Maar toch. Als je op een bepaalde plaats bij wijze van monument een standbeeld van misschien wel 150 meter (!) hoog aantreft, dan voel je op je sokken dat er wel iets gebeurd zal zijn. En dat is het minste wat je ervan kan zeggen. De heuvel kijkt uit over een grote stad, èn over en voorbij een brede rivier. Om precies te zijn is de plaats het stadspark van Volgograd; jawel, het eermalige Stalingrad. In feite kan je op dit punt beter helemaal kortsluiten. Ongeveer zo:
1. Er bestaat een heuvel die uitkijkt over de stad Stalingrad plus het land voorbij de Volga.
2. [September 1,942: "Superlatieven Schieten Tekort" (1)]
3. vandaag staat er een monument van 150 meter hoog.
Wat kunnen we er ons ongeveer bij voorstellen? De hoogten van de Mamaev Kurgan moeten zowat het meest strategisch objectief van heel Stalingrad geweest zijn. Hoogtes zijn altijd gegeerde militaire doelwitten, maar in dit geval was er veel meer aan de hand. De hele slag om Stalingrad draaide om het vermogen van het Rode Leger om de geleidelijk meer geïsoleerde haarden van verzet in de stad van over de Volga te bevoorraden. Als de Wehrmacht de Mamaev Kurgan bezit, dan kunnen ze niet alleen de brede stroom met hun artillerie bestrijken, maar een enorm stuk van het achterland, vanwaar tenslotte nog altijd al die versterkingen moeten komen. Voeg daaraan toe al die andere strategische plaatsen in de stad die je in het vizier krijgt, en je begrijpt... Het zal er af en toe een tikje... uimmmm... onoverzichtelijk geweest zijn...
Tenminste is de chronologie bekend. De eerste dagen van september vecht de Wehrmacht zich dus van de rand van de stad tot aan de rand van het centrum, en dat is waarvan ik schreef dat er in WOII wel meer "verbeten straatgevechten zullen geweest zijn" (2). Dan is al duidelijk wat de betekenis was van dat Russisch visitekaartje, toen jonge meisjes zich letterlijk dood vochten achter de kanonnen van de buitenste verdedigingsgordel rond Stalingrad (3). Gedaan met de vorderingen uitgedrukt in kilometer, zoals een Duitse auteur die er bij was schreef: vanaf de rand van de stad gaat het om vorderingen in meter. Maar desondanks vechten ze zich straat per straat, blok per blok en huis per huis tot bij de binnenstad. Tot aan de rand van de Mamaev Kurgan, bijvoorbeeld. Mogelijk het meest strategisch doelwit van heel Stalingrad. En op 13 september staat de 295ste Infanterie klaar om de heuvel te bestormen.
En ook de Duitsers hadden omtrent hun plannen een visitekaartje afgegeven. Eerst dus nog maar eens een beschieting zoals de Duitsers dat konden! Mortieren, houwitzers (weetikveel), en natuurlijk: Stuka's, heel, heel veel Stuka's. De liefelijke hellingen van de Mamaev Kurgan veranderen in, in... nee, niet in een maanlandschap. "Superlatieven Schieten Tekort". Ze veranderen in iets in vergelijking waarmee een maanlandschap een verbetering zou zijn. De lucht verandert in een bruine nevel van het opstijgend stof en verkruimeld puin en de grond trilt en bonkt als een constante, ononderbroken aardbeving.
Er waren maanden werk nodig, na de slag, om in eerste instantie van de Mamaev Kurgan dat "maanlandschap" te maken. Het was heus niet dat de grasvelden pokdalig werden van de kraters. Het was zo dat er letterlijk geen grasspriet meer stond. Het was zo dat het na de slag maanden heeft geduurd voor er weer een grasspriet wilde groeien. Het was zo dat na de slag om de Mamaev Kurgan niet "het hele terrein was bedekt met kogels en granaatscherven": omdat dit de plaats was waar de dikte van het kogels- en scherventapijt werd gemeten: in centimeters (4).
Op 14 september staat de 295ste Infanterie op de toppen van de heuvel, na een gevecht waarbij, je weet het al, "voor elke centimeter grond is gevochten". Alleen - en hoewel we natuurlijk nooit echt weten "wat er zou gebeurd zijn indien" - als dat zo blijft, dan is de Slag om Stalingrad dan en daar voorbij. Dat weten de Russen natuurlijk ook. Dezelfde dag nog recruteert Chuikov, de commanderende generaal van het Rode Leger in Stalingrad, de NKVD troepen. Die kennen we vooral van het feit dat zij achter hun eigen linies stonden opgesteld en alle deserteurs of zelfs terugtrekkers onder vuur namen. Deze keer mag een bataljon het eens rechtstreeks met de Duitsers proberen: zolang er nog weerstand is tussen de heuveltoppen kunnen die niet rustig hun artillerie richten.
Dan beginnen er versterkingen van over de Volga binnen te druppelen, en een deel gaat ook de Mamaev Kurgan op. Vroeg in de ochtend van de zestiende september bestormen ze de top, waar op dat moment al geen grasspriet meer stond. Even later heroveren ze de toppen; de man die de vlag van de 295ste neerhaalt staat in de Russische geschiedenisboeken ingeschreven. De volgende dagen hield het Rode Leger de top tegen herhaalde tegenaanvallen van de Infanteriedivisie, waar geleidelijk minder en minder van overbleef. Pas op 27 september, als ik dat goed zie, slagen de Duitsers er in, na een enorm luchtbombardement, opnieuw de toppen in te nemen. En wéér weten de Russen nog enkele reserves samen te schrapen, en wéér weten ze, op 28 september, de Duitsers te verdrijven. Alleen blijft de top deze keer als een niemandsland achter - en voorlopig is de traffiek over de Volga "gered".
En al die tijd, dagen, weken lang, ligt de heuvel onder de hevigste artilleriebeschietingen en luchtaanvallen. De ontploffingen slingeren de zwartgeblakerde grond met aardbevingen tegelijk de lucht in, om weer neer te regenen in kraters binnen kraters binnen kraters. Brokstukken van lijken en wrakken, voor de honderdste keer kapotgeschoten, vermengen zich met de neervallende aarde en het opstijgend stof, en het geluid van de onophoudelijke explosies, bombardementen en kogelhagels is zo sterk dat het leek, zoals een overlevende het beschreven heeft, alsof een priem door je beide oren naar binnen werd gestoken en rechtstreeks je brein penetreert. Daaronder en -tussen besluipen en bevechten de twee legers elkaar met een verbetenheid die de wereldgeschiedenis maar zelden zal gezien hebben. Zeer, zeer weinig mensen die er bij waren hebben er ooit iets van kunnen navertellen. En dat alles, laten we het niet vergeten, was in al zijn belangrijkheid nog altijd maar een klein onderdeel van heel dat kolossale gevecht: de Slag om Stalingrad.
En vandaag staat er een monument dat, althans volgens sommige bronnen, 150 meter hoog is. Misschien komt het op sommigen wel wat megalomaan over, ja. Maar toch...
-----------------------------------
Update: lezer Ger verwijst naar een artikel van hem dat ingaat op de hoogte van het standbeeld, en "het hoogste standbeeld van de wereld" verandert in "het elfde grootste standbeeld van de wereld":
http://speervanger.web-log.nl/mijn_weblog/2010/05/kolossus-ontwaa.html
Maar het blijft monumentaal, natuurlijk. En de gebeurtenissen waaruit het is voortgekomen... Dat verhaal wordt nog vervolgd.
-----------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/stalingrad-het-eerste-bombardement.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/straatgevechten-voor-elke-millimeter.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/stalingrad-het-eerste-artillerieduel.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/aan-de-oevers-van-de-volga-lag-een.html
2 opmerkingen:
Het beeld waar je op doelt is waarschijnlijk Het Moederland ontwaakt, opgericht in 1967. Het is gigantisch, maar niet zo hoog als jij doet voorkomen. Het beeld zelf is 52 meter hoog, inclusief zwaard 85 m.
Over deze en andere megalomane beelden schreef ik in Kolossus Ontwaakt:
http://speervanger.web-log.nl/mijn_weblog/2010/05/kolossus-ontwaa.html
Ik vraag me af waar die wild variërende cijfers vandaan komen. Aangenomen dat 85 meter juist is: hoe weet je dat dan? En waarom gebruiken andere bronnen dan niet hetzelfde cijfer?
Natuurlijk, in vergelijking met de andere dingen die er over de plaats te vertellen vallen...
Een reactie posten