tot een collectieve structuur, waarin iedereen via dat proces van stem over partij over alfamannetje of -vrouwtje tot staatsberstel deel heeft. Die structuur neemt dan beslissingen die zo goed en kwaad als het kan in het belang van de meerderheid zijn, en wordt regelmatig bijgestuurd door precies die verkiezingen... En als we nu ook nog met luciede links te maken hebben, dan weet die evengoed dat er problemen mee zijn en dat er veel mis kan gaan en ook werkelijk gaat...

En op het einde zit je aan te kijken tegen een wereld die, zeer ruwweg, opgedeeld is in twee grote (groepen) spelers, elk op hun manier een "collectief", elk met hun eigen mogelijkheden en problemen, en die bovendien zeer sterk met elkaar verstrengeld zijn. Zoals we uitgerekend in onze huidige crisis zien. Immers, nog maar pas zagen we hoe "de markten" zichzelf in een ware kamikaze de grond inboorden, en dat er quasi-unanimiteit ontstond dat de overheden dienden in te grijpen, of het probleem kon wel eens reëel worden dat de VS niet meer zouden weten hoe ze hun bevolking konden voeden (4).

Maar nog terwijl links zichzelf uitgebreid feliciteert met dit mooi doelpunt tegen "de markt" breekt de "Griekse" crisis uit (aanhalingstekens omdat niemand zich illusies moet maken dat de meeste anderen het zoveel beter deden; alleen komt het minder nadrukkelijk in het nieuws) en nu blijkt ineens dat het toch niet zomaar "de schuld van de speculanten" is. Op een bepaald moment, zo ontdekken sommigen als een nogal plotse koude douche (jaja, ik geef het toe, het is zelfs juist mijn punt: een koude douche zoals die waaronder wij marktaanhangers plots wakker werden) , willen allerlei brave beleggers, zoals u en ik, of oerdegelijke pensioen- en andere beleggingsfondsen, niet langer de obligaties van de één of andere overheid kopen. Ze willen niet meer, want die overheid voert nu eenmaal al zolang een beleid van fictieve cijfers en hopeloos overschatte prognoses dat de vraag in het spel komt of die al die obligaties ooit nog wel zal kunnen terugbetalen.

En van het ene moment op het andere is het niet "de schuld van de speculanten", omdat zelfs de zwaarste schommeling van de "CDS" (5) prijzen niets anders is dan de weerspiegeling van het feit dat ook jij niet bereid bent je spaargeld in de obligaties van die overheid te steken. Daar kan geen enkele toverformule ("overheid", "staat", "solidariteit",...) op dat moment nog iets aan veranderen; dat is doodeenvoudig de collectieve beslissing van al die spaarders en beleggers, van het meest agressieve hedgefonds tot en met de meest conservatieve spaarder. Met andere woorden: van "de markt". Of hoe de twee "tegengestelde" kampen zowel in hun oorsprong als in hun optreden veel meer overeenkomsten vertonen dan hun respectievelijke voorvechters zich graag inbeelden...

Intussen krijgt de zeer donkere wolk van deze zware crisis misschien toch nog een zilveren randje. Als er ineens een dosis realiteitszin, zowel bij "de markten" als bij "de overheden" ontstaat, dan bestaat er een serieuze kans dat "we" hier nog versterkt uitkomen ook. Ik geef toe, de wereldeconomie moet wel nog het jongste rondje koortsaanvallen overleven. Maar ik heb ook al eerder gezegd: die wereldeconomie blijkt veel meer weerstand te hebben dan ik ooit voor mogelijk had gehouden... (6)

--------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/03/300-de-perzen-zijn-boos.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/08/de-baarmoederstrategie.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/02/complexe-wetenschappen-en-politieke.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/11/ik-blaas-de-aftocht.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/07/remember-een-inktzwart-scenario.html
(5) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/02/credit-default-swaps.html
(6) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/05/de-kracht-van-de-wereldeconomie.html

Het kan alleen met een overheidsbedrijf...

Vrijdag, 4 juni 2,010; de Hoveniersstraat in Mechelen, om ongeveer 08.10 uur. Wij hebben een Probleem (hoofdletter omdat, pakweg, de honger in de wereld er in het niets bij bij verzinkt) en dus rijdt heel de familie op een uur dat ik normaal op het werk aankom door een klein éénrichting straatje in Mechelen.

"Ai" zegt mijn vrouw, aan het stuur, "ik vrees dat er daar één het verkeer blokkeert". Inderdaad: midden op de weg staat een knalrood autootje stil. Soms zijn daar goede redenen voor, maar in dit geval...? Letterlijk naast hem is gewoon een ruime parkeerplaats; het was niet meer dan een kwestie van een kleine zwenking en de weg is vrij.

Ik stap uit. Ooit heb ik iemand gekend die enorm goed was in dit soort dingen. Aanstekelijke glimlach, rustige aanpak, je kent dat. Als je mij kent, of als je intuïtie je vertelt dat ikzelf daar, uimmm, "iets minder goed" in ben, dan heeft je intuïtie gelijk. Maar anderzijds ken ik mezelf ook al wel een beetje, dus er was weliswaar géén aanstekelijke glimlach, maar er was wel een rustige aanpak. De zin die ik uitsprak had zo weinig bijzonders dat ik het al niet meer letterlijk weet. Dus wel "het is mogelijk de straat te deblokkeren", maar geen enkel agressief woord of gebaar. Hints dat ik diep onder de indruk was over het briljant manoeuvre zullen er, inderdaad, niet bij geweest zijn.

"Zit 'ns niet te zagen, vent" spreekt de chauffeur van de auto me toe met een boos gezicht en een agressief starende blik.

Enzovoort. Het zegt iets over de snelle afwikkeling dat mijn vrouw zelfs verbaasd was toen ik haar vertelde dat de conversatie zo gelopen was. Op het niveau van twee keffertjes die vechtend over straat rolden was alles in orde: het andere keffertje stapte heel snel in zijn auto en verdween: dus "het voelde goed". Maar het verstand zegt me dat hij het gewoon druk had en het de moeite niet vond om er een punt van te maken: het had heel anders kunnen gaan.

Hoe dan ook, "het voelde goed" en dus kon ik er hoogstens een beetje hoofdschuddend aan zitten terugdenken. Maar wat me enorm opviel is dat op het rode autootje met grote letters "www.depost.be" stond. Ik huiver bij de gedachte dat ik met een auto in de kleuren en het logo van de bank waar ik werk zonder enige reden het verkeer van een straat zou blokkeren. Ik huiver pas echt bij de gedachte dat ik iemand die me daar op, gegeven de omstandigheden, best nog redelijke toon over aanspreekt, zo zou afblaffen. Maar als je voor de Post werkt, dan zal dat allemaal wel kunnen, denk ik te kunnen afleiden?

En dus, wéér een neo-liberaal vooroordeel bevestigd. Als je graag hebt dat de mensen elkaar een beetje normaal aanspreken, zet ze dan in een positie waarin de tegenpartij schouderophalend een andere bank kan kiezen...

De grensverleggende psychologie

"Weet je het heel zeker van die kleinst mogelijke afstand" (1) vroeg een collega me op een quasi korzelige toon. "Weet je wat? Je mag mij je kortst mogelijke afstand opgeven, en dan deel ik die gewoon door twee."

Punt. Tja, wat kan een mens daarop zeggen? Als ik nu beweerd had dat er een grootste getal bestond, zodat je ook niet meer kan delen voorbij dat getal, dan zou hij natuurlijk wel gelijk hebben. Maar ik beweer alleen dat er wellicht een punt komt waarop er geen fysische realiteiten meer bestaan die beantwoorden aan onze mathematische resultaten; een beetje zoals er in de realiteit nu eenmaal ook geen perfecte cirkels bestaan. Met andere woorden, we beginnen met de erkenning dat er voorbij het punt dat wij met onze huidige middelen nog kunnen waarnemen wel nog realiteiten bestaan, en we vervolgen met de vaststelling dat er met onze huidige theorieën ook nog grenzen bestaan aan die momenteel onwaarneembare realiteit.

Op dat punt ontdek ik dat ik eigenlijk niet goed weet waarom er volgens onze theorieën een kleinst mogelijke afstand moet zijn. Ik kan me wel iets voorstellen bij de vraag waarom dat bij de grootst mogelijke afstand zo is. Je neemt aan dat de lichtsnelheid een fysieke bovengrens is voor snelheden in ons universum ("volgens onze huidige theorieën"); je rekent de tijd uit die verlopen is sinds de Big Bang ("volgens onze huidige theorieën"), je vermenigvuldigt die tijd met de lichtsnelheid... en alles wat zich heeft afgespeeld op een afstand groter dan het resultaat heeft nog niet voldoende tijd gehad om informatie tot bij ons te sturen. Dus er kunnen best massa's dingen gebeurd zijn, maar ("volgens onze huidige theorieën") die gebeurtenissen zijn voor ons zelfs theoretisch onwaarneembaar.

Maar zo waterdicht kan ik het voor de kleinst mogelijke afstand niet navertellen: ik weet het gewoon niet. Ik kan me er wel enkele dingen bij voorstellen. Bijvoorbeeld "weet" ik dat licht, waarmee we tenslotte al onze waarnemingen doen, op zeer kleine schalen zelf met de waargenomen realiteit interfereert. Dus beïnvloeden onze waarnemingen op die schaal de realiteit. Dus kunnen we niet meer weten wat die realiteit zou zijn indien we geen waarnemingen hadden gedaan. Maar als ik het tenminste goed begrijp doet dat zich al voor op schalen die 18 ordes van grootte groter dan de kleinst mogelijke afstand zijn, dus meer dan een analogie heb ik blijkbaar niet. Ik weet het niet.

Intussen zegt deze discussie iets over de menselijke psychologie. Het verhaal van de vele, vele verschillende ordes van grootte waarop we dingen zien gebeuren die met heel andere ordes van grootte interageren heeft iets extreem uitdagends. Enorm veel stof tot nadenken voor filosofen die zich bezig houden met de vraag "waarom is er iets en niet veeleer niets?". Dus je zet netjes de stukken uit, je bakent je theoretische en praktische grenzen af, en je bent klaar om nader in te gaan op dat geweldige panorama dat je net voor je ogen hebt laten openrollen, en...

Je krijgt een controverse over uitgerekend die grenzen op je dak!

Begrijp me niet verkeerd: ik denk dat dat iets heel goeds zegt over de menselijke psychologie. De grensverleggende mentaliteit; de neiging om juist daar te gaan kijken waar je denkt dat je eigenlijk niet kan gaan kijken, dat zal wel een groot deel van de reden zijn waarom we niet langer een aap in de bomen zijn. Desondanks kunnen we veel méér interessante dingen zeggen over het landschap dat we wel kunnen "zien". Daar heb ik het binnenkort ook nog wel eens over.

------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/05/de-theoretisch-kleinst-en-grootst_31.html

De nieuwe "Gapminder" site

"Gapminder" is een site waar je voor een hele reeks - vaak economische - indicators historische gegevens kan vinden. Dus als je wil weten hoe het met, pakweg, de bevolkingsexplosie gesteld is: ga naar Gapminder, zorg dat je wat leert spelen met het systeem dat zo simpel is dat ook ik er wijs uit raak, en je zal doodeenvoudig zien wat je wil zien, in een fraaie grafiek, per land, per continent, je zegt het maar:

http://www.gapminder.org/

Tussen de rubrieken met uitleg, commentaar en allerlei didactische gegevens moet je de rubriek "Gapminder World" hebben. Laat rustig het systeem opladen en je kan beginnen. De grafiek die je standaard te zien krijgt is een verband tussen inkomen per hoofd en levensverwachting bij geboren. Denk vooral niet dat het een trivialiteit is wanneer ik zeg dat je een vrij mooi verband ziet: als de mensen meer inkomen hebben leven ze aanzienlijk langer (1). Als je in discussies over "de armoede is de schuld van het kapitalisme" wijst op de enorm gestegen welvaart, dan krijg je heel veel tegenwerpingen - want anders gaat immers heel het dogma voor de bijl. Zo is er onder andere "jamaar, de mensen zijn niet gelukkiger" (maar éérst beweerden ze dat ze armer waren), alsook dat een hoger inkomen niet noodzakelijk goed verdeeld werd (kijk zelf) en zelfs heb ik er één zien beweren dat langer leven slecht was omdat de mensen dan vaker ziek werden.

Intussen is de site weer vernieuwd en aangevuld. Sommige indicatoren gaan nu al terug tot het jaar 1,800 AD. En nu staan er enkele "voorbeeldgrafieken" op de site, en daarvan wil er één als, inderdaad, voorbeeld, nemen. Ga dus naar "Gapminder World", kies links "browse example graphs" en haal uit het menu "200 years that changed the world".

De grafiek laat het jaar 1,800 zien, met een hoop landen (grootte van het punt in proportie tot hun bevolking, en kleur in verband met het werelddeel) die allemaal een laag inkomen èn een lage levensverwachting hebben. Ook het Westen, dus. Nu klik je op het pijltje met "play" (onder de X-as, en je ziet de toestand jaar na jaar evolueren. In 1,900 zie je dat de Westerse landen al een hoop naar rechts (hoger inkomen) èn omhoog (hogere levensverwachting) zijn geschoven. In 1,950 begint de beweging echt globaal op gang te komen, en vanaf dan wordt het gewoon mooi: hoe zou je het zoiets kunnen noemen - "algemene mobilisatie"? "Het Ontwaken van de Mensheid"?

Ik zal maar volstaan met de commentaar van de site zelf:

"200 years ago, all countries were poor and life expectancy was less than 40 years.

In the 1800s, health only improved in a few countries, but today no country have less than 40 years in life expectancy. "

Ziedaar. In 1,800 waren er op onze planeet nauwelijks, zeg maar geen, landen waar de levensverwachting (bij geboorte) boven de 40 lag. In 2,000 zijn er op onze planeet nauwelijks, zeg maar geen, landen waar de levensverwachting onder de 40 ligt. Ik heb vaak gemerkt dat het voor de "het is de schuld van het kapitalisme" club volstaat om te wijzen op één of andere ramp (Bhopal! De coltanmijnen!) om te zeggen dat daarmee de schuld van "het kapitalisme" bewezen is. Wedden, wedden dat daar geen spoor meer van zal terug te vinden zijn als cijfers die voor iedereen toepasselijk zijn (en dus niet alleen voor enkele zorgvuldig geselecteerde rampen) een heel ander beeld laten zien?

Wedden?

---------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/03/stijgende-levensverwachting-maar-is-het.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/05/de-koek-vergroten-of-verdelen.html