Met mijn quasi allergie voor het van buiten leren van namen en datums, en mijn voorkeur voor ronde getallen zal je me niet kwalijk nemen als ik gewoon zeg dat we over nauwelijks een eeuw na 500 BC praten: 2,500 jaar geleden. En zeg nu zelf dat je er toch even van staat te kijken wanneer je ontdekt dat Socrates, Boeddha èn Confucius in die periode leefden. Je hebt zes millennia, zestig eeuwen beschaving om uit te kiezen, en die kerels slagen er in op een bestek van één eeuw te verschijnen.
Je voelt de verleiding opkomen om te gaan denken in termen van "geschiedenis, de tijd" (1). Het is de Tijd zelf die de oorzaak van dat soort samenvallen zal zijn, "de tijd was er rijp voor"! Gelukkig valt Armstrong alvast niet in dat soort inhoudsloze pseudo-diepzinnigheden. Maar het blijft wel een zoektocht naar parallellen, causaliteiten en gemeenschappelijke factoren, en zo gaat het toch wel eens mis.
Ik zal me beperken tot één voorbeeld, maar het is me verschillende keren opgevallen. Indische geesten uit de eerste helft van "Vierde Millennium" (2) hadden een hele ontwikkeling doorgemaakt om de rituelen, afkomstig van een quasi-nomadische stammencultuur te ontdoen van geweld en agressie, om zo de eerste stappen te zetten naar die cultuur van geweldloosheid die je tot Gandhi ziet doorzinderen. Maar de Griekse stadsstaten die in diezelfde eeuwen opbloeien maken juist een tegengestelde ontwikkeling door. Ze rivalizeren almaar meer met elkaar, en eerst de hopliet, en later de roeier worden zo belangrijk in hun sociale structuur dat je daarmee alleen een eind weg komt in de verklaring van hun "Democratie". Maar daarmee beschrijf je wel het lijnrechte tegendeel van de ontwikkelingen zoals die zich in Indië afspelen, namelijk een cultuur onder groeiende militarizering.
Nu ontkent Armstrong dat (alweer "gelukkig") helemaal niet, maar intussen is het wel het thema van het boek dat je op zoek gaat naar een eenheid zodat Socrates en Boeddha het resultaat zijn. Je ziet gewoon voor je ogen het contract: de succesvolle auteur Karen Armstrong en de Uitgeverij Atlantic Books sluiten een overeenkomst af voor een boek van 400 bladzijden over de periode waarin al die mensen tijdgenoten zijn, en zelfs als je zelf beschrijft hoe de ontwikkelingen elkaars lijnrecht tegendeel zijn maak je er nog van dat het toch allemaal één grote eenheid is. Geloof me, het was niet de enige keer dat iets dergelijks me opviel. En daar moet je echt wel een beetje zelf doorbijten, om er toch nog iets mee aan te kunnen vangen.
Intussen is Armstrong toch maar iemand die heel goed kan schrijven, heel veel ervaring heeft, gepassioneerd is door het onderwerp en een goed thema heeft. Dus kom je veel lezenswaardige dingen tegen, vaak verteld in verbanden die er beter uitkomen dan de voorbeelden die ik heb beschreven, en aan het einde heb je een boek dat je als geïnteresseerde in het onderwerp zeker mag lezen: een drie op de schaal van "Kwotering" (3).
Ik zal me opnieuw beperken tot één enkel voorbeeld, hoewel je het boek alleen al zou kunnen lezen voor de geschiedenis van de joden, of de oude geschiedenis van China, of een hoop vergelijkende ideeën die er beter uitkomen dan punten waar het nu eenmaal wringt. Waarschijnlijk weet ongeveer iedereen wel dat Hinduïsme en Boeddhisme afkomstig zijn uit Indië, en misschien is het al iets minder duidelijk dat die twee echt niet hetzelfde zijn - misschien kan je een soortgelijke verhouding vinden tussen Jodendom en Christendom. De vraag is dan wat voor geschiedenis vervolgens maakt dat het Boeddhisme een carrière maakt als één van de grote wereldgodsdiensten (jaja, ik weet het, maar laat maar...) maar dan helemaal buiten Indië. Indië zelf is (na afscheiding van de Islamitische delen, natuurlijk) Hindu gebleven.
In zijn vroegere fasen bestond Hinduïsme uit de geesteswereld van de Vedische geschriften. Het was een wereld van contemplatie en ascese, niet echt een gemakkelijke wereld voor de meeste mensen. In die oude tradities ontstond een weelde aan varianten, ideeën en filosofieën, en de Vedische filosofieën wisten de meeste daarvan netjes te incorporeren. Maar in enkele gevallen ging de revolutie te ver, en één voorbeeld daarvan was Boeddha. Na de nodige omwegen in precies die contemplatie en ascese slaat hij zijn eigen weg in, en zijn loslaten van Brahmanen, kasten en rituelen valt niet te verzoenen.
Maar de beweging die er uit voortvloeit is een enorm succes, en in de eeuwen na Boeddha komt Indië dicht in de buurt van een Boeddhistische beschaving - zoals tenslotte China ook in een aantal opzichten geworden is. In reactie daarop ontwikkelt ook het Hinduïsme een spiritualiteit die zich veel meer tot de mensen wendt, en niet alleen tot kampioenen in de ascese en de yoga. Plotseling ontwikkelen zich al die goden en beelden en tempels en avatars en al die andere dingen die we allemaal zo goed niet kennen. Die beweging weet de bevolking op grote schaal aan te spreken, en nog eens 2,000 later is Indië een beschaving van Hinduïsme.
Ik had er niet het eerste benul van. Maar interessant vind ik het allemaal wel. Niet voor het eerst valt me op dat een hoop ideeën rond monotheïsme of incarnaties van goden heus niet alleen bij ons te vinden zijn. Bij gelegenheid denk ik er nog wat meer over te gaan lezen. Voor beginners - ik denk nu aan mezelf - lijkt Karen Armstrong me wel geschikt (haar boek over de Islam vond ik ook niet slecht). En hier ligt nog een dikke "Geschiedenis van Indië": als ik dat achter de kiezen heb zien we wel of ik nog ergens uitkom...
--------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/12/geschiedenis-de-tijd.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/05/het-zevende-millennium.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/03/kwotering.html
2 opmerkingen:
Mijn probleem met Karen Armstrong is dat ze duidelijk een fan is van godsdienst/religie. Dat gaat soms ten koste van de objectiviteit.
Toch viel dat in dit boek erg mee. Armstrong legt er juist heel erg de nadruk op dat de "sages" uit die tijd helemaal geen grote theologieën verkondigden of aan metafyscia deden, maar al die dingen integendeel nogal schamper afwimpelden. Ze is zeker een fan van de "spiritualiteit", maar dat hoeft nog lang geen religieus dogma te zijn. Of tenminste, die indruk had ik bij dit boek.
Een reactie posten