dinsdag 8 juni 2010

Weg met de entropiewet!

Nog maar pas liep ik me te verbazen over hoeveel verschillende schalen er in ons waarneembaar universum, tussen “het allerkleinste” en “het allergrootste” te vinden zijn (1). En zoals ik al een beetje suggereerde, de voorraad spectaculaire vondsten is nog lang niet uitgeput. Om dat te bekijken moet ik de entropiewet (2) in herinnering brengen.

Als we kijken naar de schaal waarop ons eigen bestaan zich afspeelt, dan weten we dat we bestaan uit relatief heel kleine bouwstenen, zoals waterstof, koolstof en een hoop andere. Maar je kan de correcte hoeveelheden ingrediënten in een kuip gieten en roeren zoveel je wil: een mens zal je er niet zien uitkomen. De verschijningsvorm van de correcte hoop ingrediënten zal naar overweldigende waarschijnlijkheid een enorme brij zijn: en dat is dan ook precies waar we allemaal na ons overlijden in veranderen. Het mirakel blijft evenwel dat er iets is dat in die hoop brij kàn veranderen; dat de hoop brij niet de hele tijd een hoop brij is geweest, maar wel een stuk gecompliceerd leven.

Nu weten we intussen een hoop dingen als antwoord op dat “mirakel”, maar niemand ontkent dat die hoop dingen ("evolutie", "natuurlijke selectie",...) dan ook echt nodig waren om in te gaan tegen wat we als de overweldigend waarschijnlijke toestand beschouwen: wéér die entropiewet.

Het interessante is: op al die andere schalen is de toestand sterk gelijkaardig! Beschouw een nevel aan protonen - de partikels die voor quasi 75% ontstonden als gevolg van de Big bang (3). Wat we van een nevel partikels verwachten is dat ze een nevel zijn en blijven: dat is de overweldigend meest waarschijnlijke toestand voor een gaswolk zonder extra specificaties. Maar in werkelijkheid ontstaan, sinds (letterlijk) miljarden jaren de hele tijd sterren uit die gaswolken, en ziet het er naar uit dat dat de komende (letterlijk) miljarden jaren zo zal blijven. En weer weten we een hoop dingen over de reden van dat “mirakel” – bijvoorbeeld het verschijnsel zwaartekracht en een aantal opvallend gelukkige eigenschappen van die zwaartekracht – maar evengoed verwachten we dat op de langere duur het patroon dat we volgends de entropie verwachten zal hernemen.

Namelijk, de waarneembare materie van het bekende heelal zal niet in de vorm van protonenwolken, maar wel in de vorm van klonten dode ster (en even dode planeet) steeds ijlere gaswolken vormen, niet minder dood dan een steeds ijlere gaswolk protonen zou geweest zijn: de “warmtedood van het heelal”. Maar alweer hebben we een hoop gepieker nodig om te verklaren dat die dode, ijle gaswolk er niet van bij het begin komt (zoals je volgens enkel de entropiewet kon verwachten) maar pas na miljarden en tientallen miljarden jaren kosmische geschiedenis. Parafraserend op daarnet: "Het mirakel is dat er zo lang iets is dat in dode klonten kàn veranderen".

Hoewel we het niet kunnen weten aan de uiteinden van de voor ons waarneembare schalen (“waaruit bestaan quarks?” aan het uiteinde van het allerkleinste, en “vormen clusters van melkwegen grotere structuren, of zijn ze integendeel verdeeld zoals je van een “gaswolk” clusters zou verwachten?” aan het uiteinde van het allergrootste) lijkt het er op dat we structuur zien ontstaan op alle waarneembare niveau’s daartussenin. Quarks vormen protonen, protonen vormen complexere atomen, atomen vormen moleculen, moleculen vormen complexe moleculen, complexe moleculen vormen leven, leven vormt complex leven – en er zit een aardig aantal ordes van grootte tussen de afmetingen van atomen en de afmetingen van een mens.

Maar protonen vormen dus ook sterren, en sterren vormen melkwegen en melkwegen vormen clusters. Dus steeds opnieuw, op al die schalen steeds opnieuw, kijk je tegen een situatie aan waarvan je moet zeggen: dit is helemaal niet wat we volgens de entropiewet zouden verwachten, maar wel integendeel. Steeds opnieuw heb je indrukwekkende theoretische redenen nodig waarom het uiteindelijk toch is zoals het is, plus de assumptie (niet-gecheckt wegens technologische beperkingen) dat er op het hoogste niveau wel helemaal geen structuur zal zijn, maar een beeld van een soort ijle gaswolk. Zodat op de lange duur alle andere niveau’s eveneens tot stof en as zullen wederkeren.

Dat is het beeld waartegen Lee Smolin zich in zijn “The Life of the Cosmos” (4), héél voorzichtig, afzet. Hij zegt niet echt uitdrukkelijk, als ik het tenminste niet over het hoofd heb gezien, dat we de entropiewet maar moeten afschaffen. Maar hij zegt wel dat een kosmologie die door de entropiewet wordt gedomineerd zich toch wel eens mag afvragen waarom ze telkens weer, op al die schalen, wordt geconfronteerd met het feit dat het “eigenlijk” niet klopt. Of liever, dat het misschien “eigenlijk” wel klopt, maar dat we eerst tien miljard jaar zullen moeten wachten. Als je entropiewet ook werkelijk zo dominant is, dan is het al een hele toegeving dat er in één of ander tijdvak eens op één of andere schaal een serieuze afwijking op zit. Maar het blijft niet bij "één of andere schaal". En dus…

