Het boek van Hobson waar ik het laatst over had (1) is een half hoofdstuk opgeschoten, en ik blijf zitten met het probleem dat hij (volgens mij) stromannen aanvalt. Op het niveau waar je een opinie niet afwimpelt (omdat het zichzelf gedisqualificeerd heeft), maar er een debat mee voert (omdat je denkt dat sommige dingen beter kunnen), schreef ik al dat zijn perspectief me te zwart-wit lijkt. Volgens mij bestaat er een (interessant) debat over hoe vroeg Europa aan een eigen, unieke en originele ontwikkeling begon, die maakte dat rond het jaar 2,000 AD de Europeïsche beschaving al enkele eeuwen de hele wereld domineert.
Binnen dat debat lijkt zowat iedereen me dat punt te situeren vanaf of na het jaar 1,000 AD. Dat betekent dat “zowat iedereen” Europa ziet als een zeer late speler op een toneel dat een verhaal vertelt van “botsende beschavingen”, terwijl dat verhaal zes millennia oud is. Nu kan je vinden dat het gezochte punt relatief vroeg ligt, zeg rond het jaar 1,000 AD, zoals (bijvoorbeeld) David Landes, wat ikzelf zeer plausibel vind. In dat geval zijn we zeker kwetsbaar voor de mogelijkheid dat we nog een hoop belangrijke ontwikkelingen die zich intussen in andere beschavingen afspeelden te weinig gewicht toekennen, of zelfs helemaal over het hoofd zien. Iedereen kan iets mis hebben, maar we kunnen onze standpunten zo goed mogelijk uiteenzetten, en als iemand daar iets zinvols aan kan toevoegen, dan hebben we allemaal iets bijgeleerd.
Maar Hobson vertelt ons de hele tijd dat een veel te beperkte visie het debat domineert, “Eurocentrisme” geheten (of ook wel “Orientalism”), die ontkent dat andere beschavingen ook maar iets belangrijks gepresteerd hebben, dat enkel dank zij het Westen een internationale uitwisseling van ideeën en technologie ontstond, en dat het Westen dat alles zelf en in zijn eentje heeft opgebouwd. Die visie krijgen we voorgesteld als iets dat ons voortdurend wordt opgelepeld en dat heel veel mensen geloven. Hij noemt Landes uitdrukkelijk als belangrijke spreekbuis van die visie, en hij spreekt zich zuchtend uit over de massa boeken met als titel varianten op “The Rise of the West” – ik heb er hier zelf enkele staan.
William McNeills The Rise of the West dateert van 1,963, en komt dus zeker in aanmerking als voorbeeld van hoe dat denken ons wereldbeeld doordesemt. Alleen citeert Hobson zelf in het tweede hoofdstuk McNeill als autoriteit, die de “globalizering” van de wereldeconomie al veel vroeger dan de Westerse impact situeert, namelijk ergens rond 500 AD (en niet, zoals het “Eurocentrisme” beweert, rond 1,500 AD). En zoals ikzelf me McNeill herinner onderschat Hobson dan nog wat McNeill schrijft, want in mijn herinnering zijn er al historische periodes waarin quasi de hele lengte van Eurazië commerciëel contact heeft in veel vroegere periodes.
Mijn punt is gewoon dat het een tikje vreemd overkomt om zo hard te zuchten over titels als “The Rise of the West”, als je vervolgens het quasi-paradigma van die titels moet citeren om te “bewijzen” dat wat er in staat is fout is. Ik denk daarom dat mijn perspectief, waarin William McNeill iemand is die vindt dat de opmars van Europa een analyse waard is, en die misschien die opmars nogal vroeg in de tijd situeert, een veel betere voorstelling van zaken is.
En ik vind die opinie van me bevestigd wanneer ik in datzelfde stuk van het boek zie dat ook Fernand Braudel en Eric Jones worden aangehaald om Hobsons visie te steunen. Dat zijn namen die kanonnen zijn in de economische geschiedenis, en ik weet niet hoe je tegelijk de allergrootste autoriteiten kan citeren om je stellingen te ondersteunen, en tegelijk kan doen alsof geen kat daar ooit van gehoord heeft.
Ik had ook al gezegd wat volgens mij de oorzaak van het probleem is. Het leest altijd gemakkelijker wanneer je je ideeën voorstelt als een belangrijk salvo in één of andere grote, dramatische ideeënoorlog, waarbij je zelf terugvecht vanuit een minder goed lijkende positie, om toch nog bovenop de tegenstander terecht te komen. Maar ikzelf die David Landes en andere “Eurocentristische” auteurs met enthousiasme heb gelezen (en aangehaald op het internet) heb nooit met het idee gezeten dat alleen Europa iets heeft voorgesteld: ik weet echt niet welke auteurs dat soort dingen ooit hebben beweerd.
Hoewel, in vage, zeer algemen termen weet ik dat wel een beetje. De visie die Hobson probeert voor te stellen als een algemeen geloofd standpunt lijkt zeer goed op het ideeëngoed van wat ik hier al “dom rechts” heb genoemd, met de bijhorende haatverhaaltjes. Maar de reden dat ik ze “dom” noem is (behalve de ladingen scheldpartijen als ze geen gelijk kunnen krijgen) dat ze voor hun “ideeën” op zodanig simpel niveau historische feiten moeten wegmoffelen, dat ze meteen al die auteurs en vele anderen op hun dak krijgen waarover ik het net had. En nog maar eens: als die visie zo vreselijk zwaar weegt in ons wereldbeeld: hoe kunnen dan al die belangrijke auteurs het tegendeel beweren? Hoe komt het dat we maar zelden “Eurocentristische” beweringen als “de rest stelde nooit iets voor” met citaten en verwijzingen ondersteund zien? Ikzelf zou dat in elk geval niet weten staan, niet in Landes, niet in Madisson, en noem maar op.
Intuïtief zou ik zeker sympathie hebben voor een boek dat gedetailleerde argumenten tegen “dom rechts” meegeeft. Niet dat ik er zeer hard om zit te springen; bij vorige confrontaties was me al opgevallen hoe gemakkelijk ik boeken met tegenargumenten kon vinden en met naam, titel en hoofdstuk kon opnoemen. Maar een extra voorbeeld: waarom niet, ik zit nog steeds een beetje uit te kijken naar concrete voorbeelden van wat het Westen wel of juist niet van China en Indië en de Islam heeft geleerd. Natuurlijk moet zo’n boek wel oppassen dat het niet zo gemakkelijk onderuit te halen is dat het dom rechts alleen maar in de kaart speelt. Was het niet Kant die verklaarde dat je goede zaken maar weinig slechtere diensten kan bewijzen, dan ze verdedigen met slechte argumenten? Voor mij is dit aanvallen van wat me nogal simplistische stromannen lijken nog niet genoeg om de score op 2 – 0 voor het “Eurocentrisme” te zetten, maar als sympathisant van wat Hobson zou willen zeggen heb ik toch het gevoel dat de tegenpartij net een penalty heeft gemist.
------------------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/1-0-voor-het-eurocentrisme.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/05/het-zevende-millennium.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten