Hoe zat dat nu met die "superieure cultuur"?

We horen vaak - nee, we worden dolgedraaid met het verhaal – dat onze superieure Westerse cultuur in haar bestaan bedreigd wordt door de Islam. Of de dreiging nu afkomstig is van simpele bevolkingsstatistieken, of militair (“ze willen een khaliefaat stichten van Londen tot Kuala Lumpur”) of religieus imperialisme doet er niet toe. Enkel als wij allemaal, en dagelijks; bij voorkeur zelfs meerdere keren per dag, daarover onze ontzetting uitloeien in lezersbrieven, blogartikelen en commentaren - en nog het meest van al: nieuwsgroepen - kan de ondergang van onze superieure cultuur nog worden afgewenteld. En het is zelfs zo erg, dat het simpele in vraag stellen van deze toestand zelf al tot collaberatie (sic) wordt uitgeroepen. Zelf gezien, zelf meegemaakt.

Nu bestaat er een historische, of economische of sociologische regel – voor dat soort nuances weet ik er niet genoeg van – die zegt dat bij langdurige confrontaties tussen twee beschavingen, de meest hoogstaande cultuur (en dat is vaak ook economisch) de andere inlijft. Ik weet zeker dat ik er verwijzingen voor zou kunnen terugvinden, maar voor mijn part behandelen we dat hier als De Wet Van Koen.

En nota bene, dat heeft weinig met militaire superioriteit te maken. De geschiedenis staat letterlijk bol van de hoogstaande culturen die op een bepaald moment, vaak als gevolg van een tijdelijke, geïsoleerde militaire technologie in hoofde van een primitiever volk, werden veroverd en zelfs overheerst door dat primitiever volk. En telkens blijkt het een kwestie van decennia, hoogstens eeuwen, en de vreemde invallers verwerven zich de lokale, veel hoogstaander cultuur, en de oorspronkelijke beschaving heeft er weer zoveel territorium bij. De Chinezen, practisch heel hun geschiedenis lang. De Europeanen die via de Vikings Skandinavië inlijven. De geschiedenissen van het oude Egypte en Mesopotamië. De Grieken met de Romeinen. Ad infinitum.

En niet minder vaak waren technologisch gevorderde beschavingen ook militair verder gevorderd, en over hoe primitievere volkeren in dat geval voor de bijl gingen, staan de geschiedenisboeken nog veel en veel boller. Amerikaanse of Australische inboorlingen, iemand?

Dus eigenlijk kunnen we dat als een formele regel opvatten, en dan draaien we de ontzetting waarmee dit stuk begon gewoon om. Indien bij een langdurige confrontatie tussen twee culturen de ene de andere inlijft, hetzij omdat ze de primitievere cultuur onderwerpt, of zelfs via de omweg dat ze er militair door onderworpen wordt, dan is de inlijvende cultuur “een superieure cultuur” ten opzichte van de opgeslorpte cultuur.

En dat is de reden dat ik me al tot collaborateur heb weten uitroepen! Ik denk namelijk dat de Westerse beschaving een “superieure” beschaving is. Aanhalingstekens omdat het cultuurrelativisme ons (terecht) vertelt dat termen als “superieur” en “inferieur” in deze context alleen maar betekenis hebben wanneer ze vergezeld worden van het kader waarin ze superieur of inferieur zijn. Het Westen is beslist “inferieur” in het bouwen van pagoda’s en koepelmoskeeën, maar het is “superieur” in economisch opzicht, plus een hoop cultuurwaarden als, zeg, wetenschappelijk onderzoek. En het is die superioriteit, overigens vertaald in een oneindige militaire superioriteit, die maakt het Westen onmogelijk in zijn bestaan kan bedreigd zijn door de Islam. De enige manier waarop je dat kan geloven, is door te geloven dat het Westen een inferieure cultuur is, en daar geloof ik geen barst van.

En als je de toestand vanuit het perspectief van de andere kant ziet, dan zie je dat die andere kant zich inderdaad in zijn cultuur bedreigd ziet door het Westen. De jeugd die niet langer gesluierd of in seksuele Apartheid moet rondlopen, de politiek-religieuze ontvoogding die altijd plaatsgrijpt wanneer er een rijker wordende middenklasse ontstaat; de mollahs weten duidelijk niet meer van welk hout pijlen maken. En in reactie op de frustraties daarover krijgen we wel eens van die vreemde gebeurtenissen als bomaanslagen en vliegtuigen die in torens knallen. Maar dat verhoudt zich vanzelfsprekend tot de levenskracht van de Westerse beschaving zoals een muggenbeet tegenover een volwassen mens.

En natuurlijk kan ik het mis hebben. Natuurlijk kan de geschiedenis, bezien vanuit, zeg, binnen vijfhonderd jaar, aantonen dat het Westen na de twintigste eeuw een inferieure beschaving was. Ikzelf geloof het niet.