Mijn boek Hobson, The Eastern Origins of Western Civilization, 2,004 (2,006) is nu meer dan halfweg gevorderd, en eerlijk gezegd is het soms gewoon “dom links”. Dat is natuurlijk een uiterst subjectieve schaal, maar toch is die goed genoeg om uit te drukken waarover ik me zo teleurgesteld voel. Waar ik op had gehoopt was een boek van “luciede links”. Dat boek zou dan een analyse maken van de geschiedenis die ik “thought-provoking” en “challenging” ging vinden. Zoals me dat nog, vaak met de nodige moeite, overkomen is met andere boeken uit die hoek (1), ging ik er dan uiteindelijk voldoende bezwaren bij bedenken om me toch maar bij mijn eigen “luciede rechts” te houden. En passant zouden er nog enkele concrete voorbeelden staan van “oosterse invloeden op de Westerse beschaving” die dom rechts altijd over het hoofd ziet.
Maar op de uitzondering – de relatief bescheiden uitzondering – van de vorige post (2) over het boek na, valt het zwaar, zwaar tegen. Nu heb ik net zitten lezen over de Europese “ontdekkingsreizen”. We vernemen eens te meer dat het allemaal niet veel soeps is, en dat het zonder Aziatische technologie niet zou gebeurd zijn. Nu is het zo dat je met een minimum aan realisme hiervan een heel interessante discussie kan maken. In feite drukt hij zelf heel precies uit hoe dat in zijn werk zou gaan: hij herhaalt zijn claim dat Europa pas tussen 1,500 en 1,800 zijn achterstand op de beschavingen van het oosten begon in te lopen en op het einde van die periode op gelijke hoogte kwam.
Dat is precies waarover je grondig van mening kan verschillen met een David Landes, of een Angus Maddison, of een Claudio Cipolla. Daar zal je eerder vinden dat Europa zich vanaf de elfde eeuw uit een zeer primitief niveau begon los te werken, en aan het einde van de middeleeuwen (zeg: 1,400) op gelijke hoogte met, pakweg, de Islam of China bevond. En nu kan je daarover opinies en argumenten opsommen en citeren, zoals de handelsstromen, of de technologie, of de kwaliteit van de verhandelde goederen, en vele vele andere, en aan het einde van de rit ontstaat een conversatie met pro’s en contra’s, en iedereen mag er zijn eigen mening over vormen.
De teleurstelling die ik nu voel is dat Hobson er na een half boek van geen kanten in slaagt om zich op een niveau te hijsen dat een Braudel of een Pomeranz (de eerder “linkse” kant van deze discussie) wel haalt. Als ik lees dat de Europeanen van de vijftiende eeuw veel hebben overgenomen van het oosten, dan denk ik: "zeker, maar wie heeft dat ooit ontkend"? Voor het eerst vind ik een citaat, van een in 2,007 totaal onbekende auteur, waarin (inderdaad) letterlijk staat dat Europa alles in zijn eentje heeft gedaan, en ultiem daarvoor teruggreep op het oude Athene. Hoera, Hobson toont het alsnog aan: dom rechts bestaat en heeft wel degelijk dat soort dingen geschreven. Alleen, op dom rechts na: wie gelooft dat soort dingen? Waar vind je iets dergelijks bij Landes en Maddison? Hobson scoort hier een heel klein puntje, tegen een heel zwakke tegenstander, en schrijft een heel (nuance: voor zover ik weet: een half) boek op een toon alsof de wereld nu Eindelijk iets Heel Belangrijks zal te Weten Komen.
Maar dan vernemen we over de ontdekkingsreizen van de vijftiende eeuw dat ze “eigenlijk” alleen maar een voortgezette “kruisvaardersmentaliteit” waren. Geeuw: dat is in het beste geval een oppervlakkige analogie met enkele herkenbare elementen van religieus fanatisme. Maar hoe je in twee opeenvolgende zinnen kan beweren dat het allemaal een oude kruisvaarderij was, èn dat het een reactie was op de val van Constantinopel, dat vraagt al heel veel goede wil van de verbeelding. Het volstaat dat je een kaart bekijkt en het effect ziet van het verlies van Constantinopel op de eeuwenoude handelsroutes, en je begrijpt wat pakweg een Toynbee erover zegt. Het Westen raakte haast geïsoleerd en afgesneden op dat schiereilandje van ze. Dus ze zochten alternatieve routes, en ze vonden die ook. Of dat zonder de Kruistochten van vier eeuwen daarvoor anders was geweest, wel, ik zal het in het midden laten... Maar helemaal het toppunt wordt het als je nog enkele zinnen verder leest. De Europese emoties liepen hoog op toen de Islam ook nog Athene, de bakermat van de Europese beschaving innam (tja, hoe zou China reageren als Westerse machten Shanghai bezetten, of de Islam als Baghdad werd bezet?). En daarna lezen we dat de Islamitische “bedreiging”, tussen aanhalingstekens, dan ook maar moest dienen als argument om oorlog te kunnen voeren.
Dus wéér dat verhaal over gefabriceerde bedreigingen, maar dan in dezelfde paragraaf waarin hij beschrijft hoe Constantinopel en Athene door de gefantaseerde bedreiging werden ingenomen!
Ko – maan – zeg.
Het hoofdstuk over Columbus krijgt helemaal de toon van een litanie. Alle Europese vorderingen op technisch vlak krijgen aanhalingstekens – ze werden immers in het oosten ontdekt – en het verhaal ontaardt in een jammerklacht over de slavernij. Dus Europa heeft nooit iets gepresteerd, want hun technologie hebben ze overgenomen, en hun kapitaal hebben ze afgeperst. En laat me duidelijk zijn, ik zit te wachten op analyses van “luciede links” die dat verhaal vertellen. Maar hij heeft het ook de hele tijd over hoe de Islam al veel langer een hoogstaande beschaving was. Om dan dat verhaal te vertellen zonder ook maar één keer te vermelden dat de Islam ook op het vlak van overgenomen technologie en afgeperste kapitalen een grote voorloper van de Europeanen was; ja, dat één van de dingen die de Islam dan toch in Europa de moeite waard vond uitgerekend de slaven waren die ze er konden halen – dat is geen analyse meer, dat zijn tendentieuze verhaaltjes.
Je zou zo de pseudo-analyses van dom rechts kunnen nemen, en al wat je moet doen is een beetje aanpassen. “De Islam” heeft nooit zelf iets uitgevonden, het kwam allemaal van de joden en de Grieken en de Babyloniërs, enzovoort enzoverder. Vervang gewoon het woord “Islam” door “Europa” en ziedaar het discours van dom links èn dom rechts. Het volstaat de snerende manier waarop allerlei veel serieuzere auteurs worden afgewimpeld mee te nemen, en je kan het verhaal completeren met het gescheld dat je uit dat soort hoeken ook altijd meekrijgt.
Bon, het onderwerp interesseert me heel sterk, dus ik lees voorlopig nog wat verder. Er zijn in een uiteenlopende reeks heel andere onderwerpen véél boeken die ik op dit punt, en met dit niveau, al lang had afgeschreven.
--------------------------------------------
(1) Pomeranz, The Great Divergence, China, Europe and the Making of the Modern World Economy, 2,000
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/10/marxiaans-maar-niet-slecht.html
(3) Cipolla, Before the Industrial Revolution, European Society and Economy, 1,000 – 1,700, 1,976 (1,996)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten