Aangezien ik nog altijd loop te mijmeren over oorlogen tussen de Grieken en de Perzen - we weten nog altijd niet wat maakte dat de Romeinen, in de tijd van de Perzische quasi-wereldheerschappij een gehucht in the middle of nowhere, toeliet hun achterstand in te lopen - schoot het verhaal van de houten muren me opnieuw te binnen (1). Zoiets lezen we altijd in termen van "zie eens wat een genie die Themistocles toch was". Maar als we bedenken dat andere Grieken het orakel letterlijk namen, en zich werkelijk achter houten muren verschansten, dan tekent zich misschien een heel ander plaatje af?
Dat plaatje ziet er een beetje uit als één grote paniek, waarbij iedereen als een bende kippen zonder kop door elkaar holt en maar lukraak wat probeert. Oorlogsschepen bouwen, moet je weten, zag er minstens zo dwaas uit als houten muren bouwen. Het was peperduur. De Atheners hadden weinig marine ervaring, en hun voornaamste tegenstrevers zouden uitgerekend de Phoeniciërs zijn. Zelfs met de paar honderd schepen die ze met veel financiële en andere inspanningen konden bouwen, zou de Perzische vloot nog steeds een gigantische overmacht uitmaken. Er waren niet bij benadering voldoende manschappen om de vloten te bemannen. Er was ook geen enkele ervaring met leiding geven bij een zeeslag. Enzovoort. Op het eerste zicht zou het een hele uitdaging zijn iets te verzinnen dat nog stommer was. En dus zullen sommigen houten muren gebouwd hebben, anderen zullen getraind hebben in het vechten met speer en schild, wat bij Marathon (2) zoveel succes had, nog anderen zullen stenen muren gebouwd hebben, en aan het einde vond je dus ook een stel, niet meer zonderling dan de rest, die oorlogsschepen bouwden.
En het is niet ondenkbaar dat elk van die strategieën, toen de Perzen er eenmaal stonden, op die plaats, en in die tijd, om God weet welke reden, uiteindelijk de beste had kunnen zijn. Daarmee zijn we bij een loepzuiver voorbeeld van "selectie"; een mechanisme dat in de evolutietheorie een soortgelijke grote rol te spelen had (3).
Neem, om te beginnen, aan dat geen enkele van al die strategieën enige effect had. Je beschrijft dan doodeenvoudig de geschiedenis van, zeg, het koninkrijk Lydia ten tijde van de Perzen, waar ook iedereen als een kip zonder kop maar wat probeerde, om in de geschiedenisboeken te eindigen als één van de grote veroveringen van Darius. Voor de rest is het niet de moeite er veel details van te vermelden, dus je hoort van geen enkele van alle waanzinnige plannen nog iets terug. Een beetje zoals een uitgestorven dier, nice try, zoveel miljoen jaar geleden, maar helaas...
Dus neem daarentegen een geschiedenis waarin één van al die plannen toch werkt. Misschien eindigt het wel met één van die grote hoplieten veldslagen zoals Marathon: Miltiades was een genie! Of misschien blijkt dat de houten muren hielpen met het verspreiden van gele koorts onder de Perzen; Zus en zo was een genie! Misschien hielpen die stenen muren wel echt om de vijand buiten te houden; trouwens, de hele wereld wéét dat Pericles een genie was. En dus, tenslotte, is het ook denkbaar dat die stomme vloot, zij het wellicht met meer geluk dan wijsheid, de Perzen de grond inboort, hun leider doet afdruipen en het moreel van de Grieken opkrikt van kan niet meer. Themistocles was een genie!
Terwijl in werkelijkheid de geschiedenis, vaak op basis van totaal onvoorziene wendingen, gewoon de één of andere loop moet nemen, en elke uitkomst er alleen maar indrukwekkend uitziet als je vergeet dat het gedragen wordt door al die varianten die het al even stomweg en toevallig niet gehaald hebben.
Analogie. Er bestaat zoiets zoals "kruis of munt" wedstrijden - die bestaan ècht. Je hebt een hoop deelnemers, en daarvan gaat een deel naar de volgende ronde: ofwel wanneer ze tegen een partner juist "kruis of munt" raden, ofwel wanneer hun partner tegen hen fout geraden heeft. In die volgende ronde worden ze dan weer gekoppeld tegen een partner die ook de eerste ronde is doorgekomen, en het spel begint opnieuw. Bij elke ronde valt dus de helft van de deelnemers af.
Als je dat tien rondes lang wil volhouden, dan heb je 1,024 initiële deelnemers nodig (tel maar na). En dat betekent ook dat je aan het einde één persoon hebt die tien keer achter elkaar wint bij "kruis of munt". Een genie! Die persoon moet telepathische gaven hebben! Terwijl het natuurlijk alleen maar “selectie effect” is. Hoe mysterieus glimlachend de winnaar je ook zou aankijken, in werkelijkheid moet er nu eenmaal een winnaar zijn. Dat ligt 100% aan de structuur en de opzet van het spel met zijn 1,024 deelnemers, en 0% aan de gaven van de overwinnaar. En dus geldt iets dergelijks misschien ook voor de geschiedenis? Er moet iets gebeuren, en er moet iemand af en toe heel goed uitzien – maar ligt dat altijd aan die geweldige gaven die we onze verleden helden toedichten?
Overigens, wat zou je concluderen als de overwinnaar van een “kruis of munt” spel wéér aan een "kruis of munt" toernooi meedoet, en wéér wint? Concludeer je dan nu dat achter zijn mysterieuze glimlach telepathische gaven verborgen zitten? Of verwacht je eerder dat zijn verhaal zal begonnen zijn met 1,024 toernooien, waarin er telkens ook 1,024 deelnemers waren (dus dik een miljoen deelnemers in totaal)? Immers, nu moet je op het einde van de 1,024 toernooien 1,024 winnaars hebben – dat heeft nog steeds enkel te maken met de structuur van het spel.
Die 1,024 winnaars kunnen die op hun beurt samen ook een toernooi spelen. Aan het einde heb je er wéér één die het toernooir wint, en die bijgevolg zomaar uit het niets twee keer op rij een toernooi wint waarbij je, hou je vast, tien keer achter elkaar moest winnen met “kruis of munt”.
Het lijkt waanzinnig, en toch heb je er alleen maar een dik miljoen mensen voor nodig. Selectie effect... je hoeft er alleen maar een béétje voorbij de horizon voor te kijken, en het quasi onmogelijke wordt een vanzelfsprekendheid, iets dat niet eens anders kan.
-----------------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/salamis.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/marathon.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/03/dingen-die-iedereen-zou-moeten-weten-3.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten