woensdag 29 maart 2006

Hoe zat dat nu met die "superieure cultuur"?

We horen vaak - nee, we worden dolgedraaid met het verhaal – dat onze superieure Westerse cultuur in haar bestaan bedreigd wordt door de Islam. Of de dreiging nu afkomstig is van simpele bevolkingsstatistieken, of militair (“ze willen een khaliefaat stichten van Londen tot Kuala Lumpur”) of religieus imperialisme doet er niet toe. Enkel als wij allemaal, en dagelijks; bij voorkeur zelfs meerdere keren per dag, daarover onze ontzetting uitloeien in lezersbrieven, blogartikelen en commentaren - en nog het meest van al: nieuwsgroepen - kan de ondergang van onze superieure cultuur nog worden afgewenteld. En het is zelfs zo erg, dat het simpele in vraag stellen van deze toestand zelf al tot collaberatie (sic) wordt uitgeroepen. Zelf gezien, zelf meegemaakt.

Nu bestaat er een historische, of economische of sociologische regel – voor dat soort nuances weet ik er niet genoeg van – die zegt dat bij langdurige confrontaties tussen twee beschavingen, de meest hoogstaande cultuur (en dat is vaak ook economisch) de andere inlijft. Ik weet zeker dat ik er verwijzingen voor zou kunnen terugvinden, maar voor mijn part behandelen we dat hier als De Wet Van Koen.

En nota bene, dat heeft weinig met militaire superioriteit te maken. De geschiedenis staat letterlijk bol van de hoogstaande culturen die op een bepaald moment, vaak als gevolg van een tijdelijke, geïsoleerde militaire technologie in hoofde van een primitiever volk, werden veroverd en zelfs overheerst door dat primitiever volk. En telkens blijkt het een kwestie van decennia, hoogstens eeuwen, en de vreemde invallers verwerven zich de lokale, veel hoogstaander cultuur, en de oorspronkelijke beschaving heeft er weer zoveel territorium bij. De Chinezen, practisch heel hun geschiedenis lang. De Europeanen die via de Vikings Skandinavië inlijven. De geschiedenissen van het oude Egypte en Mesopotamië. De Grieken met de Romeinen. Ad infinitum.

En niet minder vaak waren technologisch gevorderde beschavingen ook militair verder gevorderd, en over hoe primitievere volkeren in dat geval voor de bijl gingen, staan de geschiedenisboeken nog veel en veel boller. Amerikaanse of Australische inboorlingen, iemand?

Dus eigenlijk kunnen we dat als een formele regel opvatten, en dan draaien we de ontzetting waarmee dit stuk begon gewoon om. Indien bij een langdurige confrontatie tussen twee culturen de ene de andere inlijft, hetzij omdat ze de primitievere cultuur onderwerpt, of zelfs via de omweg dat ze er militair door onderworpen wordt, dan is de inlijvende cultuur “een superieure cultuur” ten opzichte van de opgeslorpte cultuur.

En dat is de reden dat ik me al tot collaborateur heb weten uitroepen! Ik denk namelijk dat de Westerse beschaving een “superieure” beschaving is. Aanhalingstekens omdat het cultuurrelativisme ons (terecht) vertelt dat termen als “superieur” en “inferieur” in deze context alleen maar betekenis hebben wanneer ze vergezeld worden van het kader waarin ze superieur of inferieur zijn. Het Westen is beslist “inferieur” in het bouwen van pagoda’s en koepelmoskeeën, maar het is “superieur” in economisch opzicht, plus een hoop cultuurwaarden als, zeg, wetenschappelijk onderzoek. En het is die superioriteit, overigens vertaald in een oneindige militaire superioriteit, die maakt het Westen onmogelijk in zijn bestaan kan bedreigd zijn door de Islam. De enige manier waarop je dat kan geloven, is door te geloven dat het Westen een inferieure cultuur is, en daar geloof ik geen barst van.

En als je de toestand vanuit het perspectief van de andere kant ziet, dan zie je dat die andere kant zich inderdaad in zijn cultuur bedreigd ziet door het Westen. De jeugd die niet langer gesluierd of in seksuele Apartheid moet rondlopen, de politiek-religieuze ontvoogding die altijd plaatsgrijpt wanneer er een rijker wordende middenklasse ontstaat; de mollahs weten duidelijk niet meer van welk hout pijlen maken. En in reactie op de frustraties daarover krijgen we wel eens van die vreemde gebeurtenissen als bomaanslagen en vliegtuigen die in torens knallen. Maar dat verhoudt zich vanzelfsprekend tot de levenskracht van de Westerse beschaving zoals een muggenbeet tegenover een volwassen mens.

En natuurlijk kan ik het mis hebben. Natuurlijk kan de geschiedenis, bezien vanuit, zeg, binnen vijfhonderd jaar, aantonen dat het Westen na de twintigste eeuw een inferieure beschaving was. Ikzelf geloof het niet.

6 opmerkingen:

Ivan Janssens zei

Ik ben geneigd hiermee akkoord te gaan. De "superieure" Westerse waarde is denk ik: pluralisme. Het feit dat alle vormen van waarden en normen met mekaar mogen wedijveren. En dan maar hopen dat "good drives out bad" en niet omgekeerd.
Anderzijds kan ik best wel begrijpen dat er mensen zijn die de Westerse samenleving willen beschermen tegen aanvallen die de vernietiging op het oog hebben. Ook al gaat het maar om een muggenbeet, ik heb toch meestal de neiging om die dieren plat te slaan (of ze zelfs preventief - oeps - te verdelgen).

Anoniem zei

De hamvraag is natuurlijk wat we precies willen laten overleven. Onze memen of onze genen? Of allebei?

Als we op immigranten moeten rekenen om onze cultuur te laten verder bestaan, dan hebben onze memen het gehaald, maar niet onze genen.

Wij zijn het product van onze genen, onze memen, en onze vrije wil. Ik denk dat het normaal en natuurlijk is dat we graag hebben dat die allemaal op één of andere manier onze fysieke sterfelijkheid overleven.

Koen Robeys zei

Ivan: Goede vergelijking! Hoe lang, uitgedrukt in uren, denk je dat je in staat bent achter *vliegen* aan te gaan, en te *zien* dat dat absoluut niets verandert aan het muggengezoem, en met mensen die je in eenvoudige, éénlettergrepige woorden *vertellen* dat vliegen niets met muggen te maken hebben, voor je op het idee komt dat je eens je "staying the course" moet in vraag durven stellen?

(Nota bene, mijn vergelijking gaat mank. Eigenlijk moet ik iets hebben dat in werkelijkheid het aantal muggen met een factor van minstens tien doet toenemen, om een meer correcte vegelijking te krijgen.)

OK, dit is een zure oprisping die eigenlijk maar in zéér geringe mate aan jouw adres bedoeld is. In feite brengt je reactie me op een idee: Analoog aan "dingen die iedereen zou moeten weten" moest ik misschien maar eens aan een lijstje beginnen "dingen die maken dat het Westen een 'superieure beschaving' is". En daarbij moeten dan wel de eisen van het cultuurrelativisme voldaan zijn; kwestie van zeker te zijn dat het lijstje ook bij "extreem-linkse anarchisten" als (minstens) "thought-provoking" kan beschouwd worden.

Heel goede voorzet, eigenlijk... Ik ga er echt eens over nadenken...

:-)

Koen

Koen Robeys zei

Luc: Ik weet het niet, maar is hier niet een eerder onderwerp van toepassing? Volstaat het niet dat we enkele kinderen hebben om de kans dat onze genen er binnen (zeg) duizend jaar bij zijn met sprongen te doen toenemen? Zelfs als het hier dan vol met chocoladekleurige wereldse ingenieurs, technici en filosofen rondloopt?

Peter Fleming zei

Koen, je hebt een punt, maar zoals Ivan zegt: de overtuiging dat het Westen als idee zal overleven, zal niet volstaan. Ik denk dat veel Westerlingen het ook zullen willen meemaken.

Luc Van Braekel zei

Natuurlijk hebben in het verleden hoogstaande culturen andere culturen ingelijfd.

Maar de vraag, als stof tot nadenken, is de volgende: hebben die sterke culturen die andere ingelijfd vanuit een mentaliteit van: "weg met ons, wij zijn stoute onderdrukkers en de anderen zijn onschuldige slachtoffers die geknuffeld moeten worden"?

Of hebben die sterke culturen de andere culturen geïntegreerd, ingelijfd, vanuit een houding van: "wij zijn wie we zijn, als je ons iets te bieden hebt dan zijn we daar wel voor te vinden, maar als je bij ons wil horen weet je wat je te doen staat, punt"?

Zelfbewustzijn en zelfwaardering lijkt me een noodzakelijke voorwaarde. Met een "weg met ons, onderdrukkers" komen we er niet.