Alexander (die van de Grieken)

Gisteren heb ik op tv de film Alexander gezien. Daar was zoveel kritiek op gerezen dat het niet in mijn hoofd was opgekomen die in de bioscoop te gaan zien. De lezer die dit blog al meer dan een jaar leest weet dat dat niet vanzelfsprekend is. (Dit doet me er terzijde aan denken dat ik iemand die het nog geen jaar leest beloofd had de reeks url’s naar “de Griekse Sage” van vorig jaar te bezorgen. Ik voeg ze er onderaan nog eens aan toe.) De botsing tussen de Perzen en de antieke beschavingen van het Westen interesseren me, maar visualizeringen die meer kwaad doen dan goed trekken me niet aan. Een beetje zoals ik de film met de "300 Spartanen" niet ben gaan zien: misschien ten onrechte.

Maar goed, terwijl ik ons geruststellend toesprak dat we niet verplicht zijn te blijven kijken installeren we ons voor de televisie en het spektakel begint. En eigenlijk valt dat mee. Zo keek ik een beetje uit – gezien die kritieken met het nodige scepticisme – naar de manier waarop de veldslagen in beeld waren gebracht. Het is nu een kleine twee eeuwen later dan de periode die ik zelf had beschreven, maar er zijn nog altijd Griekse hoplieten, en die staan nog altijd gedisciplineerd in blok, achter hun muur van schilden en met lange speren naar voor gericht de vijand weg te blazen.

Nu moeten we goed beseffen dat geen enkel beeld zelfs maar uit de verste verte iemand die achterovergeleund in zijn zetel zit een indruk kan geven van wat een veldslag betekent. Maar deze film toonde tenminste hoe die gedisciplineerde hoplieten nog in de rij blijven staan en hun speren nog vasthouden als er een bende paarden en strijdwagens zijn doorgeploegd, om van de inleidende wolk van pijlen nog te zwijgen. Ja, je krijgt de indruk dat je met zo’n phalanx zelfs naar de oorlog kan als de vijand een linie gepantserde en voor oorlog getrainde olifanten inzet. Dus voor zover mogelijk denk ik dat de film een beeld geeft van hoe en waarom de phalanx de meest geduchte infanterie van die tijd was – zelfs als de Spartanen al van het toneel verdwenen zijn.

Verder neem ik aan dat het in beeld brengen van de stad Babylon op heel veel dichterlijke vrijheid zal gebaseerd zijn. Maar als het punt is dat er in “het oosten” beschavingen bestaan die er al millennia geschiedenis hebben opzitten, dan denk ik dat dat punt ook redeljk goed gemaakt wordt. Kritiek heb ik dan wel op het feit hoe de film zichzelf een paar keer tegenspreekt. Het zijn wel degelijk de Macedoniërs van Alexander die de (noorderlijke) Barbaren zijn, en de millennia oude steden die de beschavingen vertegenwoordigen. Dus horen we nog steeds de propaganda uit die tijden echoën wanneer we vernemen dat het eigenlijk omgekeerd is, en dat de Grieken vechten voor de vrijheid, terwijl de Perzen oosterse despoten zijn. Opvallend, eigenlijk, hoe de propaganda nog nauwelijks veranderd is: tot op de dag van vandaag, vijf – en – twin – tig – eeuwen later, zitten westerse legers in Babylon met als oficiële verklaring dat de lokale bevolking er van de dictatuur moest bevrijd worden. Ach, ja.

Nog opvallender is dat onder de Grieken “voor het eerst” het concept ontstaat dat grootschalige beschavingen mogelijk zijn, en dat meerdere volkeren broederlijk naast elkaar dezelfde beschaving kunnen dragen en delen. Uim, nee, jongens, dat is nu in feite precies wat de Perzen, voor het eerst in de geschiedenis (altijd voor zover we weten, natuurlijk) aan de wereld getoond hebben. Het zijn de Perzen die aan culturen waar het al eeuwen constant boel was een universele vrede hebben gebracht, en het zijn de Grieken die de hele tijd op microschaal onder elkaar aan het vechten zijn, die dat allemaal “decadent” en “barbaars” en “despotisch” hebben genoemd. En zo krijgen we de scène te zien waar de Grieken diep in het Perzisch grondgebied staan en een speech te horen krijgen dat zij vechten voor hun huis en haard, terwijl de Perzen vechten omdat ze “moeten van de Koning”.

En ja, ook toen waren er meer dan genoeg die dat met de realiteit recht onder hun voeten en de waarheid vlak voor hun ogen allemaal pink op de naad hebben geloofd, en dus wonnen ze de slag, en Babylon was bevrijd. En, klein historisch detail, kort na de bevrijding overleed Alexander en begonnen de beschaafde en bevrijdende generaals een serie burgeroorlogen onder henzelf, die pas opgelost raakten toen de universele beschaving opgedeeld werd in een serie despotische monarchieën. En ja, de Indo-Europese – zeg gerust “Arische” als je dat liever hoort – volkeren die de Perzen waren worden ook nog eens afgeschilderd als “inferieure barbaren” en ik weet zeker dat er weer bijna niemand iets heeft opgemerkt.

Maar ach, zo gaat dat, het verhalende heeft ook zijn rechten. Het is best een mooi verhaal en we krijgen reeksen heel mooi gemaakte beelden te zien. En als die op niet al te hallucinante schaal de gebeurtenissen de nek omwringen... tja, ik hoorde nog niet zo lang geleden iets als “Alexander... uimmmm... zou dat de zeventiende eeuw kunnen geweest zijn?”

-------------------------------------
De url’s van “De Griekse Sage”:

http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/de-studie-van-de-geschiedenis.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/marathon.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/ga-vreemdeling-de-spartanen-vertellen.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/recapitulatie-bij-de-studie-van-de.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/salamis.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/11/selectie-effect.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/11/de-beslissende-slag-plataea.html