Beschouw de Volga als een lange, brede lijn van noord naar zuid. Links, dus aan de kant van de Duitse opmars, ligt de stad als een zeer langwerpige rechthoek langs de rivier uitgestrekt. Noordelijk ligt het industriëel complex. Dan moet je je een vrij groot stuk groen voor de Mamaev Kurgan inbeelden, en daaronder, naarmate je verder naar het zuiden gaat, het Centraal Station, het Rode Plein, de geul waarin de zijrivier de Tsarytsa de Volga instroomt, en tenslotte nog een heel stuk zuidelijke residentiële stadsdelen. Een beetje zoals je, als je Antwerpen (maar dan wel vanuit het oosten) benadert, je ook eerst de stad en dan pas de brede Schelde aantreft, en je noordelijk de haven en zuidelijk de residentiële gebieden aantreft. Maar het mag gezegd worden dat de Duitsers aan Stalingrad meer werk hebben gehad dan aan Antwerpen...
De Wehrmacht trekt dus op 14 september 1,942 de binnenstad in, met op de uiterste linkerflank de aanval op de Mamaev Kurgan, en daaronder twee (!) divisies (!) infanterie op weg naar het station met daarachter de aanlegsteiger. De Volga is de enige verbinding die de Russen nog hebben met hun eigen linies. Als de aanlegsteigers verloren gaan gaat de stad verloren: de tanks vallen stil bij gebrek aan benzine en de kanonnen zwijgen bij gebrek aan munitie. Ik zei al eerder iets over tekortschietende superlatieven, en hier staan we voor het feit dat "op leven en dood" een flauw afkooksel is van de inzet waar het nu om gaat. Stalingrad het symbool; Stalingrad de industriestad; Stalingrad de verkeersader van het Midden Oosten naar het noorden... Op 14 september 1,942 vliegt de Wehrmacht de stad naar de halsslagader en bijt uit alle macht...
Maar het blijkt dat de Blitzkrieg over is. Ze maken nog altijd vorderingen, die geharde veteranen van het Zesde Leger, maar zoals ik al zei, de kilometers zijn nu meters geworden. Zo bereikt de crisis haar hoogtepunt. In de ochtend nemen Duitse troepen het Centraal Station in. Vandaar hebben ze een vrij schootsveld over de aanlegsteigers. Dus moeten de Russen het terugnemen, en de uitdrukking "tegen elke kost" is letterlijk te nemen. Het is geen kwestie van "Sorry kolonel, het is mislukt". Terugtrekken en falen is geen optie, want dat betekent evengoed je einde als jezelf in flarden laten schieten in de hoop dat je kameraden er iets aan hebben. Hier krijg je een beeld van wat wat die "visistekaartjes" (1) precies betekenden, want even later is het station weer in Russische handen! Maar ook de Duitsers waren begonnen met een "visitekaartje", en nog wat later is het station toch weer in Duitse handen. We kunnen alleen onze verbeelding laten proberen zich iets voor te stellen bij de gevechten die zich daar in dat gebouw, centimeter per centimeter, met handgranaten, geweren, messen en klauwen moeten afgespeeld hebben...
En met dat in het achterhoofd is het moment gekomen om voor de tweede keer de NKVD te vermelden. De politieke troepen die we kennen omdat ze doorgaans achter de linies opgesteld stonden om deserteurs af te knallen brengen in de namiddag het station opnieuw in Russische handen - en de hemel weet dat het geen wandeling in de avondzon zal geweest zijn. De Russen zijn aan hun allerlaatste reserves, ze hebben minder dan twintig tanks en de Duitsers hebben op de verschillende plaatsen de Volga bereikt...
Het lijkt een goedkope Western, maar blijkbaar is nu toch volgens dat soort scenario gegaan. Terwijl rond de aanlegsteiger de Duitsers al de Russen in de Volga aan het keren zijn verschijnen er in de vroege avond bootjes. Roeibootjes, overzetboten, de veerboot zelf, het doet er niet toe, temidden van een Duits bombardement dat de oppervlakte van de Volga blinkt van de vissenbuiken verschijnen de versterkingen van de Dertiende Guards Division. Dagen tevoren was de divisie samengeraapt en in het verborgene van struiken en bomen op de linkeroever van de Volga gestationeerd. En zo wanhopig is de toestand van de laatste meters grond op de andere oever dat de Guards beginnen over te steken voor de schemering valt: nog voldoende licht voor artilleriebeschietingen en luchtaanvallen. Gedecimeerd komen de eerste eenheden aan in de brandende stad. Ze hebben nog niet de tijd om bayonetten te fixeren; het is meteen van de boot de oever op en na enkele tientallen, hoogstens honderden meters de eerste de beste Duitser die je ziet naar de keel te vliegen: dat of dood, en vaak alletwee, maar met tenminste nog een kans voor het Vaderland.
De waarheid is krachtiger dan de "legende" van de goedkope Western. De tegenaanval van de Guards stuit werkelijk de Duitsers op de laatste meters voor de finish, en vermoeid en nog niet ingegraven als ze zijn moet de Wehrmacht terug. Ongemerkt was één van de keerpunten van WO II bereikt. Ongemerkt; niet in de zin dat het onder een plechtige stilte (ach...) is gebeurd, maar in de zin dat de opmars van de Duitsers zo onweerstaanbaar was, dat ze die enkele plaatsen waar ze de Volga nog niet bereikt hadden niet eens als significant beschouwden. Op verschillende plaatsen braken de vieringen om de val van Stalingrad al uit, en in Berlijn smeekte de pers om de overwinning te mogen afkondigen.
Maar in de stad bleven verschillende pockets weerstand bieden, en het behoud van de oversteekplaats betekende dat de bevoorrading kon doorgaan. En daarmee kon het drama dat wij in de klank "Stalingrad" tot vandaag horen nazinderen pas goed beginnen...
---------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/07/mamaev-kurgan.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten