Enkele blogs (1) wijden aandacht aan een proefschrift over creationisten, die zich tegen de evolutietheorie afzetten omdat “de mens geen resultaat van toeval kan zijn”. En ik denk dat veel aanhangers van de evolutietheorie in dat onderwerp een fout maken.
De fout gaat als volgt. Ze zien dat de creationisten zich verzetten tegen “toeval”; zij verzetten zich tegen de creationisten, ergo, ze verdedigen de rol van toeval in de evolutietheorie. Terwijl ik denk dat we de creationisten voor één keer groot gelijk moeten geven. Neen, het is inderdaad geen kwestie van toeval! Het enige wat we van de creationisten nog te weten moeten komen is wààr ze in Gods naam in de theorie zien staan dat het wel een kwestie van toeval is.
Kijk, we weten, omdat Darwin het ons zegt, en omdat reeksen boeken het ons sindsdien hebben herhaald (2), dat het mechanisme waarmee evolutie zich afspeelt “natuurlijke selectie” (3) is. Als we dus beweren dat evolutie een kwestie van “blind toeval” is, dan moeten we kunnen zeggen hoe het mechanisme van “natuurlijke selectie” zijn bestaan aan dat toeval te danken heeft. Maar we weten ook (omdat Darwin en de rest het ons verteld hebben) wat het mechanisme precies zegt: individuen verschillen van elkaar inzake kenmerken; die verschillen zijn (deels) erfelijk; en individuen hebben ook niet allemaal evenveel nakomelingen. Bijgevolg, kenmerken die tegelijk erfelijk zijn, èn een gunstig effect hebben op aantallen nakomelingen zullen met het verstrijken van de generaties meer voorkomen in de populatie. Waar zit nu het toeval?
Het zit in elk geval niet in de “erfelijkheid”. Dat is namelijk een welbekend biochemisch proces. We weten heel precies hoe het doorgeven van genetische informatie en het delen van cellen en het daarmee opbouwen van nieuwe individuen werkt. En als je het kan beschrijven in termen van oorzaak en gevolg, dan is het natuurlijk geen kwestie van toeval meer.
We komen er het dichtst bij wanneer we naar het element “variatie” (individuen verschillen van elkaar) kijken. We weten namelijk niet wat de preciese oorzaak van variatie is. Waarom precies zijn de waarden van kenmerken verschillend tussen individuen en niet perfect gelijk? Is dat een metafysische eigenschap van het universum? Komt het door kosmische straling? Heeft God alle oganismen molecuul per molecuul zo in elkaar gestikt? We weten het niet. We weten wel dat, voor zover we kunnen zien, die variatie willekeurig verdeeld is. Die onwetendheid, en dat klaarblijkelijk willekeurig optreden, noemen we “toeval” – maar daarmee heeft “toeval” nog geen enkele oorzakelijke kracht in de theorie. Zoals je heel gemakkelijk kan zien: als het in werkelijkheid helemaal geen toeval is, maar (bijvoorbeeld) wel een gedetermineerd proces, dan nog doet variatie zich voor zoals het zich voordoet, en dan zou daarop selectie op precies dezelfde manier ingrijpen
Selectie is immers het feit dat verschillende individuen verschillende aantallen nakomelingen hebben. Maar dat is in eerste instantie helemaal geen toeval, wel integendeel. Het zijn juist de gunstige kenmerken die tot de meeste nakomelingen leiden: dus dat is geen toeval, maar wel een causaal beredeneerbaar proces. En verder gebeurt dat op basis van “waarschijnlijkheid”. Maar ook dat is helemaal geen “toeval”, maar juist integendeel. Het is helemaal niet zeker dat het konijn met de beste ogen ook het langst leeft en dus het meeste nakomelingen krijgt: het dier kan wel door de bliksem getroffen worden. Maar dan nog zijn er andere konijnen die ook heel goede ogen hebben, en die hebben als groep wel degelijk de meeste nakomelingen.
Sterker nog, stel dat het niet zo was (dat individuen met kenmerken die een gunstig effect hebben op de kans op nakomelingen ook werkelijk meer nakomelingen hebben); zou dat niet pas een hoop toeval zijn? Kan je je inbeelden dat juist de konijnen met de beste ogen de hele tijd door de bliksem worden getroffen, telkens weer, generatie na generatie, zodat betere ogen niet geleidelijk meer in de populatie kunnen voorkomen? Wat zou een mens dààr anders uit kunnen concluderen dan dat er een hogere macht (!!) aan het werk moet zijn, die telkens weer de waarschijnlijkheid doorkruist met onwaarschijnlijke gebeurtenissen – zodat zelfs op de langere duur wat "waarschijnlijk" is niet "reëel" wordt?
Maar daarmee zijn we er natuurlijk wel. De evolutietheorie, met zijn mechanisme van “natuurlijke selectie” doet helemaal geen beroep op “toeval”. Als het op “selectie” aankomt is het ronduit integendeel. En als het op variatie aankomt, dan zie je dat het er niet toe doet. Of variatie nu het resultaat van een gedetermineerd proces is, of puur toeval, of omdat God elk moment molecuul per molecuul de wereld in mekaar stikt, het maakt allemaal geen enkel verschil uit: het mechanisme gaat op precies dezelfde manier zijn gang. En als het mechanisme zijn gang gaat in een wereld die van toeval aan mekaar hangt, en op precies dezelfde manier in een gedetermineerde wereld, en zelfs in een door God in elkaar gestikte wereld – hoe kan je dan beweren dat de theorie een kwestie is van toeval?
Volgens mij kan je dat dan ook van geen kanten beweren, en dus hebben de creationisten gelijk! De ontwikkeling van het leven is geen kwestie van toeval! De creationisten en de wetenschap zijn het er dan ook roerend over eens dat er een veel betere verklaring nodig is. Zeker, op dat punt aangekomen scheiden zich alsnog de wegen. Maar over hoe die verklaringen dan precies verschillen kan ik al verwijzen naar een eerdere post van me (4).
----------------------------------------------------------
(1) http://evolutie.blog.com/2362071/
EN http://koan.filosofie.be/index.php?/archives/879-Toeval-obsessief-afwijzen.html
(2) Darwin, The Origin of Species (1859), hoofdstuk IV.
EN Gould, Life's Grandeur, The Spread of Excellence from Plato to Darwin (1997), hoofdstuk 12
EN Williams, plan & Purpose in Nature (1996), hoofdstuk 2
EN Wright, The Moral Animal, The new Science of Evolutionary Psychology (1994), hoofdstuk 1.
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/05/nogmaals-natuurlijke-selectie.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/07/het-falen-van-de-hogere-machten.html
6 opmerkingen:
Toeval is een term die context gevoelig is. Stel ik ga naar de speeltuin met een stel knikkers op zak. In de speeltuin aangkomen loop ik naar de glijbaan, klim naar boven en laat een na een de knikkers naar beneden rollen. Is de plaats waar de knikkers nu terchtgekomen zijn nu toeval of niet. Het antwoord op die vraag hangt af van wat je als referentie gebruikt. Als je de hele speeltuin bekijkt is het antwoord nee, alle knikkers liggen duidelijk bij elkaar aan de voet van de glijbaan en niet over de hele speeltuin verspreid, dat kan geen toeval zijn. Langs de andere kant als je enkel de kwart vierkante meter beschouwd aan de voet van de glijbaan dan zijn de knikkers weldegelijk over heel die oppervlakte min of meer willekeurig verspreid en is de plaats waar de knikker binnen die oppervlakte terechtkomt weldegelijk toeval.
Op de zelfde manier zijn er in de evolutie verschillende contexten. Een eenvoudig simulatieprogramma kan al laten zien dat zelfs gunstige mutaties zich zelden over de populatie verspreiden. Het is pas als je het op langere termijn bekijkt dat je kan stellen dat het onvermijdelijk is dat sommige gunstige mutaties zich wel over de hele populatie zullen verspreiden.
Ik denk dat dat zeer juist is, maar ook op die vierkante meter denk ik dat ik mijn punt kan maken.
Immers, de variatie van de knikkers staat voor de variatie van de kenmerken. Laat ze "willekeurig" zijn, en "daarom" "toevallig": uitstekend, natuurlijke selectie gaat aan het werk op basis van een patroon dat "toevallig" is.
Maar stel dat die willekeur alleen maar *schijnbaar* toevallig was, en dat mits initiële posities en de rest (inclusief de windsnelheid), de eindpositie van de knikkers wel degelijk uitrekenbaar was? Dan zou hun positie *ook op die vierkante meter* geen toeval zijn.
Voor de knikkers is dat het einde van de redenering. Voor natuurlijke selectie niet. Stel dat de variatie molecuul per molecuul verklaarbaar was in termen van (bijvoorbeeld) het effect van kosmische stralen, vertaald in copiëerfouten. Dan is de verdeling van de kenmerken niet langer toeval, maar resultaat van een causaal proces - *zelfs* als we dat proces niet zien of kennen.
Maar het *patroon* van de variatie is *onafhankelijk* van de *oorzaak* (toeval? kosmische straling? God?) ervan. Dus of die oorzaak van variatie nu toeval is of niet, natuurlijke selectie zal op dat patroon *desondanks* zijn gang gaan. En daarom (zegt mijn opinie) is het proces *onafhankelijk* van toeval. Het zou werken indien de wereld toevallig gevariëerd in elkaar zat, maar het zou ook werken, op precies dezelfde manier, als de wereld om gedetermineerde redenen gevariëerd in elkaar zat.
Ik begrijp waar je naartoe wil maar ik zie toeval en gedetermineerd niet zo direct als elkaars tegengestelde.
Nemen we een eenvoudig gezelschapspel uit de kast. Eén dat volledig bepaald wordt door de worpen van dobbelstenen. Wie wint hangt dus zuiver af van het toeval. Nu vragen we aan een vrijwilliger om met een dobbelsteen te gooien en de resultaten te noteren in een lijstje. Hij moet voldoende resultaten noteren om het bovengenoemde spelletje mee uit te kunnen spelen. Nu de volgende keer als het spel gespeeld wordt, gebruik je geen dobbelsteen maar de resultaten van die lijst. Elke keer als je normaal met de dobbelsteen zou gooien neem je het volgende resultaat op de lijst. Het spel is daarmee gedetermineerd en wie zal winnen staat al op voorhand vast maar toch heb ik er geen probleem mee om te stellen dat ook hier de winnaar zuiver door het toeval bepaald wordt.
Ik denk dat ik hier juist over een ander begrip van "gedetermineerdheid" praat.
Steeds voor mijn analogie met "natuurlijke selectie"; het *lijkt* zo dat de dobbelstenen een serie toevallige cijfers neerzetten. Maar als het zo is dat (zonder dat wij dat weten) een niet-toevallig proces die reeks cijfers produceert, zou het resultaat van het spel nog steeds precies hetzelfde zijn.
Dus als die resultaten tot stand komen los van de vraag of het onderliggend proces "toeval" is of niet - hoe kunnen (in het onderwerp) de creationisten dan beweren dat het een toevalsproces is? Hoogstens kunnen ze zeggen dat we het *verschil* met een toevalsproces niet kunnen zien. (Maar tja, hun God kunnen we ook nooit zien, dus waarom zou dàt nu ineens een probleem zijn? :-)
Ik wil me niet echt mengen in de discussie tussen 'toeval' en 'gedetermineerd'.
Ik wil wel even opmerken dat m.i. toeval wel een rol speelt, ook in evolutieleer. Want het is misschien wel geen toeval dat de konijntjes met de betere oogjes de overhand halen, maar het is misschien wel toeval dat de kosmische straling betere oogjes geproduceerd heeft, en geen betere oortjes, die de overhand zouden halen. Had de grote meteoriet niet op de aarde nedergedaald, dan zouden de dino's niet (zo snel) uitgestorven geweest zijn, en zouden de zoogdieren misschien niet de kans gehad hebben om de overheersende soort te worden, en zouden we - als er al intelligentie zou ontstaan zijn - er misschien er geschubd en eierbroedend bijlopen.
Waarmee ik wil zeggen : geef een gelijke aarde met dezelfde startomstandigheden (maar niet het lijstje van worpen van Axxyanus, maar telkens een nieuwe worp), en evolutie zal haar werk doen, maar waarschijnlijk niet opnieuw tot ons menselijk ras leiden, net zoals het spel, ondanks dezelfde omstandigheden en spelers, en andere winnaar kan hebben....
Koen, het is niet omdat je het mechanisme deterministisch kan beschrijven, dat toeval geen rol speelt. De 'input' van het mechanisme van evolutie lijkt wel degelijk op toeval gebaseerd te zijn en dan nog over een heel lange periode. Je kan die toevallige input wel vervangen door acties van God, maar die verklaring voegt niets toe.
Overigens wacht ik met veel interesse op delen 2 en 3 van de samenvatting van Marinus de Baar op Gert Korthofs blog.
Een reactie posten