Hobson: Enkele interessante passages

Vanaf hoofdstuk 8 van Hobsons The Eastern Origins of Western Civilisation (1) probeert het boek dieper in te gaan op concrete voorbeelden. Ik herneem kort mijn kritiek die algemeen geldt voor het boek. Als Hobson er niet zo van overtuigd was dat de hele wereld met een compleet verkeerd wereldbeeld zat, maar integendeel probeerde aan iets dat je tenslotte in reeksen historische werken terugvindt enkele voorbeelden toe te voegen, dan was het best een interessant boek geworden. Nu is die voortdurende toon van “zie nu toch eens eindelijk in” eerder irritant. Bovendien leidt de dringendheid waarmee hij de wereld ervan wil overtuigen dat niemand dit nog wist tot een herhaling van de herhaling van de litanie: De Eurocentristen hebben u gezegd dat Europa Uniek is, maar ik zeg u dat dat helemaal niet zo is, want... [gevolgd door een serie dingen die je zo terugvindt bij Braudel, of Mokyr, en een hoop andere autoriteiten op het gebied].

Maar los van dat kader graaf ik als koren tussen een hoop kaf enkele concrete ideeën op. De rol van de Islam blijft ondanks alles wat teleurstellend beschreven. Heel veel meer dan een “welles nietes” gevecht met dom rechts wordt het niet. Hij heeft zeker gelijk dat dom rechts reeksen prestaties van de Islamitische beschavingen afwimpelt met de gekste kronkels en manoeuvres (“jamaar, Ibn Sina was eigenlijk een Pers”). Maar echte vorderingen in de hoofden van de geïnteresseerde lezer zouden een heel andere vorm aannemen. In plaats van gewoon de zoveelste Ibn of Abu op te noemen, zou er een kort overzicht van de toenmalige stand van zaken staan, aangevuld met wat Ibn en Abu daar precies over hebben gezegd. Hobson raakt ook wel een heel eind, wanneer hij vertelt hoe de “Arabische” cijfers eigenlijk uit Indië komen, en vertelt dat Arabische wiskundigen die verder ontwikkelden tot algebraïsche inzichten. Maar ik heb niet veel gezien dat niet gewoon kan gecounterd worden met één van de standaard “ja maar’s" van dom rechts. Natuurlijk heb ik het misschien gewoon niet goed begrepen. In dat geval is mijn verwijt hier dat het wel wat begrijpelijker had mogen zijn. In elk geval blijf ik zitten met een groot “niets nieuws” gevoel. Hoewel ik denk dat er meer inzit blijft de lezer “weten”, zoals een papegaai kan nadreunen, dat de Islam een grote bijdrage aan het Westen heeft geleverd.

Dezelfde analyse over China geeft me een beter “daar had ik nooit aan gedacht gevoel”. Hij schrijft, en ik herinner me uit mijn filosofiestudies, dat verschillende van de Europese filosofen van het rationalisme en de verlichting lange studies wijdden aan de beschavingen van China en Indië (ik voeg er uit mijn eigen koker nog Schopenhauer aan toe, zij het dat dat al midden de negentiende eeuw was). Maar inderdaad, een Leibniz of een Voltaire bestudeerden Chinese filosofieën, en inderdaad slaagt hij er in duidelijke verbanden te leggen tussen Confuciaanse of Chinees-rationalistische ideeën en de Westerse Verlichting. Nu zal je van ver moeten komen, van heel ver zelfs - en van véél verder dan vanwaar Hobson komt - om te beweren dat Leibniz (!) “alleen maar” “alles van de Chinezen heeft overgenomen” – men herkent de variant op het mantra van dom rechts waarin “Leibniz” vervangen wordt door “de Islam” en “de Chinezen” door (pakweg) “de Grieken”.

Maar wel heeft Hobson een argument tegen het idee dat het Westerse politiek en technologisch rationalisme een unieke vondst is, die de Westerse rationalisten helemaal zelf bedacht hebben. En waarvan je hoogstens wortels in de antieke Griekse beschaving kan terugvinden, maar zonder enige bijdrage van andere beschavingen. Nu, ik “wist” dat al omdat ik (bijvoorbeeld) William McNeills The Rise of the West had gelezen, maar ik had noch aan dit verband zelf gedacht, noch aan de concrete voorbeelden ervan. Toch een beetje “nieuws”, dus.

Tenslotte zit ik net in iets over die Griekse wortels zelf. Opnieuw is het zo dat ik al “wist” dat de Grieken met hun “democratie” maar zeer, zeer beperkte “democraten” waren, en verder dat “democratische” maar slecht uitgewerkte ideeën heus niet alleen in Griekenland zijn bedacht. Het is nu eenmaal gemakkelijker democratische ideeën te hebben als je ze niet of in geringe mate moet uitvoeren: “cijnskiesrecht” is ook nog niet zo heel lang geleden...

Ook is interessant hoe je met de Grieken evengoed een variant op de “jamaar” mantra’s van dom rechts kan toepassen als op alle andere culturen. Zelf “wist” ik al iets over hoe de Grieken “jamaar, alles van de Feniciërs hadden”, maar ik wist veel minder hoe je hetzelfde deuntje kan zingen met “jamaar, ze hebben het van de Egyptenaren”. Zeer zeker zal je opnieuw van heel ver moeten komen om dat “alles” vol te houden, maar dat geldt ook voor het mantra van dom rechts over de Islam.

Nog sterker is de manier waarop de Grieken niet zozeer tot het Westen behoorden, als wel er toe werden gerecruteerd. En dat kan ook wel, als je weet dat beschavingen millennia daarvoor waren ontstaan. We kunnen gewoon zien hoe die beschavingen met de millennia steeds grotere stukken van Eurazië beslaan, en als het licht van de Grieken begint te schijnen zitten we al in het vierde millennium (2). Maar (to the point) dat licht ontstaat dan wel voor een groot deel via andere, oosterse beschavingen, en situeert zich voor een groot stuk op de kusten van Klein Azië; het hedendaagse Turkije. Als we de hele Griekse beschaving tot een Europese beschaving rekenen omdat een groot deel zich op het Griekse schiereiland heeft afgespeeld, kan je dezelfde logica toepassen om ze tot de Aziatische beschavingen te rekenen, gezien een ander deel zich in Azië heeft afgespeeld, compleet met de wortels en de oorspronkelijke denkers. (En Turkije ligt toch in Azië, en nooit ofte jamais in Europa, hmmmmmm?)

Natuurlijk, alsof het er op berekend was om niet te vergeten met wat voor grote korrels nuance en kritische zin je Hobson moet lezen, komt er ook een argument van de vorm dat de Grieken met hun op slavernij gebaseerde economie nu ook niet zodanig lichtende democraten waren. Ik geef het graag toe, maar hoe hard ik ook blader, dat soort nuances heb ik nog niet gevonden in de stukken die ik al gelezen heb, over die prachtige beschavingen uit het oosten waaraan het Westen alles ontleend heeft. Of misschien waren er in China, Indië en de Islam wel helemaal geen slaven?

--------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/1-0-voor-het-eurocentrisme.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/eurocentrisme-wie-beweert-in-godsnaam.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/sorry-2-0-voor-het-eurocentrisme.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/10/marxiaans-maar-niet-slecht.html
EN: http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/10/hobson-ik-begin-het-af-te-schrijven.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/05/het-zevende-millennium.html