Kortom, economie is in de mode! En temidden van de vele onderwerpen die over de crisis zelf gaan merkt de filosoof in mij een kleine nevenkwestie op, die af en toe opduikt, tot en met in sommige commentaren op dit blog. Economie, zegt deze nevenkwestie, is in feite geen wetenschap, en een groot deel van de huidige verwarring wordt veroorzaakt door precies dat gebrek.
Nu lijkt het me zo dat deze bewering wel degelijk iets zegt. En tegelijk moeten we niet overdrijven. Als we "wetenschap" zo definiëren dat het zo goed mogelijk op de hedendaagse natuurkunde moet lijken, dan is economie inderdaad geen wetenschap, omdat nu eenmaal alleen natuurkunde zo goed mogelijk op natuurkunde lijkt. En zo kan je veel andere eisen stellen met min of meer hetzelfde resultaat. Het is helemaal niet moeilijk om heel redelijke criteria te bedenken volgens dewelke wiskunde, of evolutiebiologie, of paleontologie, of Egyptologie geen wetenschap zijn. Alleen haal ik stilaan onverschillig mijn schouders op: welk belang heeft dat woord nog? Voor mijn part mag je alles wat "op een gegeven domein onze beste methode is om kennis te verzamelen en nieuwe kennis toe te voegen" gerust "wetenschap" noemen, maar als je er een probleem mee hebt dat (bijvoorbeeld) economie dan ook wetenschap is, wel: dan noem je al die "beste methoden" van andere domeinen dan de natuurkunde toch gewoon "smurf"?
Intussen zijn economie en natuurkunde inderdaad verschillende disciplines. Onze economisten kunnen niet iets zeggen dat analoog is met "om een ruimtetuig naar Jupiter te sturen met de technologie van rond het jaar 2,000: zoveel van dit, zoveel van dat, en eerst een baan rond de zon, en...". Zoals andere complexe wetensch- oeps, ik bedoel natuurlijk: zoals elke smurf (denk bijvoorbeeld aan de geneeskunde) is het behelpen met modellen die zo goed en kwaad als het gaat proberen de realiteit te benaderen, en in sommige onderwerpen kan je zelfs heel goede diagnoses, en zelfs remedies opstellen, maar in andere niet.
En waarom zou je dat als serieuze wetenschapper, of als serieuze smurfer, niet gewoon durven toegeven? Tenslotte heeft de natuurkunde evengoed als alle andere disciplines haar deel van de problemen waarrond we alleen nog maar kennis proberen toe te voegen, omdat er nog niet veel te verzamelen is (2). Dan hoeven we ons toch niet te schamen wanneer we enthousiast werken met modellen als de wet van vraag en aanbod, de vrije markt of de kwantitatieve theorie van het geld - en tegelijk vaststellen dat er gevallen bestaan waarin die ons regelrecht de grond inboren? Moet je al niet héél overtuigd zijn van een "beter dan de natuurkunde" kwaliteit van je modellen om nooit te willen nadenken over mogelijke uitzonderingen?
(Aangezien iemand me ooit verweten heeft dat het soms wel leek alsof ik niet dierf met naam en toenaam spreken: natuurlijk heb ik het nu over mensen die maar moeten horen dat "het" de schuld van de overheid is en (steeds bij wijze van spreken, natuurlijk) slikken alsof het evangelie was.)
Laat ik proberen met een niet-verdacht voorbeeld. In mijn hevige debatten met (lees: tegen) communisten uit mijn usenettijd kreeg ik te horen dat een wereld waarin iedereen begreep dat "werken naar je vermogen tegen een beloning naar je behoefte" een bruikbaar model zou zijn, van het communisme een economisch èn moreel superieur systeem zou maken. Maar het wàs geen economisch (laat staan moreel) superieur systeem, ergo: het was onvoldoende toegepast en de mensen waren onvoldoende opgevoed! (De laatste twee woorden zijn bedoeld om op zéér donkere, onheilspellende toon te worden gelezen.)
Alle liberalen hebben natuurlijk meteen het probleem gezien. Nietzsche en Freud (en ongetwijfeld heel veel anderen) hadden het al meteen gezien. Zelfs als het theoretisch allemaal waar was moet je niet vergeten of mensen er wel op voldoende schaal in willen functioneren, nietwaar?
Maar als we dat zo goed gezien hebben, dan neem ik nu even de principes van vraag en aanbod, en de vrije markt, enzovoort. En laat me aannemen dat ik helemaal ongelijk heb met mijn opinie over de "toplonen" (3) en dat dat onberispelijke uitingen zijn van de vrije markteconomie (ik houd natuurlijk vol dat ik maar zelden zoveel "als mensen iets willen geloven, dan zullen ze het geloven" heb gezien). Dus de vrije markt is een superieur systeem (dat denk ik ook werkelijk, zelfs als het heel af en toe crasht - en het feit dat het juist in onze tijd crasht weerlegt natuurlijk niet dat het maar heel af en toe crasht), en de "toplonen" zijn daar een deel van, ergo, zonder die toplonen zou het slechter gaan...
Maar zelfs als dat allemaal de mathematische consistentie had van een natuurkundig model - wat doe je als, bijvoorbeeld, onvoldoende mensen in dat model willen functioneren?
Dat is iets dat ikzelf me over "toplonen" niet eens hoef af te vragen, aangezien ik het nu al absurd vind - hoewel ik er in de post in de voetnoot duidelijk had bijgezegd dat ik niet inzie hoe welk overheidsingrijpen ook daar ook maar iets aan zou kunnen verhelpen. Maar ik vind wel, als kritisch rationalist (in de zin van de filosofische theorie van Karl Popper), dat ik me dat wel degelijk moet afvragen voor het vrije markt model in het algemeen, en de wet van vraag en aanbod, en vele, vele andere. En ik vind dat de kritisch rationalist zich dezelfde vragen moet stellen voor zoveel mogelijk andere bezwaren die hij zich bij zijn theorieën kan inbeelden. Ikzelf ben er nog altijd gerust in dat mijn vrije markt idealen met gemak zullen overleven, en als ze, zoals ik ook verwacht, wel wat verandering zullen ondergaan, dan verwacht ik tegelijk dat die verandering verbetering zal zijn.
Ik zal maar niet met naam en toenaam vermelden welke vooraanstaande economist laatst schreef dat weigeren om zelfs maar na te denken over protectionisme "geen economie, maar theologie" was - zelfs al zette hij zich er uiteindelijk tegen af. Het punt is dat de economist in kwestie goed in overeenstemming was met dat kritisch rationalisme. Misschien is het inderdaad te veel gevraagd om te verwachten dat onze economie een goede wetenschap is. Laten we dan tenminste proberen er goede filosofie van te maken.
-------------------------------------
Update 4 november 2011
Over die "filosofie van de economie" is er intussen ook:
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/11/filosofie-over-de-economische-crisis.html
-------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/02/de-subprime-crisis-en-het-monster-van.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/06/lee-smolin-en-de-crisis-in-de.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/10/oh-die-toplonen.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten