Vrouwtjesdag!

Vandaag was het Wereldvrouwtjesdag. Alleen al de vraag waar zoiets voor nodig is roept veel controverse op. Sta me toe een invalshoek te nemen die me nauw aan het hart ligt.

In het dierenrijk zijn de naaste verwanten van de mens de chimpansee en de bonobo. Die verwantschap is zo nauw dat de dichtste familie van de chimps en bonobo’s de mens is, en dan pas de gorilla, en dan pas de orang oetan. Dat plaatst mensen temidden van een groep mensapen, en niet ergens ver weg ernaast.

Simpele waarneming leert dat chimpmannetjes en een mensmannetjes in hun sociaal gedrag vrij veel overeenkomsten vertonen. Chimpmannetjes kunnen heel agressief zijn tegenover vrouwtjes. Bijvoorbeeld door hun kinderen te doden, zodat de vrouwtjes sneller weer vruchtbaar worden, waarna de mannetjes zelf kleintjes kunnen maken. Chimpmannetjes vormen ook patrouilles waarmee ze op strooptocht gaan op het gebied van andere groepen, waar ze de mannetjes doodslaan – zodat ze weer bij de vrouwtjes kleintjes maken. En natuurlijk is er de politieke hiërarchie. Veel armgezwaai, en in het centrum van de belangstelling willen staan, met als bedoeling zo hoog mogelijk in rang te klimmen. We hebben het er hier eerder over gehad.

Dus dat patroon kennen we! Geregeld oorlog, geregeld kindermoord, geregeld mishandeling van de vrouwtjes, en de president is een man. Het onderwerp is zoals ik al zei controversiëel, maar mijn opinie – de opinie van een hobbyfilosoof - is dat de opvallende overeenkomsten geen toeval zijn. Volgens mij hebben ze te maken met een gemeenschappelijke biologische erfenis. Het hoe en waarom laat ik er bij, het is gewoon mijn opinie.

Daarmee weten we waarom er een vrouwendag nodig is. Als de mensen lijken op chimpansees - los van de vraag of “mijn” theorie over waarom dat zo is ook klopt - dan verwachten we dat bij de mens de vrouwtjes het moeilijk zullen hebben om gelijk behandeld te worden. En als we dat belangrijk vinden – volgens Nobelprijswinnaar economie Amartya Sen is het de belangrijkste factor in de ontwikkelingsproblematiek – dan volgt daaruit dat we er moeite voor zullen moeten doen. De toestand zonder dat we er moeite voor doen lijkt immers op de toestand bij de chimpansees.

De reden waarom dat allemaal erg controversiëel is, is dat je het voorgaande gemakkelijk kan lezen alsof het de “natuurlijke” toestand is; in de zin dat er niets aan te doen is en/of dat het zo moet zijn. Gelukkig zijn er ook nog de bonobo’s. Vaak vraagt iemand me hoe het zit met de bonobo’s, en als ik dan antwoord dat bij de bonobo’s de vrouwtjes baas zijn, dan reageren vooral de mensvrouwtjes daarop met zichtbaar plezier. In één klap is het beeld van dominante mannetjes veranderd van iets dat “natuurlijk” is in één mogelijke uitkomst van het sociaal vraagstuk, zoals er ook heel andere mogelijke uitkomsten zijn; allemaal even “natuurlijk”.

Met andere woorden, ons inzicht in de chimpansees vertelt ons misschien waarom de mensheid anno 2,007 nog steeds een vrouwendag nodig heeft, maar beweert zeker niet dat het eigenlijk een hopeloos geval is. Ons inzicht in de bonobo’s vertelt ons dat we om redenen die ver in het verleden liggen terecht gekomen zijn in een evenwicht, met veel kindermishandeling en veel oorlogen om vrouwtjes, dat uiteindelijk absoluut nergens voor nodig is. Sociale structuren en instellingen zijn iets waar we zelf wel degelijk vrij veel in te zeggen hebben: denk gewoon aan al die vele voorbeelden die er zowel vandaag, als doorheen de geschiedenis bestaan (hebben). En dat is waarom er een vrouwtjesdag is! Je kan er niet omheen dat bij de mens de mannetjes dominant zijn, maar dat is noch “natuurlijk”, noch “nodig”. En wie weet, eens, ooit...