De Studie van de Geschiedenis

Aan mijn scholierjaren, en zelfs rechtenstudies, heb ik een serieuze allergie aan het vak geschiedenis overgehouden. Je zou het nu niet meer zeggen, maar zo is het. Laat me terugdenken aan de post over de stichting van Rome (1). Het kan aan mij liggen, maar als het schoolsysteem bedoeld was om de leerling zo weinig mogelijk kennis te laten onthouden, en er zo weinig mogelijk interesse voor op te wekken, dan konden ze het bij mij nauwelijks beter doen.

Vooraan in de klas stond iemand een serie klanken af te rammelen: Alba Longa, Etrusken, Horiatii en Curiatii, en zo nog een paar, en wat ik er allemaal mee te maken had, Joost mocht het weten. Natuurlijk, het is mogelijk dat bij veel mensen opsommingen van jaartallen en dynastieën een zeker mysterie en aantrekkingskracht opwekt, en dat dat hen de kapstok geeft die toelaat geschiedenis te doorgronden.

Wel, bij mij werkt het zo niet. Bij mij zou het veel meer hebben opgebracht, als iemand me verteld had dat we te maken hadden met een soort middeleeuwen, en dat er in die tijden van opkomende beschavingen concurrentie was tussen Etrusken, Phoeniciërs en Grieken. Bij mij zou dat soort breed kader een oneindig veel betere kapstok zijn, en de jaartallen zouden na een tijd wel vanzelf komen. Zie je al hoe je kan invullen dat de Etrusken een groepje strategisch gelegen nederzettingen innamen? Zie je al hoe, bij de kruising tussen een belangrijke weg en een belangrijke rivier, de nederzettingen die een stad werden geen van buiten te leren datum zijn, maar een haast vanzelfsprekende ontwikkeling? Begin je je al niet af te vragen hoe het verhaal van die stad dan verder gaat, en hoe het zal aflopen?

Ik zou ook gefascineerd naar de kaart gekeken hebben. Waar lag die weg? Waar ging hij naartoe? Waarom was hij zo belangrijk? De situering van de belangrijke “baaien en golfen” zou eens te meer wel vanzelf gekomen zijn. Wie waren die Etrusken eigenlijk, en waarom beconcurreerden ze de Grieken? Allemaal vragen die ik misschien niet had kunnen beantwoorden, maar ik zou tenminste geweten hebben dat er vragen waren.

Per analogie geldt hetzelfde voor de antieke geschiedenis, niet alleen van Rome, maar van het hele Middellandse Zee gebied. Verbeeld je dat we (praktisch) moesten van buiten leren dat er in dat vroege Vierde Millennium rijken waren als dat van Croesus in Lydia, Griekse en Phoenicische stadsstaten, Egypte, Mesopotamië, Elam, Assyrië, enzovoort. Who the hell cares? Waarom zou mij dat een barst meer kunnen schelen dan, zeg, de lijst ingrediënten van tomatensoep?

Wat een verschil met een scenario waarbij iemand iets zou zeggen als volgt. Beste vrienden, hier is de kaart. Al wat je even in het achterhoofd moet houden, is dat er opkomende stedelijke beschavingen zijn hier (Toscane), en hier (de Syrisch-Libanese kust) en hier (Griekenland). Die maken zich alledrie een hoop illusies, en toch zijn er dan al enkele dingen aan het gebeuren die er onheilspellend uitzien. Namelijk, terug naar die vorige post over de nederzettingen op de zeven heuvels bij de Tiber. Op dezelfde kaart duidt de lesgever aan waar die zich (strategisch gelegen) bevinden bij de kruising van de weg en de rivier, en je verhaal is vertrokken. Rome! Juist onder Toscane, waar één van die beschavingen zit. Ja, ze zitten zelfs een tijdje onder de knoet van die beschaving. En toch, achter de rug van de drie vechtende honden loopt iemand zich al snel warm om met het been te gaan lopen.

En laten we eens een heel eind oostwaarts op diezelfde kaart kijken. Zoals dat praktisch de hele geschiedenis lang het geval was, kwamen vanuit het oosten paardenvolkeren de gebieden van de (toen al) millennia oude beschavingen van Mesopotamië bedreigen, en na de nodige schermutselingen ontstond een voorlopig evenwicht. Voorbij Mesopotamië, in wat momenteel Iran is, raakte één van die paardenvolkeren gesetteld tussen wat destijds de rijken van Assyrië en Elam waren, en een stuk zuidelijker, tegen de Golf aan, raakte een verwant volk gesetteld. De relatief barbaarse volkeren die zich daar aan de oostflank van de Mesopotaamse beschavingen kwamen vestigen heetten respectievelijk de Meden, en de Perzen.

En nu komt een voorbeeld van iets dat in de geschiedenis wel vaker voorkomt. De paardenvolkeren zijn lang niet zo beschaafd als de volkeren van Elam of Babylon, maar hun cavalerie stelt een militair geavanceerde technologie voor. Een zekere Cyrus verenigt de Meden en de Perzen onder zijn (Perzische) vlag en loopt zowat het hele Tweestromenland onder de voet. Zijn zoon Cambyses doet er nog Egypte bij, en daarmee zijn de Perzen zomaar ineens, op een paar generaties tijd, veranderd van een semi-barbaars paardenvolk in de heersers over de twee aloude grootmachten, plus ruime omgeving. Voor die mannen zijn de Phoeniciërs, die we nog maar pas grootse plannen zagen koesteren als opkomende, jonge beschaving, maar een klein hapje, achteloos mee ingepakt op weg naar groter wild.

En wordt het stilaan niet zelfs voor mensen zoals ik interessant zich af te vragen hoe zich dat verhoudt met die zeven heuvels bij de kruising van de oude weg en de Tiber? Laten de avonturen van Cyrus en Cambyses zich nu afspelen in de jaren waarin Rome in zijn fase van het Koningschap zit, onder Etruskisch bewind, dus. Zelfs mensen zoals ik kunnen haast niet vermijden te onthouden dat we nu praten over jaartallen in de 500 BC.

Natuurlijk, dat is nog lang niet zo precies als iemand die “1,302!” of “1,453!” kan brullen. Maar het bezorgt je wel een breed beeld van ontwikkelingen die zich afspelen over een groot toneel, en die vergaande gevolgen zouden hebben voor vele lange eeuwen. De Romeinen en de Perzen... Wanneer we naar de wereldgeschiedenis kijken, niet in 500 voor, maar wel na Christus, dan zijn de Romeinen en de Perzen nog altijd aan het bakkeleien. Ja, eigenlijk zijn ze dat nog aan het doen met de Kruistochten, ja, eigenlijk, met niet eens heel veel goede wil, zijn ze dat nog altijd aan het doen in 2,006 AD.

Is het in dat licht niet veel beter te kunnen bedenken hoe in ongeveer 500 BC de ene partij van dat titanisch conflict, Rome, een klein vlekje was op een Etruskische kaart, en dat de andere partij, Perzië, een heel eind naar het oosten, al een heus keizerrijk was, dat zowel als politieke realiteit, als in de vorm van voorbeeld voor heel veel keizerrijken die nog moesten komen, nog een hoop toekomst voor de boeg had?

Veel beter, toch, dan het kunnen aframmelen van enkele verhaaltjes over Romulus en Remus? Al was het maar om je te kunnen afvragen hoe twee entiteiten waarvan één zulke voorsprong had, zo kunnen uitgroeien tot rivalen. Het lijkt er haast op dat die Perzen zich ergens in moeten verslikt hebben, zodat de Romeinen, letterlijk achter de rug van dat “ergens”, de achterstand konden goedmaken... En zo ziet het er ook alweer naar uit dat er stof voor een volgende post in de maak is. Met dank aan Themistocles.

------------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/09/op-wandel-in-het-vierde-millennium.html