Als je het onderwerp "Tweede Wereldoorlog" onderverdeelt in hoofdstukken "op de grootste schaal", dan krijg je titels als "Pacific War", "Oostfront", "Oorlog in het Westen", en ikzelf zou er ook nog "Holocaust" aan toevoegen en waarschijnlijk zijn er nog wel een paar te verzinnen. Voor zover ik zoiets zou weten denk ik dat "Oostfront" het belangrijkste onderwerp is. Je kan het onderverdelen in titels als "de Opmars naar Moskou" en "het Beleg van Leningrad" en "de Slag om Stalingrad", "de Slag bij Kursk"... en ikzelf denk dat daar de meest beslissende onderdelen van WO II te vinden zijn.
Tijd, misschien, om even vanop deze "tweede hoogste" schaal een blik te werpen op dat verhaal, waarover ik al een tijdje aan het vertellen ben op de schaal onmiddellijk daaronder: de Slag om Stalingrad. In de herfst van 1,942 zag het front er (op deze heel grote schaal, tenminste) uit als een heel lange lijn die in het noorden vanaf Leningrad geleidelijk zuidoost liep. Ruwweg halverwege die honderden en honderden kilometers treft, en volgt, onze lijn de rivier Don, nog steeds over honderden kilometers, tot waar de Don een grote bocht maakt naar het oosten. Juist daar maakt een andere grote rivier, de Volga, een grote bocht naar het westen, en daar, aan de oevers van Volga, waar de Don en de Volga heel dicht bij elkaar komen, lag een stadje...
Maar goed, het front raakt heel even de Volga (dat is nog steeds de plaats waar dat stadje lag) en loopt dan verder naar het zuiden en de Zwarte Zee. En het geviel dat de Russen in de winter van 1,941 de Duitse Wehrmacht bij Moskou al eens met honderd kilometer hadden teruggeslagen, en heel de wereld wist dat ze zoiets in de winter van 1,942 nog eens opnieuw zouden proberen. Dat wil zeggen, de Duitsers dachten dat ze de winterschade zo goed mogelijk moesten beperken om dan in 1,943 definitief de oorlog te winnen. En de Russen...
Wel, het lijkt er op dat de Russen zo onder de indruk waren van hun eigen successen in 1,941, dat ze wilden proberen de winter te gebruiken om het Duitse front definitief in mekaar te doen storten en in 1,943 zelf de oorlog te winnen! En op dat punt zie je meteen: als de Russen rond einde 1,942 dachten weldra de oorlog te winnen, en je wéét dat Duitsland zich pas heeft overgegeven in mei 1,945 - wel, dan is het plan mislukt, nietwaar?
Als je die lange lijn van daarnet bekijkt op de kleinere schalen, dus "Moskou", of "Stalingrad", dan zie je natuurlijk enorme kronkels, bochten of zelfs plaatsen waar er niet eens een duidelijk front bestaat. De Russen hadden voor hun plannen hun oog laten vallen op twee enorme uitstulpingen waarmee de Duitse troepen zich in de Russische linies hadden gedrongen. De (politiek) belangrijkste van die twee was bij Rzhev, van waaruit de Duitsers in 1,943 hoopten definitief Moskou te veroveren. Nauwelijks minder belangrijk was het enorme offensief in het zuiden, richting Kaspische zee, en olie, heel veel olie; een offensief waarvan Stalingrad de uiterste oostflank was.
Het Russische plan was vierledig. Eerst zouden zowel de noordelijke als de zuidelijke uitstulping worden afgesneden, en daarna zou vanuit de doorgebroken linies een enorm offensief richting westen worden ingezet, waarbij de Duitsers resp. (in het zuiden) tot bij Rostov zouden teruggeslagen worden, of zelfs (in het noorden) voor Berlijn zouden moeten vrezen.
Die plannen zijn dus niet doorgegaan. Het offensief in het noorden leidde alleen maar tot de zoveelste Duitse overwinning, in de zin dat de Russische objectieven onder grote, nee, enorme verliezen werden opgegeven, en het tweede deel van het offensief dus vanzelf niet meer op de kaart stond. In het zuiden bleek al even goed dat de Wehrmacht van 1,942 niet voor niets ongeveer de halve planeet had weten te bezetten en ook daar is van het grote offensief dat het front tot in Rostov had moeten oprollen sindsdien niets meer vernomen. Daarmee bleef slechts één van de vier initiële plannen over, en dat was het offensief rond Stalingrad.
Het plan bestond er in dat een gelijktijdige aanval vanuit het zuiden en het noorden zou worden ingezet, en zodra de frontlinies van die twee offensieven elkaar zouden treffen, zouden de verst opgerukte Duitse troepen ingesloten zijn. En zo geschiedde. Zowel noordelijk als zuidelijk staken de Russen inderdaad de Volga over, en ze slaagden er inderdaad in Duitse troepen over een enorm gebied te omsingelen. En het ging om véél Duitse troepen, het waren er in feite veel meer dan de Russen zelf hadden gedacht.
Dat was in feite zelfs grotendeels de reden waarom het veel grotere offensief nooit op gang is gekomen. Midden in die enorme tangbeweging lag immers nog steeds de Volga, en daar aan de oevers van de Volga lag nog steeds een stadje, en dat stadje was nog steeds de plaats waar het Zesde Leger van Generaal Paulus probeerde de Russen van Generaal Chuikov over de Volga te keren. Zoals ik het ergens gelezen heb, de omsingeling lukte, en het enige van de vier grootse plannen uit 1,943 dat succes had was daarmee een feit. Alleen, nu ontdekten de Russen dat ze "een tijger bij de staart hadden gevat".
En daarmee kunnen we stilaan terug een schaal afdalen, terug naar het verhaal van de Slag om Stalingrad waarvan we al enkele maanden hebben zien passeren. De grote winteroffensieven van de Russen voor 1,942 waren grotendeels mislukt, maar voor de vechtende legers die mekaar letterlijk hadden leeggevochten in de straten van Stalingrad maakten de ontwikkelingen van enkele honderden kilometer naar het westen natuurlijk wel een heel verschil uit. Zoals ik het al een beetje aankondigde, je zou misschien verwacht hebben dat er stilaan een rustpauze zou intreden, maar in Stalingrad... Tijger... staart...
In Stalingrad was het gewoon tijd voor, nog maar eens, een nieuwe fase.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten