De Veroordeelde antwoordt als volgt. Elke denkend wezen, zelfs als die een Onschuldige vermoordt, ligt aan de oorsprong van een heel uniek stel werelden en levens, even reëel voor de betrokken personages als de wereld van de Rechter, de Veroordeelde en het Slachtoffer (men merke terloops een drieëenheid op) dat voor hem is, en onze wereld voor ons. En dus, zei de Veroordeelde, zou de uitvoering van het vonnis al die werelden die zich in zijn hoofd afspeelden vernietigen, met alle onschuldige leven vandien.
En hoe, wilde de Rechter weten, lag elk bewustzijn aan de oorsprong van al die werelden? Wel, ieder mens was een bron van verhalen, die elk juist door hun verhaal-zijn levensechtheid aannemen. En op dit punt kan ik alleen maar verbluft interveniëren, dat ikzelf ooit gevonden heb dat een verhaalcyclus fraai zou beginnen met iets als "in den beginne was de Schrijver, en het Woord was bij de Schrijver, en het Woord was de Schrijver"; gevolgd door bijhorende beschouwingen...
En wel precies de beschouwingen die ook voortvloeien uit dat stuk theologie uit Anathem. De schrijver is immers de almachtige "God" die uiteindelijk zou kunnen doen wat hij maar wil; maar daar niet altijd toe komt? Als Tolkien had beslist dat Aragorn gemene zaak zou maken met Sauron - dan was dat toch even onafwendbaar gebeurd als wanneer iets in het echte leven gebeurt? En als hij had beslist dat Gandalf na zijn gevecht met de Balrog dood was èn bleef - dan had de wereld sindsdien van Gandalf alleen nog maar gesproken.
Maar tegelijk vertoont een verhaal ook veel dingen die niet expliciet verteld worden, maar intussen toch gebeurd zijn. "Vijf jaar later ontmoette de Rentmeester de ziener opnieuw." Misschien heeft de Rentmeester in die tijd, terwijl "God" zich niet met hem bezig hield wel een massamoord gepleegd? Valt het niet op hoe een karakter tegelijk onderworpen is aan de almacht van "God", terwijl het tegelijk ook een hoop eigen initiatieven zou kunnen ontplooien? Niet zolang "God" er zich werkelijk mee bezig houdt, en werkelijk niet wil; ik geef het toe - maar wat terwijl "God" "niet kijkt"?
En valt het niet op dat "God" het probleem heeft dat zijn hele schepping, tijdloos en in alle eeuwigheid in zijn hoofd aanwezig is, maar dat elke poging om zijn schepping te incarneren (van het Latijnse woord voor "vlees"; al die ideeën van materie te voorzien) noodzakelijk passeert via het Woord? Het Woord dat zelf letter per letter wordt opgebouwd, en zelf Woord voor Woord zinnen vormt - zodat terwijl het ene woord verschijnt er niet een ander woord kan verschijnen? En dus ook, zodat terwijl de ene verhaallijn verschijnt er niet een andere verhaallijn kan verschijnen. Zodat, met andere woorden, de schaduw die de ene verhaallijn werpt de ruimte creëert waarin er dingen kunnen gebeuren die zelfs "God" niet zag gebeuren.
Dus het is alweer een terloopse verwijzing naar onze drieëenheid, wanneer ik opmerk dat God zelf wel een eeuwige en absolute realiteit in zijn hoofd heeft, maar dat hij voor het probleem staat zichzelf in zijn schepping te incarneren. Hij zendt dus zijn zoon naar de Aarde, en die staat nu voor precies het probleem van het leven in de materiële wereld. Niet langer is de realiteit een tijdloze realiteit, maar iets dat zich afspeelt seconde per seconde, het ene gebeuren volgt op het andere, zoals het ene woord volgt op het andere. De tijdloze geest voelt met de incarnatie de weerstand van de materie. Overigens is het Griekse woord voor datzelfde "vlees" (diezelfde "materie" waarin je ideeën altijd eerst moeten uitgedrukt raken voor ze iets voorstellen) "creas". Of de incarnerende God de "creativiteit" heeft ontdekt weet ik niet, maar dat de geïnspireerde schrijver 99% transpireert bij het uitschrijven: dàt weet ik wel.
Al die dingen komen misschien ongelofelijk dwaas over - en toch heeft een beststeller auteur als Stephenson ze zo nauwkeurig in zijn boek verwerkt dat ik er letterlijk met open mond op zat te kijken.
Maar ik ben afgedwaald. Intussen zijn volgens die theologie de personages van de wereld van Anathem niets anders dan personages uit het hoofd van de Veroordeelde. En als de zéér sceptische Rechter de Veroordeelde vraagt dan maar te vertellen wat er zoal gebeurt in die werelden in zijn hoofd, dan hangt daarvan zomaar opeens de vraag af of iedereen niet elk moment kan vernietigd worden, samen met de geëxecuteerde misdadiger: als die er niet in geslaagd is de Rechter ervan te overtuigen dat de cyclus van werelden in zijn hoofd de moeite waard is om te blijven bestaan.
En dus is de Veroordeelde aan het vertellen. Maar natuurlijk kan hij niet alle verhaallijnen tegelijk vertellen (zie hierboven?). Dus op elk moment is het mogelijk dat uitgerekend jouw verhaallijn aan de Rechter verteld wordt: en dat de dingen die jij op dat moment uitspookt de Rechter zullen doen beslissen of jouw wereld de moeite waard is om te blijven bestaan - zodat de gruwelijk schuldige Veroordeelde dan toch maar de executie bespaard blijft.
En dus volgt uit deze theologie een moraal. Doe wel dit en doe niet dat, niet omdat dat allemaal deel is van één of ander antiek (en dan nog zwaar geïnterpreteerd) stel teksten, maar omdat je misschien de Rechter in een vlaag van weerzin doet beslissen: als dat de daden zijn van de personen uit de wereld van de Veroordeelde: sla er dan maar zijn hoofd af. Of integendeel, als de daden van die personen zulk een hartverheffend niveau bereiken dat hun vernietiging een grotere misdaad zou zijn dan de moord op het Onschuldig Slachtoffer: laat hem dan maar in leven.
Genoeg stof om zeer geleerd klinkende zinnen (voor medefilosofen) te produceren, zoals "uit de theologie volgt een ontologie en een ethiek". Waarop de medefilosoof zal reageren met: "nu nog een epistemologie en het komt nog ergens". Maar daarover gaat nu juist de rest van heel die mastodont van een boek. De manier waarop onze (momenteel) meest efficiënte natuurkundige theorieën uitdrukbaar lijken in termen van "narratives" en "het pluriversum" (2)... Ah, alles bijeen is het boek natuurlijk gewoon te moeilijk om zeer bevattelijk te zijn. Af en toe een commentaartje over een kleine scherf uit dat geheel is waar we het zullen moeten mee doen.
--------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/05/neal-stephenson-anathem.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/02/het-pluriversum.html
3 opmerkingen:
Heb je ooit Stephenson's "In the beginning was the command line" gelezen? Dezelfde principes, maar dan toegepast op Operating Systems.
http://artlung.com/smorgasborg/C_R_Y_P_T_O_N_O_M_I_C_O_N.shtml
Nee, ik ken het stuk niet.
Literatuur over computers is iets waartegen ik een weerzin voel die op allergie lijkt - een beetje zoals ik een autorijder ben die echt niet wil weten hoe verbrandingsmotoren een auto kunnen doen rijden (ik bedoel: zonder dat er een paard aan trekt).
Maar ik begrijp dat ik het eens zou moeten lezen?
Wel, het is een nogal wijdlopend artikel dat Disney, multiculturalisme, Islam en de traditionele woordcultuur versus de GUI en de rest van de kitchen sink erbij betrekt maar het is niet al te technisch.
Een reactie posten