Liquiditeit, Solvabiliteit, Rendabiliteit... en héél veel "Leverage".

Laten we wat voortbouwen op enkele eerdere ideeën over de bankencrisis. "Leverage" betekende dat je je rendement op een eigen vermogen verhoogde door nog meer geld te ontlenen en mee in te zetten (1). Bijvoorbeeld, je hebt 10 en je gaat aan het werk in de markt van de woningkredieten, en die betalen 4%. Zoals uitgelegd in de post onder (2) is de "boekhouding" een systeem dat aan de linkerkant van een blad papier zegt wat de onderneming met haar geld doet. Dus schrijven we links op ons blad: "hypothecaire kredieten: 10". De rechterkant zegt waar dat geld vandaan komt, en dus schrijven we daar: "eigen vermogen: 10". Het totaal van de twee kanten is gelijk, en als dit systeem ook wel eens "de balans" wordt genoemd, dan is dat niet toevallig.

Daarna ontlenen we dus nog een extra 10 en neem aan dat we daarop een rente van 3% betalen. Aangezien we daarmee weten waar die 10 vandaan komt is dat iets voor de rechterkant van onze balans: "lening: 10". En waar gaat het geld dat we net hebben ontleend naartoe? We geven weer een woningkrediet van tien, en dus schrijven we nu links op ons blad: "hypothecaire kredieten: 20". De linkerkant van onze balans (20) blijft gelijk aan het totaal van de rechterkant (10 plus 10).

De typische manier waarop een bank die extra 10 ontleent is via spaarboekjes (de rechterkant van de balans wordt dus "spaarboekjes: 10" ipv "lening: 10"). En wat je nu moet zien is dat geld dat op spaarboekjes staat vaak wordt opgevraagd voor het geld dat de bank in het woningkrediet heeft gestopt terug komt. Dus, in de balans hierboven: "problema, problema"! Waarmee ga je de spaarders terugbetalen als al je geld in langlopende kredieten zit? Dat problema heet liquiditeit. Je activa (de elementen aan de linkerkant van je balans, waar je geld naartoe is gegaan) kunnen zo gezond zijn als een vis, maar als je onmiddellijke betalingen te doen hebt zonder dat je cashmiddelen hebt, dan heb je een probleem.

De wet van de grote getallen helpt dat probleem oplossen. Lange ervaring toont ook dat het aantal spaarders dat geld komt opvragen ruwweg in evenwicht wordt gehouden door nieuwe spaarders die geld komen storten. Zo functioneert een bank in zijn meest "klassieke" vorm ("we moeten terug naar het bankieren van vroeger!"): aan de linkerkant staan relatief vaste activa, die gefinancierd worden door de zichzelf voortdurend aflossende korte termijn leningen van de rechterkant. En dat is ook de reden waarom de bank aan die linkerkant meer (4%) kan verdienen dan ze aan de rechterkant (3%) moet betalen. Kleinere, kortlopende spaartegoeden worden omgezet in grotere langlopende investeringen, en het verschil tussen de waarde van het eerste en het tweede (in mijn voorbeeld: 1%) is de marge waarmee de salarissen, de energierekeningen, de computers, het onderhoud, de belastingen en vele andere mee worden betaald.

Je ziet dat het liquiditeitsprobleem wordt veroorzaakt omdat er leverage in het spel is. Als de bank geen schulden had was er ook nooit de vraag wanneer ze die terug moet betalen. Maar anderzijds waren er dan twee heel belangrijke dingen ook niet. Ten eerste was er dan geen mechanisme om vele kortlopende kleine spaaroverschotjes om te zetten naar langlopende financiële middelen voor investeringen. En ten tweede was er geen manier voor al die spaarders om hun spaaroverschotten ergens anders in te parkeren dan in een kous of een matras, en dus om er rente op te verdienen.

Een tweede potentiëel probleem (behalve dat spaarders wel eens geld opvragen) is dat kredieten af en toe niet terugbetaald worden, bijvoorbeeld omdat de ontlener dat niet kan. In mijn balans hierboven mogen er voor 10 kredieten verloren gaan, en nog altijd zal er genoeg overblijven om uiteindelijk de spaarders uit te betalen. Immers, de eerste verliezen gaan af van het "eigen vermogen", en pas wanneer dat eigen vermogen op is en er minder activa overblijven dan er schulden zijn komt het spaargeld in gevaar. Dat onderwerp heet solvabiliteit. Het is de mate waarin de activa (de rechterkant van de balans) een overschot vertonen tegenover de schulden (de linkerkant zonder eigen vermogen). Het gaat niet over de vraag wanneer die middelen vrijkomen om de schulden te betalen (dat is "liquiditeit"), maar wel over de vraag of die middelen er wel zijn.

Dus is het "eigen vermogen", bezien vanuit het standpunt van de spaarders de eerste buffer om hun risico op te vangen dat de bank niet meer terugbetaalt. Want dat is de manier waarop het werkt: zolang er eigen vermogen is, is het dat - en dus de aandeelhouder - die de (eerste) schokken opvangt. Waarmee je de vraag krijgt waarom iemand in een bank "eigen vermogen" zou pompen, gegeven dat hij er ook de eerste schokken mee moet opvangen. Het antwoord daarop is rendabiliteit. Zolang er geen of weinig schokken zijn en de inkomsten van al die kredieten de kosten van al die spaarboekjes overtreffen blijft er nog een rendement over om bij het rendement op het eigen vermogen te tellen: dat was die één percent die we bovenop de vier percent konden tellen die het eigen vermogen al "vanzelf" verdiende. De aandeelhouders die bereid zijn de schokken op te vangen doen dat omdat ze hopen dat hun kapitaal helemaal geen schokken zal moeten opvangen, maar integendeel een extra rendement zal opleveren. Geen drie percent, en ook geen vier percent, en het zal wel geen geheim zijn dat het, als het even kan, liefst ook geen vijf of zes percent moet zijn, maar nog veel meer.

Dat is precies wat je bereikt met "leverage". Voor de economie is dat de manier waarop spaaroverschotten worden omgezet in middelen om langlopende investeringen te doen. Voor de spaarders is dat het middel om geld tegelijk liquide te houden, en toch onder relatief weinig risico met een zeker rendement in de economie in te zetten. En voor de aandeelhouders is het de manier om ze ervan te overtuigen het kapitaal in te zetten dat maakt dat die twee andere mogelijkheden gerealizeerd worden.

En daarmee zijn we alweer ver voorbij het punt waar een post van Speels maar Serieus "te moeilijk, te veel, te lang en te luid" wordt. Je voelt, als je die dingen weet, hoe onmisbaar ze zijn om toch een béétje iets zinnigs te zeggen als je met alle geweld over het onderwerp je mond wil opendoen. Je voelt ook dat we hierbij pas aan het begin staan van de mogelijkheid om dat béétje zinnigs te zeggen - en geloof me, we zitten nog maar aan een héél klein beetje. Ik kan maar hopen dat dit voor iemand, ergens, ooit, nuttig is of zal zijn - misschien in combinatie met eerder verschenen posts onder het label "financiële markten". Ik geef veiligheidshalve maar even het adres mee:

http://speelsmaarserieus.blogspot.com/search/label/financi%C3%ABle%20markten

En met een beetje geluk komt het er binnen afzienbare tijd van om nog posts aan toe te voegen: torenhoge crisis, gepluimde aandeelhouders, gepluimde belastingbetalers, roekeloze bankiers (of juist niet)... Nog héél veel stof tot nadenken...

-------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/01/bc-en-ad.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/02/goed-nieuws-voor-de-linkse-critici.html