De geschiedenis in een formule

Ik zit te lezen in het boek van Douglass North & Robert Thomas, The Rise of the Western World, A New Economic History (1,973). Ik heb er al eens een enthousiaste post over geschreven (1), maar als iets me aan het denken zet schrijf ik wel eens één en ander onder elkaar...

Destijds ging de post vooral over het concrete pad van de geschiedenis. "Het Westen" heeft zich ergens tussen het jaar 1,000 en het jaar 2,000 (haha, het is een boek uit 1,973...) tot een dominante wereldpositie opgewerkt, en het boek probeert nauwkeurig na te gaan hoe dat zich doorheen de eeuwen heeft afgespeeld.

Vandaag valt me (veel meer dan toen) op dat ze ook proberen een theoretische geschiedenis uit te werken. Het boek vertrekt met een quasi-formule: in mijn opinie is het een teken van intellectuele maturiteit wanneer je (a) probeert te formalizeren wanneer je maar kunt, maar (zeer belangrijk) (b) beseft dat je nu eenmaal geen natuurkunde bedrijft, en het beste wat je kan is een quasi-formule, eerder dan een mathematische formule.

De quasi formule zegt ongeveer het volgende. Als mensen een bepaalde activiteit ondernemen, dan zitten daar kosten en opbrengsten aan vast. Het feit dat de opbrengsten groter moeten zijn dan de kosten is triviaal: ik herinner er hier even aan, maar daar gaat het niet om. Het gaat er wel om dat de "private" opbrengsten (kosten ingerekend) zo dicht mogelijk bij de "sociale" opbrengsten moeten liggen.

Het zou me niets verbazen als de formule was bedacht om een kritiek op het communisme te formuleren; in ieder geval helpt het om te verduidelijken. Zeg dat je mensen aan het werk wil krijgen: als iedereen rustig thuis zit gaat de wereld niet vooruit. Zeg dat je met het Marxisme verwacht dat iedereen zich inzet "naar zijn vermogen", maar dat de opbrengsten opgewekt, nee: vol enthousiasme, gedeeld worden met alle anderen: "naar hun behoefte". Dat wil zeggen: de opbrengsten zijn "sociaal", de kosten zijn grotendeels "privaat" (het zijn al die individuen die het werk doen die "de prijs betalen") en...

Je ziet dat de productiviteit vreselijk laag ligt, behalve in de kleine moestuintjes die iedereen voor zichzelf mocht houden. De Marxiaanse theorie had geen betere verklaring dan dat sociaal onaangepasten heropgevoed moesten worden. Terwijl North & Thomas met hun quasi-formule niets anders dan dat resultaat hadden verwacht: mensen willen dat de opbrengsten in voldoende mate naar zichzelf vloeien, en anders hebben ze geen zin in om te werken.

Je voelt: allemaal onberispelijke liberale theorie, dus je hoort me niet klagen. Integendeel, het boek is eerder genuanceerd. De formule laat immers ook ruimte om in te zien: als de kosten op de sociale omgeving kunnen afgewenteld worden, terwijl de opbrensten "privaat" blijven, dan kan je netto, als groep, als samenleving of zelfs beschaving achteruit gaan, terwijl iedereen als individu wel ijverig probeert door te gaan: "prisoner's dilemma" toestanden (2). (Nu, ik zit alleen de nogal theoretische eerste hoofdstukken te lezen, dus ik moet afgaan op mijn eigen postje van drie jaar geleden, maar het lijkt me dat het boek inderdaad niet aan dat fundamentalisme doet, waarin de overheid altijd de schuld is van alles. De overheid lijkt me (volgens dat boek) eerder een middel tussen een aantal andere middelen. En als we weten dat het middel nevenwerkingen heeft, dan doen we er beter aan in de gaten te houden dat die onder controle blijven, eerder dan het kind met het badwater weg te gooien.)

Maar dat was hier niet het punt. Het is erg interessant te zien hoe ze hun geschiedsschrijging proberen te doen in termen van een quasi-formule. Een beetje zoals we in de evolutietheorie allemaal weten "natuurlijk is het bezit van ogen een groot voordeel voor een organisme", maar daarmee heb je nog niet verklaard hoe ogen konden ontstaan en in kleine stapjes evolueren. Zo ook zijn vrije markten, uitgewerkte eigendomsrechten en alle andere grote troeven van het liberalisme mogelijk de beste manieren om rijkdom te verwerven en te verdelen - maar daarmee weet je nog niet hoe ze die ooit wisten te ontwikkelen, vertrekkend in een wereld die letterlijk vanuit alle richtingen werd geplunderd.

"Theoretische geschiedenis"... Het lijkt me vreselijk moeilijk, misschien zelfs te ambitieus. Er zijn nu eenmaal zoveel andere factoren die allemaal hun rolletje spelen. Maar zeer interessant is het wel, en zoals het in dit boek gepresenteerd wordt: minstens verdient het een welgemeen "goed geprobeerd".

------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/09/rechts-maar-toch-goed-north-thomas.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/02/dingen-die-iedereen-zou-moeten-weten_13.html