Maar de medaille heeft een keerzijde. Het kapitalisme bevat ook de contradicties van de "armoede" en de "ongelijkheid": "Developments in the twentieth century vindicated much in the socialist critique of capitalism. The same forces that generated the extraordinary material abundance of the twentieth century also magnified global inequalities both within and between nations."
Nota bene: "dezelfde krachten". Om dat hard te maken probeert het boek een inzicht te geven in de realiteiten die verborgen gaan achter de cijfers, en ik denk dat niemand zal ontkennen: die realiteiten zijn "schrijnend". Maar het is niet omdat je ze schrijnend vindt dat je zomaar in een positie bent om ook te orakelen wie daar de oorzaak van is. En als we titels als "de contradicties van het kapitalisme: ongelijkheid en armoede" zien, of zinnen als "the statistics tell a clear story of lives shortened by relative poverty", dan kan je niet om het feit heen. Het boek stelt de "schrijnende toestanden voor als rechtstreeks, causaal gevolg van "het kapitalisme".
Er zijn echter grote problemen met de manier waarop het boek deze stelling motiveert. Een goed voorbeeld lijkt me de manier waarop het die causaliteit concreet wil maken. Het boek zegt uitdrukkelijk dat het gaat om een beschrijving van wat de "bloedeloze statistieken" betekenen voor de mensen die er in moeten leven:
" (...) farming in Burkina Fasso was based on shifting cultivation. Inhabitants prepared land that had not been farmed for a few decades by chopping down vegetation and setting it alight. Crops were then planted in the ashy soil (...). Fertility was usually high for a year or two, then rapidly declined, so that communities had to move on and prepare a new batch of ground. Such methods can support only thin populations, for obvious reasons: at any given time, most of the land is fallow. But in recent years, population pressure had forced farmers to speed up the cycle and return to each patch before its fertility had been restored. Eventually, overuse threatened to destroy the soil itself, irrevocably."
En "eventually", ook, wandelt het boek samen met ons over de troosteloze velden waarop de arme boeren van Burkina Fasso hun bestaan bij elkaar proberen te schrapen: stenen, stof, en het beetje bemesting dat je van schapen en runderen kan krijgen. Het ziet er allemaal heel overtuigend uit - en nogmaals, ik ken werkelijk niemand die ontkent dat de toestanden vreselijk zijn - maar er is een probleem.
Hoe kan je dit presenteren als een voorbeeld van "de schuld van het kapitalisme" als er in je eigen tekst, letterlijk, staat: "population pressure had forced farmers to speed up the cycle and return to each patch before its fertility had been restored"? Klinkt dat niet een beetje (heel erg veel, eigenlijk) als een verhaal waarin je net de oorzaak hebt opgenoemd (de bevolkingsaangroei creëert door overexploitatie een onhoudbare druk op het land) om die oorzaak vervolgens maar snel te veranderen in "het is de schuld van het kapitalisme"?
Een beter verhaal ziet er uit als volgt: Het kapitalisme maakte dat sommige samenlevingen er in slaagden het armoede evenwicht te doorbreken: die samenlevingen die het toepasten en de productiviteitsstijgingen realizeerden die het met zich meebrengt. Andere samenlevingen, die het kapitalisme niet toepassen, blijven zitten in de armoede waarin ze altijd gezeten hebben. Dus natuurlijk vergroot nu de ongelijkheid. Maar dat is niet omdat het kapitalisme arme mensen armer maakt, maar wel sommige mensen rijker maakt.
In het beste geval (als we de stelling dat het kapitalisme de armoede veroorzaakt toch willen volhouden) kan je nu vlug proberen dat het gekozen voorbeeld geen goed voorbeeld was. Het kapitalisme veroorzaakt nog steeds de armoede, maar gevallen waarin het "eigenlijk" door de bevolkingsexplosie komt duwen "het kapitalisme" nogal weg uit het plaatje. Alleen ligt de bewijslast nog altijd wagenwijd open: hoe harder je geprobeerd hebt Burkina Fasso als "bewijs" mee te geven terwijl dat mislukt is, des te harder ook besef je ook dat er een bewijs nodig is. Erger nog, die bewijslast is intussen zelfs nog verzwaard. Immers, als we weten (omdat we het zelf hebben gezegd) dat de bevolkingsexplosie er voor veel tussen zit, en verder dat er heel veel bevolkingsexplosie is geweest, in die twintigste eeuw: dan heb je een hoop extra werk als je wil beweren dat het desondanks door "het kapitalisme" kwam.
Maar ik vind het jammer. Een heel redelijk boek; doorgaans lijkt het eerder goed geïnformeerd over een ademenemende diversiteit aan onderwerpen, en dan plotseling dat soort goedkope simplismen. Als je nu nog een voorbeeld had gewild, gewoon recht onder je eigen ogen, van een bewering die als waar wordt beschouwd om geen andere reden dat voldoende mensen ze maar blijven herhalen...
---------------------------(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/09/niet-bescheiden-genoeg.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten