Stalingrad: de slag om het Industriëel Complex

Ten tijde van de Slag bestond het noorden van de stad Stalingrad uit een gigantisch industriëel complex. Ik heb het weer eens moeilijk om me er iets bij voor te stellen, en er is (op mijn niveau) weer eens niet zo gemakkelijk veel over te vinden, maar het moet om heelder gemeenschappen gegaan zijn, met eigen residentiële buurten, scholen, winkels, stratencomplexen, en natuurlijk de fabrieken zelf; elk een stad binnen de stad. In het bijzonder drie van de fabriekscomplexen moeten zelf mammoeten van terreinen en gebouwen geweest zijn, met werkplaatsen, opslag- en transportfaciliteiten, pijpleidingen, machinerieën en weet ik wat al, en dat allemaal nog eens temidden van kleinere maar soortgelijke structuren.

De drie grootste "fabrieken" (bij gebrek aan een beter woord) waren de "Tractorfabriek" helemaal in het noorden tegen de voorstad Spartakovka aan, daaronder de Barrykadyfabriek, en daaronder lag de Red October fabriek. Nog een eindje naar het zuiden lag de Mamaev Kurgan (1), waar het er al een hele tijd zeer heet ("superlatieven schieten tekort") aan toeging. En deze fabrieken met hun uitgebreide transportsystemen lagen ook nog eens vlak bij de Volga, en in de tijd die de verdedigers hadden gewonnen in de maand september hadden ze nieuwe oversteekplaatsen bij de fabrieken in gebruik genomen.

Natuurlijk hadden ze zich bijgevolg ook nog eens ingegraven in de complexen zelf, en die complexen zelf waren dan nog eens elke dag verder in puin geschoten door de Duitse luchtaanvallen en artilleriebombardementen. Als ongewild gevolg daarvan waren het buitengewoon moeilijk in te nemen vestingen geworden. Achter elke brok puin kon een bom, of een Russische infanterist verscholen zitten, en vaak zaten die daar ook werkelijk verscholen. Tientallen en tientallen vierkante kilometer, waarvan elke vierkante meter even dodelijk als elke willekeurige plaats die je maar in de hele Tweede Wereldoorlog wil opnoemen.

Uitgerekend dat is de plaats waar het Duitse Opperbevel, aan het hoofd van de elitetroepen van de Duitse Wehrmacht, in volle Tweede Wereldoorlog, zijn zinnen op gezet heeft. En nu krijgen we weer dat "fractale" karakter (1) van de slag te zien, zoals we dat op zoveel schalen van de oorlog te zien krijgen! Net zoals de benadering van de stad zelf bepaald geen wandeling was, terwijl "het" maar pas begon toen ze aan de rand van het centrum stonden (2), zo kan je precies hetzelfde verschijnsel zien als je niet de slag om de stad, maar om elk van de individuele fabrieken bekijkt.

Hoewel. Superlatieven schieten tekort. In feite krijg je hetzelfde patroon te zien, maar dan erger. De geschiedenis vertoont hier een stofwolk, vergelijkbaar met de geelbruine nevel die de zon verduisterde en het zicht tot een paar meter reduceerde, terwijl de Duitse troepen weer eens oprukten, nadat ze weer eens een beschieting om van te duizelen hadden afgegeven. Alleen hadden de Russen stilaan ook een aardig voorraadje kanonnen verzameld, daar aan de andere kant van de Volga, en met al die waarnemers die letterlijk temidden van de Duitse linies zaten gaven die een heel aardig vuur in de andere richting af. Het kwam zo ver dat je de individuele explosies niet meer van elkaar kon onderscheiden, omdat de hele tijd, onafgebroken, het gehuil van de ontploffingen zich vermengde tot één langgerekte oerkreet, en de grond schokte en daverde zodat je als een erwt in een dooreengeschudde trommel heen en weer werd geslingerd. En naar die hel rukte over een front van kilometers breed de Duitse Wehrmacht op, met verse divisies en nieuwe regimenten tanks en speciaal uit Berlijn overgevlogen bataljons specialisten in het straatgevecht.

Dat is waar de verhalen vandaan komen over petroleumtanks die in vlammen opgaan, zodat een vuurzee de Volga indrijft, en de scènes van mensen die in bootjes proberen weg te roeien en waarvan het laatste dat van hen is gezien de hopeloze pogingen waren om de vlammen met roeispanen te lijf te gaan. Maar wie zou er meer dan een schouderophalend voorbijgaan aan wijden; dit is tenslotte de veldslag die begon met een bombardement om Dresden naar de kroon te steken, en geen kat die het nog weet? Zo hoog loeiden de vlammen op en zo overdonderend klonk het geraas van de ontploffingen dat ze zelfs aan de overkant van de Volga - waar ze al een dikke maand echt één en ander gewoon waren - bezorgd bij generaal Chuikov informeerden: "waar zitten jullie eigenlijk?". Waarop die geheel naar waarheid kon antwoorden: "zie je de plaats waar de steekvlammen het hoogst opschieten? Wel, daar zitten we eigenlijk."

Een muur van staal en vlammen spoelde over de verdedigers. Ze hebben gevochten tot de laatste man; tot het punt waar "vechten tot de laatste man" geheel nieuwe betekenissen kreeg ("superlatieven schieten tekort"). En wéér bereikten de Duitsers op verschillende punten de Volga, en wéér keerden de Russen op verschillende punten de Duitsers daar weer vandaan, hoewel ze niet konden verhinderen dat hun front, alweer, op diverse plaatsen verbrokkelde. En wéér veranderde dat niets aan het feit dat ze gewoon bleven doorvechten, zodat, net zoals op de schaal van de stad zelf, een fabriek nooit echt veroverd was, zonder dat enkele werkplaatsen het nog uithielden, of geen huis ooit veroverd was, zonder dat ergens nog een verdieping in Russische handen was, of geen trap ooit in Duitse handen kwam, of er kon een Rus achter een trede verscholen zitten.

Zo rolde de maand oktober voorbij. Meer naar het zuiden ging de "Rattenkrieg" (3) zijn dagelijkse gang en bleven de beschietingen en bestormingen van de Mamaev Kurgan (4) gewoon doorgaan, en oktober ging over in november, en de beide kampen kregen met heel eigen problemen af te rekenen. De dagen werden korter, en kouder, en de actieradius van de Duitse luchtmacht verminderde overeenkomstig - terwijl de Russen almaar meer artillerie aan de overkant van de Volga kregen. Maar anderzijds begon de Volga vol ijsschotsen te raken, zodat verschillende weken lang weinig of geen versterkingen, voorraden of munitie de stad in raakten, waar ze letterlijk overleefden op repen chocolade. En toen, in de eerste helft van november raakten beide partijen op zulke schaal door hun reserves heen dat de vorderingen, die al veranderd waren van meters in millimeters, stilvielen, terwijl de Russen niet langer in een positie waren om betekenisvolle heroveringen te organiseren.

Impasse.

Twee maanden en een half duurt de slag al, en nu al hoort het verhaal bij de bloederigste episodes uit de militaire geschiedenis. Dus als beide partijen letterlijk uitgeput zijn, uitgeput in de zin van "leeg", "dood" "einde krachten", en meer zwak gestamelde termen waar superlatieven nu eenmaal tekort schieten - dan verwacht je misschien dat er eindelijk een stilte intreedt en dat beide partijen eens gaan denken aan het likken van hun wonden?

Of denk je dat je je er iets bij kan voorstellen als ik de hint meegeef: "integendeel, in Stalingrad was dat het punt waar het pas echt goed begon."?

Echt waar...

-------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/stalingrad-het-eerste-bombardement.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/stalingrad-het-eerste-artillerieduel.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/straatgevechten-voor-elke-millimeter.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/07/tactiek.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/07/mamaev-kurgan.html