Tot op de dag van vandaag, heb ik me laten vertellen, zit er meer steenkool onder de grond dan de mensheid in totaal verbruikt heeft. En toch verschenen er in de tijd van de Victorianen alarmerende berichten over hoe er nu eenmaal niet onbeperkt veel steenkool onder de grond zat, alsook berekeningen over hoe lang het nog zou duren voor hun beschaving (de "Tweede Industriële Revolutie") het nog kon uitzingen voor de onvermijdelijke ineenstorting...
Enzovoort.
Dat is de context waarin de beroemde uitspraak past "het stenen tijdperk ging voorbij, maar niet wegens gebrek aan stenen". Op dezelfde manier ging het steenkooltijdperk voorbij, niet wegens gebrek aan steenkool, maar wegens overschakeling op een nieuwe energiebron: olie. En dus hoorden we de laatste decennia vaak dat ook het olietijdperk zal voorbijgaan, maar niet wegens gebrek aan olie.
Daar moest ik allemaal aan denken bij de discussie die zich ontwikkelt bij de post Zonnecellen" (1). Niemand ontkent er dat het olietijdperk zal voorbijgaan, en niemand ontkent dat we er goed aan doen naar nieuwe energiebronnen te zoeken. En los van de vraag wie er in die discussie gelijk heeft, over hoe, en waarom, en vele andere moeilijke vragen, zat ik me het volgende te bedenken.
De moraal van het steenkoolverhaal is gaat over hoe er een periode was waarin we op een bepaalde, uitputbare, energiebron beroep deden, en er alweer van weg evolueerden lang voor die uitputbare bron was uitgeput. De moraal is vanzelfsprekend niet dat het feit dat iets dergelijks (enkele keren) is voorgekomen bewijst dat het altijd zal voorkomen. Wij Europeanen hebben ergens aan het einde van de Renaissance een vrij serieuze "houtcrisis" ondergaan. Hout was het belangrijkste bouwmateriaal EN het was de voornaamste energiebron, maar er zullen destijds niet veel plaatsen geweest zijn waar je in aanvaardbare nabijheid van steden, industrieën, scheepswerven, enzovoort, nog noemenswaardige hoeveelheden bos kon vinden.
Het Europese houttijdperk is dan ook inderdaad geëindigd, en inderdaad niet wegens gebrek aan hout. Maar het houttijdperk op (bijvoorbeeld) het Paaseiland is ook geëindigd, en daar was het wel "wegens gebrek aan hout". En tot de dag van vandaag kan je daar een leeg en kaal eiland gaan bezoeken, met als enig spoor van de beschaving die er ooit was de grote stenen beelden die stil en stom naar de hemel staan te gapen. En dus is de vraag, gegeven dat het olietijdperk zal overgaan: zal dat dan toch nog wegens gebrek aan olie zijn, of zal dat door het overschakelen op "iets anders" zijn?
De historische realiteit is niet, zoals optimistische liberalen (en daar hoor ikzelf bij) graag willen geloven, dat "de mensheid" dit soort problemen "altijd" heeft overwonnen met nieuwe technologie . De historische waarheid is wel dat de mensheid die problemen af en toe heeft overwonnen met nieuwe technologie (2). Dus, kan je zeggen, de geschiedenis heeft een bepaalde vorm. Er zijn doorheen die geschiedenis grote hoeveelheden sterk verschillende samenlevingen geweest. Voor een gegeven technologieniveau en een gegeven energiebron is er een beperkte tijd (die overigens heel lang kan zijn, afhankelijk van verschillende omstandigheden) waarin ze in hun soort economie kunnen blijven leven. En dus is de vraag of ze er binnen het gegeven tijdsbestek in slagen die nieuwe technologie uit te vinden en toe te passen. Als we even abstractie maken van andere manieren om te verdwijnen (inval der barbaren, komeetinslag, vulkaanuitbarsting...) is het of dat, of de weg van het Paaseiland.
Het uitvinden en toepassen van die technologie hangt vanzelfsprekend af van de vraag of we genoeg Einsteins hebben: zijn we goed bezig in de natuurkunde? Maar het hangt ook af van de eigenschappen van het universum zelf: is het fysisch mogelijk om nog beter te doen? Wij, optimistische liberalen geloven van wel. Maar dat is natuurlijk nog iets heel anders dan zomaar ineens nog gelijk hebben ook.
Zelfs dan zal daar dan nog werk aan zijn. Liberalen denken dat we dat werk (veruit) het meest efficiënt aanpakken als we vrije individuen zo vrij mogelijk laten in hun ondernemingschap, zo weinig mogelijk belastingen heffen... het recept is bekend. Ik signaleer dat een Friedrich Hayek (om maar één zeer relevant voorbeeld van onze goeroe's te noemen) niet zegt dat de overheid daar geen enkele rol in mag spelen. Onze liberale filosofen zeggen dat er met die overheden heel gemakkelijk heel veel mis kan gaan, en ook telkens weer misgaat. Dus moeten we alle ideeën in die richting voorafgaand zeer kritisch bekijken, en dat ook blijven doen terwijl we ze proberen toe te passen.
Maar ik zou het jammer vinden om daaruit af te leiden dat we in geen enkel geval welke vorm van overheidsinmenging ook willen uitproberen. Ik zou het jammer vinden als we nog liever onze eigen "collapse" ondergaan om onze liberale principes hoog te houden, dan de overheid zien meehelpen om die nieuwe technologie inderdaad te vinden.
---------------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/06/zonnecellen.html
(2) zie Jared Diamond, Collapse (2,005)
4 opmerkingen:
Om een mogelijke inmenging van de overheid te illustreren. In het begin van de luchtvaartindustrie van de V.S., zat die in het slop. De oorzaak was dat alhoewel er voldoende kennis was om allerlei problemen op te lossen, was die kennis door het gebruik van patenten maar verdeeld toepasbaar.
Het heeft geduurd tot de V.S. overheid een aantal cruciale patenten overkocht en algemeen beschikbaar stelde voor de luchtvaartindustrie letterlijk en figuurlijk van de grond kwam.
Ik denk dat de historische realiteit dichter ligt bij "de mensheid lost zulke problemen bijna altijd op" dan bij "de mensheid lost zulke problemen af en to op". Dat geschiedenis van Paaseiland dat zijn houtcrisis niet teboven kwam is immers een eenzame uitzondering, niet de regel. Er zijn duizenden eilanden in de Stille Zuidzee met success bevolkt. Slechts in een paar gevallen ging het later fout.
Ik denk dat we dus optimistisch mogen zijn. Wie weet wordt kernfusie nog iets.
Het kan zijn dat de bovenstaande anonieme commentator gelijk heeft. Ikzelf denk dat we hier te maken hebben met een "selectie effect": we zien alleen maar de samenlevingen die het probleem hebben "opgelost" (aanhalingstekens omdat ze daarmee allemaal wel net op de rand van overleven bleven steken) vermits de anderen er niet meer zijn.
Maar dit lijken me minstens deels falsifiëerbare (en dus serieuze) tegengestelde hypothesen. Het moet mogelijk zijn een soort statistiek te maken van alle culturen die er ooit geweest zijn, de manier waarop ze geëindigd zijn...
En misschien zal blijken dat we nog meer redenen heben voor ook mijn optimisme dan ik al dacht. Bij mijn weten bestaat die statisitek nog niet, en houd ik me maar aan mijn hypothese als een soort "het lijkt me waarschijnlijker" verhaal. Dat wil zeggen, het is een serieus probleem, en er zal veel werk aan zijn, maar we zijn slim genoeg om het op te lossen.
De toekomst zal het leren...
Er zijn in de loop van de menselijke geschiedenis talloze samenlevingen, volkeren en culturen verdwenen. Veruit de meeste zijn verdwenen omdat ze vervangen werden door een andere cultuur of omdat een volk gerassimileerd werd of gewoon overwonnen (of in het ergste geval uitgeroeid).
Met andere woorden, de hoofdoorzaak van het ondergaan van een samenleving is meestal competitie, niet het uitputten van de omgeving. De verliezer is letterlijk "history".
Een reactie posten