Op alle schalen tegelijk? Is het in die omstandigheden zo ondenkbaar om je af te vragen hoe een wereldbeeld er zou uitzien dat niet gedomineerd wordt door de entropiewet? Ook Smolin is het er mee eens dat de totstandkoming van structuren, op welk niveau ook, impliceert dat er een energiestroom door het systeem loopt. Als we zomaar opeens niet langer hoeven aan te nemen dat op een gegeven moment moment de voorraad energie op is – die komt altijd van een hoger niveau, zoals het feit dat ons soort leven mogelijk is bij de gratie van de energie afkomstig van de zon, die op een dag ook zal ophouden met schijnen – dan ziet dat er op het eerste zicht natuurlijk niet zo indrukwekkend uit. Maar aan de andere kant: onze huidige kosmologie vertrekt met een Big Bang, wat zoveel is als de aanname van een zodanig lage initiële entropie, dat de verhalen van de creationisten over de Boeing die “toevallig” in de wervelstom ontstaat er als een Himalaya van rationeel denken uitziet.

Dus het lijkt er op dat we in beide concepties voorbij de grenzen van de onwetendheid zijn gesukkeld. Maar als de absurde aanname van een lachwekkend lage entropie leidt tot al die schalen waarop niet gebeurt wat je had verwacht, terwijl de even lachwekkende aanname van een eindeloze stroom energie op alle niveau’s zou leiden tot wat je te zien krijgt…

OK, ik geef toe, mijn titel “weg met de entropiewet” zal wel wat prematuur zijn. Maar dat we er wel eens extra mogen over nadenken, daarin ben ik het wel met Smolin eens.


--------------------------------------------------
(1)
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/05/de-theoretisch-kleinst-en-grootst_31.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/de-grensverleggende-psychologie.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/08/de-entropiewet_115667946535776970.html

(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/07/kosmologie-weemoedig-wegdromend.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/07/vragen-allemaal-vragen.html

3 opmerkingen:

tonny zei

ep, qje bent er klaar voor, er is een groter macht die alles op voorha nd uitgestippeld heeft.

In de wetenschap is de entropiewet de meest gebruikte en minst begrepen wet die er is. Ze is nog minder begrepen en meer misbruikt dan de relativiteitswetten van Einstein.
Dus zou ik je aanraden er eens dieper in te graven, bv. in 'ik heb een vraag' zijn er al wat bijdragen over geschreven. En anders, ijverig op zoek naar het perpetuum mobile, want dat wordt enkel door deze wet tegengehouden !!

Tonny

Axxyaan zei

Victor Stenger, legt dat uit in zijn boek: God; Een Onhoudbare Hypothese. Nu nog zien of ik het goed begrepen heb en goed kan uitleggen. (Dat de vertaler het zelf niet leek te begrijpen, helpt niet.)

Er is een grens aan de entropie, die bereikt kan worden. Maar die grens is ligt niet vast. Laten we als voorbeeld een druppel inkt nemen die we in een hoeveelheid water laten vallen. De maximale entropie die mogelijk is als we die druppel in 10 cc laten vallen is minder dan de maximale entropie die mogelijk is als we die druppel in een liter laten vallen. Dus op een moment dat we maximale entropie in die 10 cc hebben, kunnen we die 10 cc in een liter gieten en kan de entropie verder toenemen.

Iets analogie is er aan de hand in ons heelal. Doordat ons heelal eerst heel klein was, was de entropie toen klein, ook al was ze maximaal. Door de inflatie daarna van het heelal is de maximale entropie veel sneller gestegen dat de werkelijke entropie. Vandaar dat we ons nu in een heelal bevinden waarin de entropie nog kan toenemen.

Root of an unfocus zei

Ter overdenking:

1. De entropie wet zegt niets over de snelheid waarmee de entropie zou horen toe te nemen.
2.Strikt genomen zegt de wet niet eens dat entropie hoort toe te nemen. Enkel dat hij niet afneemt. Als ons universum era's vegeteert met constante entropie hoeft dit niet eens in tegenstrijd met de wet van de entropie te zijn.
3. Gestructureerde of gebonden systemen zijn eveneens niet in tegenstrijd met de entropiewet.
Een systeem dat zich intern sterker gaat structureren (kristalvorming, kernprocessen, chemische bindingen) verlaagt het hier (vergeef me de foutief gewekte indruk van doelgerichtheid) meestal zijn "interne" energie mee
(met uitzonderlijk van bv. bistabiele systemen),
waardoor de vrijgekomen energie (wet van behoud van energie, nietwaar) uitgestuurd wordt (meestal in de vorm van straling of warmte) wat een verhoging van de entropie van het universum= systeem + omgeving tot gevolg heeft.
4.De snelheid waarmee de entropie toeneemt alsook de structuren in het universum gevormd worden wordt in grote mate bepaald door een beperkt aantal natuurconstanten die oa. de relatieve sterkte van de diverse werkende krachten bepaald. Uiteraard zitten deze precies goed om de situatie te observeren die we zien. Dit is niets anders dan het antropisch principe. Die constanten zijn wat ze zijn om dat alternatieve evoluties te traag of te snel waren en nooit tot onze complexe levensvormen had kunnen lijden.
5.Bij mijn weten laten de huidige schattingen voor de Hubble constante die de uitzetting van het universum bepaald nog steeds een big crush toe (zie ook punt 4?): bijgevolg kunnen we nog allen hopen op een big crunch om de heath death te ontlopen.

- Nothing is true -
- Everything is permitted -
Hassan Ibn Sabbah