De wandelgangen op het werk zoemen van de commentaren bij de nieuwste wanprestatie van het Belgisch nationaal elftal. En guess what? Het is de schuld van de trainer! OK, er is eigenlijk een tamelijk grote erkenning dat de spelers er zelf ook niet veel van bakken, maar toch... de trainer... enzovoort.
Dit verhaal hoor ik nu al minstens tien jaar (en vijf trainers) lang. Topclubs: idem, amateurs: ditto, caféploegen: meer van hetzelfde. En dat daar iets vreemds mee is heb ik me bedacht toen ik net het omgekeerde zag gebeuren. Het was één van die wedstrijden die België eens heeft kunnen winnen van Nederland (het zal dus minstens tien jaar geleden geweest zijn), maar toch: het was ongelofelijk spannend, het spel golfde de hele tijd op en neer, de nobele Belgische helden creëerden minstens twintig prachtige kansen; de arrogante Hollandse rotjochs creëerden er minstens dertig, en op een bepaald moment rolde er ergens zo'n klein balletje door een klein gaatje, tussen een Hollands been en een doelpaal, meer geluk dan wijsheid zoals niet de eerste keer in de voetbalgeschiedenis zal geweest zijn en, en... 1 - 0! Voor België!
En omdat er door een combinatie van geluk en briljant werk van doelmannen geen andere doelpunten vielen, had België gewonnen.
De trainer was een genie! De doelman deelde mee in de felicitaties en de speler die als laatste dat klein balletje had geraakt kwam ook goed uit het verhaal, maar de trainer was een genie. Terwijl, als dat balletje enkele centimeters naar links of naar rechts was gerold, het alleen maar het zoveelste schot op doel was geweest. Of als er een dergelijk balletje aan de andere kant een beetje was afgeweken, de trainer een idioot was geweest. En toch zag ik, met mijn eigen ogen, een hele natie, enthousiast gesteund door de nochtans gespecializeerde pers, een loepzuivere gelukskwestie transformeren in een prestatie van dezelfde niveau als het werk van Newton en Einstein.
Maar momenteel is het omgekeerd. Als we al tien jaar slecht spelen, zeer slecht, zelfs, en daarbij de trainers wisselen zoals de jaarlijkse val van de bladeren, terwijl er niet eens discussie is over het feit dat het ligt aan de kwaliteit van de spelers - hoe kan het dan al die tijd en op emotionele toon de schuld van de trainer zijn? De evidente waarheid is dat als je verliest, en als de kwaliteit van de spelers slecht is, het dan de schuld van de spelers is. En dus moet je ofwel die wisselen, ofwel erkennen dat je dat niet kan omdat er geen betere zijn, kortom, dat je een zwak team hebt, en dàt is dan de reden waarom je verliest.
Aangekomen op dat punt moeten we beroep doen op de filosofie (hey, je dacht toch niet echt dat Speels maar Serieus zou gaan over voetbal?) van René Girard. Die merkt op dat in zeer uiteenlopende mythen en scheppingsverhalen en religieuze en politieke praktijken een bepaald patroon optreedt. Er breekt één of andere crisis uit, iemand die daar typisch niets mee te maken heeft maar één of ander "high profile" heeft krijgt daarvan de schuld, en de aldus bij meerderheid aangewezen schuldige wordt afgeslacht. Het gevolg van de slachting is dat de sociale lucht weer gezuiverd is, en de crisis kan worden afgewikkeld, en het sociaal leven kan weer doorgaan.
Je kent dat. Er breekt een epidemie uit in de middeleeuwen? De joden hebben het gedaan. Hevige economische crisis in het Duitsland van de jaren dertig? De joden hebben het wéér gedaan. De aanslagen van 11 september? Merk de pogingen op om te zeggen dat de joden het gedaan hebben, waarna Saddam wordt aangepakt. De Westerse welvaartsstaat komt stilaan onder druk? Het is de schuld van de immigranten. De Sovjet economie wil maar niet op gang komen? Begin een reeks "schijnprocessen" tegen contra-revolutionairen. Onnodig te zeggen dat elk van die voorbeelden gepleegd wordt door mensen die perfect in staat zijn het onzinnige van alle andere voorbeelden in te zien, maar hevig opgewonden raken wanneer je hen op hun eigen hallucinaties wijst.
En zoals Girard analyseert aan de hand van een zeer lange reeks mythen, rituelen, historische gebeurtenissen en nog steeds bestaande praktijken: dat patroon zou je bijna een standaard onderdeel uit het menselijk repertoire kunnen noemen. Kortom, het team - een bewezen stel middelmaten - speelt slecht en natuurlijk danken we trainer af.
Dus kunnen we ook proberen de analyse van Girard over het functioneren van het proces over te nemen. De reden waarom het proces zo functioneert, was dat daardoor het bestaande sociale gebeuren kon verdergezet worden. De joden hebben met de middeleeuwse epidemie niets te maken, maar door een zondebok aan te wijzen voelt iedereen zich een stuk beter. Ze hebben ook met de Duitse crisis niets te maken, maar door een zondebok aan te wijzen hebben de mensen het gevoel dat ze een sterk leiderschap kennen. Enzovoort.
Toegepast op het voetbalwereldje raad ik (in werkelijkheid weet ik hier nul komma niets over) dat er een "machtig" establishment bestaat (de mensen uit de bond? Het bestuur van de clubs? Het Belgisch wetgevend kader? Het kan enorm veel zijn, en het kan enorm verspreid zijn zodat niemand werkelijk "het" gedaan heeft), die er door hun inertie, hun onverschilligheid voor alles dat niet de zoveelste uitdrukking van hun eigen belangrijkheid is, en hun incompetentie zelf de oorzaak van zijn dat het Belgische voetbal zich in een zeer diepe put bevindt. Dat establishment moet, om te blijven "functioneren" (lees: blijven zitten op hun stoel en geregeld de rituelen van hun pseudo-belangrijkheid mogen uitvoeren), tegelijk zelf een aanzienlijk deel van het probleem zijn, tegelijk de onvermijdelijke resultaten ondergaan, elke dag (of wedstrijd) opnieuw en tegelijk toch blijven zitten en doorgaan alsof er niets aan de hand is (1).
En hoe zou je die drie nu zelf combineren, als het niet was door voortdurend een nieuw slachtoffer te vinden, dat vervolgens ritueel geslacht wordt, omdat je de hele wereld doet geloven dat het allemaal de schuld van dat slachtoffer is?
----------------------------------------------------------------------------------
(1) cfr http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/09/de-verenigde-naties-een.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten