De Etymologie van Militaire Rangen

Uit mijn kindertijd - de tijd dat ik zonder aanwijsbaar talent Stratego speelde - heb ik een bepaalde nieuwsgierigheid overgehouden. Wat zou toch de betekenis, etymologisch of whatever, kunnen zijn van al die militaire graden, zoals "sergeant" en "luitenant" enzovoort? Het heeft een half mensenleven geduurd, maar stilaan denk ik dat ik de juiste antwoorden gevonden heb...

Het begint met "Luitenant". Ik weet dat je met amateur etymologie heel naieve dingen kan krijgen, maar ik denk echt dat het Franse Lieutenant het allemaal zegt: het is de houder (tenant) van een plaats (lieu). Het is dus alvast afkomstig uit een wereld waarin grond, terrein, ruimte belangrijk is. Dat is geen grote vondst omdat dat geldt voor de hele pre-industriële wereld, maar toch...

De volgende domino die viel - zij het dat ik intussen al een volwassene was geworden - was de "Kolonel". Die heeft dezelfde wortel als de "kolonist" - in het Frans overigens een "colon" genaamd. We zien alweer een verwijzing naar het bezit van grond, even als terzijde meegegeven.

Mijn interesse voor economische geschiedenis dateert van hoop en al een vijf of zes jaar terug, dus als ik iets over de feodaliteit ben te weten gekomen, dan zal dat recent geweest zijn. En wat ik precies te weten gekomen ben was dat een leenheer verschillende soorten leenmannen onder zijn hoede kon hebben. Vaak moesten ze manschappen leveren, maar het kon ook geld zijn of zelfs nog andere diensten - ik weet het niet meer in detail. Hoe dan ook, één van de formules was Dat de leenman zijn leen ontving "in serjeantry". Als we niet proberen te ontkennen dat we daarmee onze "Sergeant" hebben teruggevonden is dat voldoende voor een lichtflits die de concurrentie kan aangaan met de revelatie op de weg naar Damascus.

Niet alleen hebben we nog maar eens de verwijzing naar de grond teruggevonden, we hebben daar ook de verklaring voor gevonden. De namen van onze militaire rangen lijken hun oorsprong te vinden in rangorden van de feodale wereld. Je kan zo bijna de hele geschiedenis verder aflezen. Oorspronkelijk ging het over - mogelijk zeer diverse soorten - posities die iets te maken hadden met wie welke grond voor welke reden in bruikleen had, waarbij militaire toestanden zeker tot de mogelijkheden behoorden. Geleidelijk vloeiden de verschillende werelden in elkaar en aan het einde was het enkel een kwestie van de relatieve rangorde te bepalen - voor zover die zelf al niet geleidelijk mee was gegroeid. Tegen die tijd waren ridders en feodaliteiten al lang vervangen door beroepslegers en nationale staten, maar de sporen van vroeger zinderen - zoals zo vaak nog door in de oude namen.

Kunnen we ons rijtje nog verder aanvullen? Ergens (gokje: Fernand Braudel) heb ik gelezen dat "Kapitein" terug gaat naar "caput", wat op zijn beurt "kop" betekent, en naar vee verwijst. In het Duits wordt een kapitein ook "Hauptmann" genoemd: wéér die verwijzing naar "kop". Om verbanden met de feodale grondverdeling te vinden zou ik enorm moeten gaan raden, maar dat de persoon die in de wereld van het vee iets vcorstelt dat niet met enkele vierkante meter zal gedaan hebben lijkt me vanzelf te spreken.

Nog vager wordt het met de "Majoor". Ik kan niets beters bedenken dan dat de naam van deze toch al wat hogere rang gewoon verwijst naar de "comparatief"; het tegendeel van "mineur". Natuurlijk, wat het nog te maken zou hebben met de feodaliteit weet ik niet - maar de theorie staat of valt natuurlijk niet met de vraag of het voor elke graad en elke naam tot in de tail klopt.

Ook voor de "Generaal" kom ik niet verder dan de algemene waarheid dat het woord verwijst naar de "globale" positie van de officier in kwestie. Net zoals de "Majoor", dus.

Maar alles bijeen vind ik het niet slecht. Er zijn nog, enigszins verwante, titels zoals Constable ("stable"!) en Maarschalk die naar de feodaliteit terugwijzen - hoewel ik de preciese link van "maarschalk" alweer vergeten ben. Dus ik denk werkelijk dat ik op het juiste spoor zit: onze militaire graden bevatten nog een hoop verwijzingen naar de lang vervlogen dagen en de lang vervlogen wereld waarin ze oorspronkelijk tot stand zijn gekomen. Een beetje zoals de dagen van de week... Hoe zou dat precies met de adel zitten?