maandag 16 april 2012

De betekenis van de Slag om de Thermopylen

Af en toe heb ik pogingen gezien om de Slag om de Thermopylen (1) in rationeel begrijpbare termen uit te drukken, die dan hopeloos de mist ingaan. "Het bezorgde de Perzen oponthoud". Ja, drie dagen: op al die maanden dat er nodig zullen geweest zijn om dat gigantisch leger te voet naar Griekenland te krijgen. Of ook "Leonidas wist het gros van het leger te sparen". Zeker: een leger dat hij eerst zelf naar daar gebracht had, en dan alleen wat overbleef van de paar duizend die oorspronkelijk de pas verdedigd hadden; het zal nogal veel verschil gemaakt hebben als je moet vechten tegen een leger dat tot vandaag soms in het miljoen wordt geschat.

Of als je bedenkt hoe vaak we al Westerse overwinningen hebben bezongen, nadat "we" een vijandelijke positie na "list en verraad" hadden ingenomen, of als je bedenkt dat kort na de Slag om de Thermopylen de Perzen Athene hebben ingenomen en tot de grond verwoest... Misschien moeten we ons om te beginnen eens rekenschap geven van het simpele feit: de Slag om de Thermopylen was gewoon een overtuigende overwinning voor de Perzen?

En toch praten we er 25 eeuwen later nog altijd van. Ook in mijn ogen: terecht. Maar als we dat denken, dan moeten we ook kunnen zeggen waar de betekenis van die slag dan zit.

Volgens mij moeten we één deel zoeken in dezelfde richting als bij die andere slag (2), waarvan we tot vandaag de echo's blijven horen in de naam van iets heel anders, namelijk een sportwedstrijd. Grieken waarvan wij nog hebben gehoord - wéér die "25 eeuwen later" - om redenen die met filosofie, of beeldhouwkunst, of dramaturgie te maken hebben, die repten in hun verhalen aan hun kleinkinderen of hun grafschriften met geen woord over de intellectuele en artistieke prestaties waar wij ze nog altijd herdenken. Grieken, namelijk, die hadden deelgenomen aan de Slag bij Marathon, hadden veel belangwekkender dingen om zichzelf te beschrijven. "Waar was jij toen de Perzen kwamen?" was in die dagen een beroemde uitdrukking in Athene.

Dat illustreert hoe "Marathon" en "Thermopylae", overwinning en nederlaag, in de ogen van de toenmalige Grieken een enorme spirituele betekenis verkregen. Dit was het volk dat stilaan eens aan "de Gouden Eeuw" zou gaan beginnen - maar tot dat moment toch maar een stelletje half-barbaarse, onderling vechtende stadsstaatjes was. En die mensen konden nu zichzelf bekijken en ineens iets heel anders zien. Ineens zagen ze een stel verdedigers van waarden als "volk" of "vrijheid", en de vaardigheden nodig om in een phalanx te blijven staan zullen er ook bij geweest zijn. In ieder geval zagen ze ineens, onder daverend en welverdiend applaus, zichzelf als een volk en een cultuur waar bepaald niet mee te spotten viel. Het waren vonken die mee aanleiding gaven tot een uitbarsting van verlichting, die nog eens extra kleur kregen door respectievelijk de verpletterende overwinning bij Marathon, en de heroische opoffering bij Thermopylae.

Naast deze "spirituele" kant van het verhaal was er wel degelijk ook een militaire kant, zelfs als ik niet weet hoe je de Slag om de Thermopylen ooit als Griekse overwinning kan voorstellen. Die militaire kant was precies wat ik in de post van voetnoot (3) de "mooiste echo" vond. Sta me toe een laatste keer te proberen dat beeld van die "in elkaar geklikte schilden met daarop de letter lambda" te evokeren. Dat was het beeld waarvan de Perzen in de pas bij Thermopylae hadden geleerd dat ze het nooit meer wilden zien; toch niet frontaal. Maar dat was precies wat ze toch te zien kregen toen de beslissende fase van die laatste slag, bij Plataea (4) uiteindelijk aanbrak. Daar stonden ze terug, met hun lambda's, en "deze keer geen vijftig of zestig maar tienduizend naast elkaar en acht rijen dik".

Want het was weer eens "geen gewone phalanx, maar wel een Spartaanse phalanx". En de Perzen zagen dat het niet goed was. Het zal wel niet zo absurd zijn, zeker, te veronderstellen dat Leonidas en zijn driehonderd Spartanen, toen al, daar bij Plataea, nog altijd op het bord stonden, en begonnen aan de indrukwekkende postume carrière die maakt dat ze hier net weer eens zijn opgeroepen?

-----------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/search/label/Vreemdeling%20ga%20de%20Spartanen%20vertellen...
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/marathon.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2012/04/gates-of-fire-het-einde-van-het-verhaal.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/11/de-beslissende-slag-plataea.html

Geen opmerkingen: