Af en toe ging het op dit blog over een historicus van een halve eeuw geleden: Arnold Toynbee. Zo heb ik me al luidop afgevraagd waarom iemand met zulke interessante ideeën zo compleet is weggedeemsterd (1). Een interessante hypothese, in de zin dat het intellectueel provocerend is, was dat wij allemaal veel te veel Marxist zijn om plaats te maken voor iemand die denkt dat niet de economie, maar wel de religie de geschiedenis drijft. Terwijl wij, Marxianen, op heel vanzelfsprekend niveau, van mening zijn dat het wel de economie is.
Maar ik speelde ook met andere mogelijke oorzaken. Bijvoorbeeld was het grote schaal denken van Toynbee te sterk ingegaan tegen de hedendaagse mode die om specializatie vraagt. En er waren er ook die niet eens mijn post gehaald hebben: Toynbee was geen historicus, maar wel een profeet, heb ik de toenmalige historicus Pieter Geyl weten beweren. Geyl leek zich nogal te ergeren aan de kosmische pretenties en de hoogdravende stijl waarin Toynbee die pretenties uitdrukte. Maar toen dat het “argument” was, toen bekeek ik met tot in de hemel opgetrokken wenkbrauwen nog eens de hoogdravende en pretentieuze stijl van Geyl zelf, en besloot het allemaal maar niet te serieus te nemen.
Intussen heb ik nog een boek gelezen dat geen geschiedenisboek is, maar een boek over de discipline “geschiedenis”: Evans, In Defense of History, 1,997 (2,000). En daarin staan dingen die afkomstig zijn van Pieter Geyl, of tenminste aan hem toegeschreven worden, en die mij spijkers met koppen lijken. Toynbee, remember, was de man die op heel grote schaal patronen zag in de geschiedenis, waarvan ik schreef (en nog steeds denk) dat die af en toe spectaculair interessant waren. Alleen knobbelde Geyl uit, aan de hand van een aantal gevallen die Evans aanhaalt, dat Toynbee zijn eigen patronen zo interessant vond, dat hij er altijd de voorbeelden van wist uit te pikken, terwijl hij de tegenvoorbeelden verzweeg.
In die omstandigheden verbaast het me al veel minder dat de kritieken van Geyl dodelijk waren voor de reputatie van Toynbee. Nog steeds vind ik dat sommige van Toynbees ideeën spectaculair interessant waren. Niet dat ikzelf ooit heb gedacht dat de geschiedenis voldeed aan allerlei “wetten” zoals dat bij veronderstelling voor de natuurkunde het geval is – daarvoor ben ik veel te veel Popperiaan (2). Maar het punt is, volgens mij hoeven de “patronen” van Toynbee helemaal niet de vorm van “wetten” aan de te nemen. Sterker nog, mijn licentiaatsverhandeling in de filosofie bevatte een hoofdstuk over hoe Popper in mijn ogen ten onrechte, of toch minstens in overdreven mate, Toynbee aanwreef dat hij in die “wetten” geloofde. Terwijl ik destijds ook wat in de teksten was gaan graven, en er toch citaten wist uit te halen waarin Toynbee dat historisch determinisme uitdrukkelijk ontkent.
En tussen een geloof in determinisme en een herkennen van patronen is er nu eenmaal een heel verschil. Dus als we nuanceren dat Toynbee niet geloofde in die wetten, maar toch patronen ontwaarde (en ik blijf erbij: vaak heel interessante patronen), dan nog vind ik nu eindelijk een geloofwaardige kritiek op de man met die ambitieuze ideeën. Ik heb niets tegen patronen, maar ik ben het ermee eens dat we er veel voorzichtiger mee moeten omgaan. En er is niets mis mee wanneer ze zich veel vager door de geschiedenis aftekenen, dan wij, amateurs van de heel grote schaal, graag hadden gezien. Dus is er wel iets mis als onderzoekers selectief citeren, om zo hun eigen ideeën veel sterker voor te stellen dan ze verdienen.
En wat voor zedenles haal ik hier uit de wedervaren van Pieter Geyl! Dus hij had uiteindelijk gelijk, maar wist zijn ideeën niet (aan mij) verkocht te krijgen omdat zijn stijl me veel te protserig en hoogdravend leek...?
Hmmmm... Kijk, ik beloof niets, hé, vogeltje... gebekt... Maar toch...
--------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/05/arnold-toynbee.html
(2) Popper, The Poverty of Historicism, 1,957 (1,991)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten