(Voor de term "Chimpanzee Politics", zie:
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/chimpanzee-politics.html
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/10/chimpanzee-politics-en-evolutietheorie.html )
Hier is de stelling. De mens is één van pakweg 200 soorten apen. Zoals je een apensoort - zeg: de baviaan - kan bestuderen op zijn sociaal (of seksueel, of ecologisch, of whatever) gedrag, zo kan je dat ook bij de mens. En de eerste toepassing halen hobbyfilosofen (laat me er vooral duidelijk bijzeggen dat wetenschappers hiermee zeer terughoudend omgaan) uit het boek hierboven. Ieder zinnig mens die een eerste (laat staan volgende) blik werpt op wat wij "politiek" noemen, kan zijn ogen en oren niet geloven, en vervolgens legt hij er zich zuchtend bij neer dat het toch zo gaat. En als we er aan herinneren dat de clownerij ons uiteindelijk veel geld kost (uitverkoop van overheidsgebouwen gevolgd door lease-back levert echt heel, heel veel kandidaat kopers op... conclusies, iemand?)... Zelfde reactie! "Het werkt nu eenmaal zo"!
Hoe, "het werkt nu eenmaal zo"? Hoe is het eigenlijk godsmogelijk dat een André "alles is volgens de procedures verlopen" Flahaut nog vrij rondloopt - laat staan nog altijd op zijn stoel zit? Hoe komt het dat de Waalse PS intussen ronddobbert op een beerput van zodanige omvang dat het de Walen zelf opvalt, en dat ze vervolgens de facto de absolute meerderheid behalen? Dat is toch in werkelijkheid zo absurd dat er geen woorden meer voor zijn? En toch kunnen we een lijst soortgelijke voorbeelden aanleggen van hier tot in Shanghai.
Om een beetje te begrijpen hoe dat kan moeten we het verschijnsel in sterk verdunde toestand bekijken. Iedereen die werkt voor een commerciëel bedrijf kent de ervaring dat bepaalde maatregelen een goed idee zouden zijn - maar het gebeurt niet. En iedereen heeft al meegmaakt dat de één of de ander vervolgens de ogen naar het plafond rolt, en opmerkt, "het is allemaal (jawel...) politiek". Daarmee liggen de feiten op tafel. Een commerciëel bedrijf maakt goederen of levert diensten en probeert die aan de man te brengen voor meer dan de kosten van de productie. Dat is in ruime mate een rationeel, berekenbaar proces. En tegelijk interfereert daarmee geregeld een heel ander proces, en iedereen noemt dat ander proces spontaan "politiek". Juist omdat de "politiek" in het geval van rationele ondernemingen heel sterk in bedwang wordt gehouden door die beredeneerbaarheid, krijg je niet zo vaak de excessen te zien die je wel krijgt in de "echte" (sic! Voel je hoe ze er nog trots op zijn ook?) politiek. Zo verschijnt in verdunde toestand de realiteit voor onze ogen. Ons gedrag is een resultante van heel verschillende, zelfs contradictorische oorzaken. Van die complexe causaliteit vormt de rationele component maar een klein onderdeel.
Wat is dan die heel andere component, en waar komt die vandaan? Wel, de mens is één van 200 soorten apen, remember? En wat we te zien krijgen wanneer we het sociaal gedrag van een stel chimpansees bestuderen, is precies het soort "politiek" gedrag dat we bij onze politiek ook te zien krijgen. Voor de chimpansee is het alleen maar een voortplantingsstrategie: de mannetjes krijgen meer nakomelingen naarmate ze hoger in in de hiërarchie staan, en de rest staat nog steeds in die url's hierboven. We vertonen dus een gedrag dat we gemeenschappelijk hebben met onze naaste verwant de chimpansee, hetgeen suggereert dat we de drager zijn van een miljoenen jaren oude erfenis.
Daarentegen is een beredeneerd, rationeel optreden een kunst die we nog maar enkele duizenden tot tienduizenden jaren machtig zijn. Waarop verwacht je nu zelf dat de mensheid bij de eerste de beste spanning zal terugvallen - die "rationalistische" nieuwlichterij, of het soort strategie dat gedurende miljoenen jaren tot overleving heeft geleid? En ziedaar de richting waarin we volgens mij de oplossing van het raadsel "politiek" moeten zoeken. Het is, in alle letterlijkheid, een apengedrag. En dat verklaart, in alle letterlijkheid, heel veel.
Maar zijn er nog meer dingen die het verklaart? Ik lees in de krant dat een groepje jongeren met stenen werd bekogeld, omdat ze joden zijn. De stenengooiers hadden een moslimachtergrond. Moeten we de verklaring zoeken in hun religieuze gevoelens, en - dit is doorgaans maar een kleine stap voor de mensheid, maar eigenlijk wel een gigantische sprong in het duister voor de intellectuele hygiëne - bijgevolg in de "inherent" "kwaadaardige" (of zoiets) Islam?
Maar het zou niet de eerste keer zijn dat de stenengooiers wel een Islam achtergrond hebben, maar nooit in zich zouden laten opkomen om te streven naar het leven van onderwerping, berusting en (vooral?) onthechting dat daarmee in verband staat. Dus misschien moeten we de verklaring ergens anders zoeken? Wat zou er gebeuren wanneer in een chimpansee samenleving een stel jonge mannetjes niets te doen had, gemarginalizeerd leefde aan de rand van de samenleving met weinig hoop op toekomst? Gegarandeerd boel, dat is wat er van zou komen, en veel, en rap, en erg. En zeker begrijp ik dat in de botsing tussen twee culturen, die met niet eens heel veel duwen en trekken al millennia bezig is, de verleiding om te zeggen dat het aan de cultuur ligt - aan de cultuur van de anderen, natuurlijk - zeer groot is. Maar ik denk dat het afreageren van emoties, eerder dan het werkelijk zoeken naar verklaringen weliswaar oplucht, maar ons niet veel vooruit helpt. Ik denk dat het juiste spoor is dat het gedrag van de vandalen en stenengooiers apengedrag is. En dat het ons eigen apengedrag is dat het ons zo moeilijk maakt dat te zien.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten