Sorry: 2 - 0 voor het "Eurocentrisme"

Ik schreef al in mijn teksten (1) over mijn vorderingen met het boek van Hobson dat ik enkele concrete dingen hoop te vernemen: Over hoe het Westen niet zomaar zichzelf bij de haren uit het moeras van armoede en achterlijkheid heeft getrokken, maar integendeel (aanzienlijke) hulp heeft gekregen van andere, gelijktijdige maar destijds verder gevorderde beschavingen. Alleen al om de primitieve verhaaltjes die soms hoogtij vieren een beetje tegen te gaan lijkt me dat interessant. Hoewel ik er al bijschreef dat we daarvoor ook niet echt zitten te wachten op dat boek: dat was mijn “probleem van de stroman”. De wereld wist echt al beter dan wat Hobson voorstelt als een theorie die algemeen geloofd wordt (maar fout is).

Daarbij was me al één detail opgevallen dat in mijn opinie een bedenkelijk licht doet schijnen op wat hij te vertellen heeft. Wie in ernst beweert dat de Mercatorkaart de grootte van de landoppervlaktes verkeerd voorstelt, en dat tegen de Mercatorkaart in het landoppervlak van de zuidelijke hemispheer veel groter is dan het noordelijk oppervlak – wel, als dat over de planeet Aarde gaat zie ik iets heel groots over het hoofd. Maar tegelijk ook is dat een detail, een voorbeeld dat heel overtuigend had kunnen zijn als het in de verte ergens op sloeg, en nu alleen maar slecht gekozen is.

Nu zit ik een klein beetje verder, en het gaat over de Mongolen: hoofdstuk 2, tweede afdeling, eerste alinea, in mijn uitgave p. 44 – 46. We vernemen dat onder het Mongoolse Rijk een eenmaking plaatsvond die heel sterk de handel bevorderde, over de heel grote oppervlaktes van quasi heel Eurazië. Op basis van wat ik daarover zelf heb gelezen (lang geleden, weliswaar) denk ik dat dat zeer juist is. We vernemen ook dat “ironically” de Mongolen "verkozen" China te veroveren, en niet het primitieve Europa, alsof dat enige betekenis heeft voor de stellingen van Hobson. Dat is natuurlijk niet zo. China was op de Gobiwoestijn na de zuidgrens van de Mongolen, en Europa was letterlijk het andere eind van dat gigantische continent. Dat alleen al verklaart waarom de Mongolen wel in China, en niet in Europa raakten. Verder herinner ik me dat er twee theorieën bestaan waarom de Mongolen, toen ze dan toch bij de oostelijke grenzen van Europa stonden, besloten niet verder te gaan. De ene ging over hoe een paardenleger als dat van de Mongolen steppen en vlaktes nodig heeft, en dat ze die minder aantroffen naarmate ze de steeds nauwere landen van westelijk Eurazië binnentrokken. De andere zegt dat het invasieleger aan die oostgrenzen stonden toen in Mongolië de Grote Khan (dat zal al de zoon van Ghengis geweest zijn) overleden was. De leiders wilden dan ook aanwezig zijn op de grote stammenbijeenkomst die de nieuwe Khan zou aanduiden, en ze draaiden zich om. Dat Europa wegens "te primitief" niet belangrijk genoeg was heb ik nooit eerder gehoord, en klinkt meer als een insinuatie wanneer de bekende feiten niet volstaan voor de theorie. Maar laat dat nog passeren.

Vervolgens vernemen we ook nog dat de Europeanen een heel negatieve visie op de Mongolen hadden, die als fundamenteel destructief werden aanzien, en die dan ook al snel werden voorgesteld als halve monsters, niet alleen in de morele, maar ook in de letterlijke zin. En dat krijgen we dan als pakket voorgeschoteld, waarbij die negatieve visie als “in meerdere opzichten mythisch was”, zoals je als lezer moet begrijpen uit het feit dat onder de Mongolen dus dat grote bloeiende handeldrijvende rijk was ontstaan.

Maar dat laatste is een drogredenering zo groot als een huis. In twee woorden, het één sluit het ander niet uit. Je mag de kronieken lezen uit elke beschaving waarmee de Mongolen in contact gekomen zijn, Chinezen, Perzen, Islam in het algemeen, (toenmalige) Russen, en ook de Oost Europeanen die de Mongolen echt hebben gezien, en ze bevestigen allemaal wat het “Eurocentrisme” ook al beweerde: ze waren verschrikkelijk primitief en wreed. De Mongolen waren een volk van veetelers in de keiharde steppen van Mongolië en Siberië, waar tijdens de bevroren winters en de bloedhete zomers een gruwelijke selectie op leven en dood tegen de elementen plaatsvond, en waar zeer, zeer weinig ruimte voor beschaving was. De voorbeelden van steden waar de bevolking tot de laatste man is afgemaakt en die tot de laatste steen zijn afgebroken beslaan bladzijden. Er zijn heel serieuze historici die opperen dat de reden waarom de Islam en China - die in het jaar 1,000 AD een ruime voorsprong hadden op het Westen - uiteindelijk achterop zijn geraakt, lag aan het feit dat zij wel, en Europa niet de volle lading van de Mongoolse vernietigingen hebben gevoeld.

Dus om nu te gaan insinueren dat de Mongolen Europa niet binnenvielen omdat dat te primitief was... Ik maak me sterk dat een Mongool in het jaar 1,200 evenmin het verschil tussen het toenmalige Chinees en het Europees niveau kon zien, als een vandaag praktizerende Masaï het verschil tussen de VS en pakweg Slovakije kan zien. En als het hele verhaal vervolgens moet voorgesteld worden alsof het een voorbeeld was van hoe de Europese visie de zaken compleet verkeerd voorstelde... Wel, dat lijkt me honderd percent van hetzelfde kaliber als beweren dat de veel grotere landmassa’s van het zuidelijk halfrond werden weggemoffeld om Europa er beter te laten uitzien.

En dus is het zonder woede of wrok, maar wel met een gevoel van teleurstelling, dat ik mijn opinie over het boek aanpas, en de score (altijd in mijn ogen, natuurlijk) tot 2 – 0 voor het eurocentrisme verklaar. En hoewel ik nog steeds razend benieuwd ben naar wat hij te vertellen heeft over wat het Westen heeft geleerd en overgenomen van beschavingen die (inderdaad) destijds veel verder stonden dan dat Westen, moet ik opbiechten dat de geloofwaardigheid van het boek op dit punt een deuk heeft opgelopen. Een eerste “detail” dat de mist ingaat, tot daar. Een voorstelling van zaken die uiteindelijk neerkomt op het bekritizeren van een stroman, ach, we doen het allemaal wel eens. Maar dit is de tweede own goal – en ik voel een dringende behoefte aan enkele nieuwe, originele en krachtige inzichten. Het zijn die inzichten die het verschil maken tussen een heel goed boek, en het boek dat de slag om de publicatie heeft overleefd. Dan praten we nog niet over stoten die toch echt niet zouden mogen.

-----------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/1-0-voor-het-eurocentrisme.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/09/eurocentrisme-wie-beweert-in-godsnaam.html
(2) Hobson, The Eastern Origins of Western Civilization, 2,004 (2,006)