Het Christendom en het Ontstaan van het Westen

Zelf ben ik produkt van een opvoeding waarin het Christendom de bron is van alle beschaving in de wereld - waarna we (ergens als puber) overgingen op de overtuiging dat alles wat het Westen geproduceerd heeft "eerder ondanks dan dank zij" het Christendom is ontstaan. En dat blijft ook vandaag mijn versie van de feiten. Maar zo fanatiek ben ik niet dat ik niet met belangstelling de verhalen lees die één en ander toch anders voorstellen. En zo ben ik opnieuw bij het boek Millennium van Tom Holland.

We vertrekken bij die wereld waarover ik het in heel andere contexten al eerder heb gehad. We zitten in de eeuwen voor het jaar duizend, en Europa - ons eigen noordwesten toch al nauwelijks geraakt door de beschavingsbeweging die al duizenden jaren bezig was - was teruggevallen in quasi barbarij. Hoewel velen terugkomen van het idee over "donkere middeleeuwen" (het Europa van en na de elfde eeuw huisde in werkelijkheid één van de meest dynamische beschavingen van de planeet) waren de eeuwen voor dat jaar 1,000 toch wel erg donker. Quasi anarchie, met bijhorend geweld, thuis en daarbovenop constant en van alle kanten geplunderd. En laten we in het bijzonder dat laatste van wat dichter bekijken.

In het noorden, vanuit Scandinavië, kwamen de Vikings. De lezer denkt nu terug aan de verhalen uit zijn lagere schooltijd: drakensnekken, platgebrande dorpen en afgeslachte dorpelingen: en zo was het precies. Bovendien waren de Vikings al even ijverig aan het werk gegaan richting westen, en zo beheersten ze IJsland en Engeland, en van daaruit plunderden ze Europa al even erg vanuit het westen als hun familieleden die in Noorwegen waren achtergebleven.

Schuiven we dan zuidwaarts, dan krijgen we raids van de Saracenen. Strooptochten vanuit de beschavingen van de Moslims, op zoek naar de soort "grondstoffen" die de allerprimitiefste culturen altijd kwijt raakten aan veel geavanceerdere beschavingen: slaven. De kusten van Zuid Europa lagen al even wijd open voor die strooptochten als die van West Europa voor de Vikings - en het gevoel van machteloosheid bij de bewoners was niet minder groot.

En we schuiven verder, naar het oosten. De relaties met Byzantium waren, als ik dat juist heb (nog) behoorlijk goed, maar slechts een beetje verder zaten al die volkeren uit de steppen van Eurazië waar de Byzantijnen zelf zoveel problemen mee hadden. In het bijzonder was het de tijd van de Magyaren. Vandaag kennen wij ze als de "Hongaren"; één van die rijke beschavingen uit Centraal Europa die, terzijde, zowat de grootste concentratie van Nobelprijswinnaars per inwoner van de hele wereld oplevert. Maar destijds was het een ongelofelijk woest en primitief volk, en de Duitse Keizers hebben er véél schatting aan betaald, wel wetend dat ze alleen maar tijd kochten voor de volgende rekening, of lading plunderingen, weer arriveerde.

En als je nog wat verder naar het noorden opschuift, naar het noordoosten dus, dan eindig je met de al even ontzettend primitieve volkeren die wij "de Slaven" noemen, bijvoorbeeld Polen en Wenden (1). Allemaal volkeren die bekend waren omdat ze, bijvoorbeeld, kinderen de lucht ingooiden en ze op de punten van hun speren weer opvingen en andere verhalen waar een mens vrolijk van wordt.

En nog wat verder naar het noorden zaten de Vikings en de cirkel is rond.

Maar wat nu zo fascinerend is dat al die volkeren, op een enkele uitzondering na, in contact kwamen met Christendom, zich bekeerden... en de simpele realiteit is dat ze zich veel beschaafder gingen gedragen. Zeker, zeker, het blééf nog heel lang een heel primitieve wereld, en ze hebben de nodige hoeveelheden heksen en ketters levend verbrand, maar alleen al het verschil tussen "beter weten" of het eerdere "normaal vinden" is levensgroot.

En zeker, zeker, vaak was dat "bekeren" een heel hypocriet geval. De lokale vorst ontleende een nieuw soort legitimatie voor zijn positie aan de steun van een paus die tenslotte vaak ver weg was, en vanuit zijn versterkte positie kon hij er weer een hoop over de kling jagen. Je spreekt met een vroom gezicht de formule "in de naam Gods" uit boven de lijken, en het feestmaal kan beginnen.

Maar op de langere duur... de feiten zijn er. De Polen, de Hongaren, de Skandinaviërs; de Engelsen en ik vergeet er ongetwijfeld nog héél veel; ze bekeerden zich tot het Christendom, en dat afgelegen, ongelofelijk woest en ruw subcontinent dat Europa was kalmeerde aan een heel snel tempo, en transformeerde zich in iets heel anders.

"Correlatie is geen causatie" verklaren serieuze mensen op dat punt met opgestoken wijsvinger. In mensentaal: het is niet omdat twee dingen tesamen voorkomen dat het één het ander veroorzaakt. Maar desondanks... Indien een factor iets anders veroorzaakt mag je wel verwachten dat ze geregeld tesamen voorkomen. Opnieuw, ik voel geen behoefte om apologeet van het Christendom te spelen. Maar de preciese aard van het bovenstaande verband: ik zou er gerust meer van willen weten.

--------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/09/jeugdboek-met-de-wenden-iemand.html