Iets over "financiële derivaten"

De kranten staan vol analyses en raadgevingen over hoe het nu verder moet, tijdens en na een heel zware financiële crisis. Zelfs de bedenkingen van enkele van de scherpste geesten - en er zijn een paar héél scherpe geesten actief in het onderwerp - beginnen wat onder de inflatie aan ideeën te lijden. In feite is er niemand die een goed beeld van wat er aan de hand is, en zo dreigen ze allemaal een beetje door elkaar te kakelen.

Om maar te zwijgen van wat je allemaal op het internet te zien krijgt! Elke "Pol en Klein Peerke" die nooit binnen een straal van tien kilometer in de buurt van een derivaat is geweest stelt nu voor om maar ineens de handel in derivaten te verbieden. Dat heb ik met eigen ogen op een forum zien voorgesteld worden, uit een bron die we maar met de mantel der liefde zullen bedekken: ik ben er altijd dol op als ik mensen, uit vrees dat er wel eens overheidsoptreden kon nodig zijn, zie voorstellen dat de overheid optreedt om het risicogedrag te verbieden. Dus je begrijpt: als iemand toch denkt het copyright te moeten opeisen, dan kan hij zijn zin krijgen!

Maar misschien is het handig als we zouden weten wat dat eigenlijk is, een "financiëel derivaat"? Neem een wereld met wisselkoersen bepaald door vraag en aanbod, rentevoeten bepaald door de centrale banken, en individuen die vrij mogen beslissen te kopen, te verkopen, of niets te doen. Kortom: de wereld van onze eigen economie.

En beeld je nu in dat er een bekende munt is die we met USD zullen aanduiden, en een minder bekende munt die we van "bananen munt" zullen afkorten in BAM. De monetaire autoriteiten van de BAM vinden het wel handig dat één USD gelijk is aan één BAM, en dus koppelen ze de BAM aan de USD, zodat USD/BAM = 1.0000. Voor de rest is de rente in USD 4%, en de rente in BAM is 10%; dat gaat zo in bananenmunten.

Eén van die genieën in de wisselmarkten zoals je die in iedere familie vindt stelt je nu voor je spaargeld te beleggen in BAM, zodat je 10% zal verdienen. Wat nu onmiddellijk in u moet opkomen is de vraag: waarom betaalt de BAM 10%? Dat zal toch niet zijn omdat ze zo graag veel betalen? Dat suggereert toch dat er een reden is die maakt dat de autoriteiten van de USD kunnen ontlenen aan 4%, terwijl die van de BAM er zomaar 6% bij moeten leggen?

Ik zou u niet willen verplichten een euro te betalen voor iedereen die ik kan aanwijzen in wie dat niet onmiddellijk opkomt (met alle betreurenswaardige gevolgen vandien), maar soit. De lezer ziet onmiddellijk in dat het idee wel riskant moet zijn, en wijst het aanbod af. "Maar!" zegt ons financiëel genie. "Grote vondst!" Je kan natuurlijk altijd je BAM, inclusief de tien percent rente binnen een jaar weer verkopen! En dat is ook zo, maar de vraag is: aan welke prijs?

Als je gewoon moet wachten tot het jaar voorbij is, is de kans reëel dat je er intussen niet langer één dollar per BAM voor zal krijgen: dat is nu juist de reden waarom ze er tien percent in betalen, of wat had je nu gedacht? Maar hoe zit het als je vandaag met iemand afspreekt hoeveel USD die je volgend jaar voor je BAM zal betalen?

Om een beetje te begrijpen hoe dat zit moet je je even inbeelden dat je iemand vindt die verklaart dat hij je binnen een jaar gewoon voor elke BAM een dollar zal geven. In dat geval moet je subiet, onmiddellijk en sito presto het volgende doen. Je ontleent elke dollar die je maar kan vinden aan 4%, je koopt er BAM mee die je belegt aan 10%, je verkoopt binnen een jaar de 1.10 BAM die je zo per BAM hebt gegeneerd tegen 1.10 USD aan die tegenpartij die je die koers vandaag belooft (ik neem even aan dat er geen zorgen zijn over de betrouwbaarheid van die tegenpartij) en...

Je hebt zes percent verdient zonder enig risico!

En dus zal je het opnieuw doen, en opnieuw, en nog een keer... Voor steeds grotere bedragen (want je verdient ook voortdurend grotere bedragen), zonder ophouden tot in de eeuwen der eeuwen. Maar wat is het effect op je tegenpartij? Wel, die loopt almaar grotere verbintenissen op om volgend jaar USD te leveren ("zonder ophouden tot in de eeuwen der eeuwen"). Het is puur de wet van vraag en aanbod die zal maken dat hij beseft: als iemand bij mij zoveel (toekomstige) dollars komt kopen, dan moet ik die dollars duurder beginnen verkopen.

Maar zolang hij die dollars geen zes percent duurder verkoopt ontleen jij nog altijd zes percent goedkoper dan je belegt zodat je nog een verschil overhoudt, en dus blijf je je operatie volhouden. En je stopt niet tot het punt bereikt is waar je de USD terugkoopt, niet tegen 1.0000 BAM per USD, maar tegen 1.0600 BAM per USD. Alleen dan (de sceptische kenner zal wel willen geloven dat ik ongeveer weet waarover ik praat als ik opmerk met opzet abstractie te maken van dingen als "NPV" of ook getallen als "365" en "360" laat vallen) gaat de winst van het goedkoop ontlenen op aan het duurder terugkopen van de USD.

Elke tegenpartij die jou (met deze interestvoeten) niet aan 1.0600 BAM/USD (maar wel lager) de USD terugverkoopt is je gewoon gratis geld aan het geven, met andere woorden, verlies aan het maken. Je kan er donder op zeggen dat niemand dat zal willen doen. Je kan er donder op zeggen dat de prijs van de USD/BAM op één jaar gelijk zal zijn aan 1.0600.

Is dit te moeilijk? Te complex, Chinees, voer voor ingewijden en experten? Ik hoop van niet, want wie dit kan begrijpen heeft meteen zojuist zijn eerste derivaat uitgerekend! Het punt is, de prijs van een vandaag af te spreken, maar in de toekomst af te wikkelen wisseltransactie kan loepzuiver, 100% en mathematisch afgeleid worden uit het prijsniveau van vandaag plus het renteverschil van de twee betrokken munten voor die periode. Omdat de prijs van die transactie mathematisch kan afgeleid worden uit bekende andere parameters noemen we het een "afgeleid product", of ook een "derivaat".

Laat me raden. De lezer die nog niet wist wat dat eigenlijk betekent, een "financiëel derivaat", maar het nu wel weet, die kan niet zo meteen een goede reden bedenken om dit maar te verbieden? Waar zit het misdrijf? Moeten we misschien ook ineens de wiskunde afschaffen? Of is het alleen toegelaten te beseffen dat de waarde van de transactie op een gegeven datum een bepaald niveau is, zonder er naar te handelen? En als iemand nu werkelijk een bona fide schuldvordering in BAM bezit, vervaldag één jaar: moet die dan maar gelaten afwachten en hopen dat de BAM niet devalueert? Moet de overheid zich terug gaan bemoeien met wie welke financiële risico's mag, of niet mag, of moet lopen?

Oh, het zal allemaal wel goed bedoeld geweest zijn, hoor. Maar eerlijk gezegd...