(Voor de betekenis van de subtitel "rechts maar steengoed" verwijs ik maar weer naar de oude post (1) in voetnoot. De "boeken die iedereen zou moeten lezen"...)
De filosofisch geïnteresseerde lezer herkent in de titel van deze post de klassieker van Karl Popper, The Open Society and its Enemies (1,945). Dat boek maakte Popper één van de intellectuele helden van mijn jeugd – meer dan de wetenschapsfilosofie die hem beroemd maakte. Popper beschrijft een samenleving die “vrij en rationalistisch” is, en “democratisch”, kortom, “open”. Maar die “open samenleving” is bedreigd langs twee kanten tegelijk: het boek dateert van een deel van de twintigste eeuw waar “Hitler” en “Stalin” belangrijke namen zijn, niet van de geschiedenis, maar van de politieke actualiteit. Je moet het je maar eens voorstellen...
Dus voel je op je klompen aan dat "de vijanden van de open samenleving” de dictaturen van extreem-links en van extreem-rechts zullen zijn. En de link tussen de termen “links” en “rechts” (die ons op dit blog eerder (2) hebben geïnteresseerd) legt Popper als volgt:
“(...) the historical philosophy of racialism or fascism on the one (the right) hand and the Marxian historical philosophy on the other (the left). (…) Both theories base their historical forecasts on an interpretation of history which leads to the discovery of a law of its development. In the case of racialism, this is thought of as a kind of natural law; the biological superiority of the blood of the chosen race explains the course of history, past, present and future; it is nothing but the struggle of races for mastery. In the case of Marx’s philosophy of history, the law is economic; all history has to be interpreted as a struggle of classes for economic supremacy.” (OSE, I, chapter 1)
Dus, zegt Popper, de oorsprong van de dubbele dreiging ligt bij twee materialistische filosofieën die op hun beurt uit één enkele “spirituele” bron zijn voortgevloeid, namelijk de mythe van het uitverkoren volk (l.c.) en later de mythe van Hegels “ontwikkeling van de geest”. De dreiging voor de “Open Samenleving” ontstaat wanneer die niet langer vrij en rationeel is, maar onderworpen aan (een mythisch geloof in) een historische natuurwet, waarbij (respectievelijk) de “uitverkoren” klasse en het “uitverkoren” ras de macht zal grijpen. En wij individuen kunnen aan het verloop van die natuurwet maar beter meewerken, tot het punt waar enkel concentratie- en heropvoedingskampen nog iets nuttigs kunnen maken van mensen die dat anders zien.
Alleen al om zijn pleidooi voor een samenleving van het vrije, rationele individu, als verzet tegen de rampen die de collectivistische filosofieën en hun politieke uitdrukkingen hebben teweeg gebracht, verdient Poppers boek een daverende vermelding op een blog als dit.
Daarnaast is er de relevantie voor de discussie over “links” en “rechts”, waarvan ik eerder (in de voetnoot (2), de derde post) schreef dat het een zeer moeilijk onderwerp was, maar dat ik hoopte er op terug te komen. In het bijzonder denk ik terug aan hoe we onder die begrippen kunnen proberen bepaalde tegenstellingen te groeperen. Uit mijn lijstje van voorbeelden daarvan denk ik er een paar te kunnen recupereren en onder Poppers terminologie te doen vallen. Als Popper de tegenstelling tussen een “klassegebonden” versus een “raciale” filosofie zo expliciet koppelt aan “links” en “rechts”, dan denk ik dat in mijn lijstje van destijds de volgende termen terecht resp. links en rechts van het streepje staan.
internationalistisch - nationalistisch
globalistisch - parochialistisch
universalistisch - xenofoob
Waarbij ik overigens erken dat het mogelijk lijkt om deze drie begrippenkoppels tot één enkele te reduceren. Maar voorlopig is dat het punt niet. Het punt was wel dat we aanzienlijke commotie zagen rijzen toen ik inging op de pogingen om Hitler als “links” af te schilderen. Ik liet zien dat een bepaalde website die probeerde dat met veel verwijzingen naar Hayek te doen wel heel hard moest hopen dat niemand ooit de moeide deed om Hayek ook werkelijk te lezen. Maar zoals de IRL gesprekspartner die toen ter sprake kwam ook al zei, daarmee was nog niet bewezen dat Hitler niet werkelijk links was, er was alleen bewezen dat je dat niet uit Hayek kon afleiden.
En dus rees de vraag naar definities van de termen “links” en “rechts”. Onder de zeer redelijke aanname dat definities kortere omschrijvingen moeten zijn van vaak zeer complexe realiteiten (OSE II, hoofdstuk 11, ii) lijkt het me niet absurd om rekening te houden met Poppers opinie over die betekenissen. Natuurlijk, daarmee raken mijn omschrijvingen ideologisch gekleurd. Als je je baseert op Popper en Hayek moet je niet proberen te ontkennen dat je eindresultaten beïnvloed zullen zijn door de favoriete filosofen van “Reagan en Thatcher”. Maar ik vind, zolang je dat soort assumpties maar goed expliciet maakt moeten zelfs mensen die dat heel anders zien daar maar niet te zwaar aan tillen.
Zo krijgt mijn eerste poging om aan de begrippen “links” en “rechts” een concrete inhoud te geven een welbepaalde uitdrukking. Iedereen mag het heus wel heel anders zien, maar als je vertrekt met de “liberale” filosofie van Popper, dan speelt de polariteit “internationalistisch/globalistisch/universalistisch <=> nationalistisch/parochialistisch/xenofoob” de hoofdrol.
En op deze redelijk lijkende schaal van deze redelijke filosofie was Hitler (natuurlijk) zo rechts als de pest. Zeker, in zijn economisch optreden, zijn methodologie; zijn “collectivisme”, vertoonde deze rechtse vijand van de open samenleving aanzienlijke overeenkomsten met de linkse vijanden van de open samenleving. Wie is er nog verbaasd op te merken dat je de hedendaagse rechtse vijanden van de open samenleving over dàt deeltje van Poppers filosofie nooit hoort...?
------------------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/08/rechts-maar-toch-goed.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/01/was-hitler-links.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/02/zin-en-onzin-van-definities.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/02/nog-over-links-en-rechts.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten